Википедија

Tanah

Tanah (hebr. תַּנַ"ךְ)[1] ili hebrejska Biblija, je hebrejska zbirska svetih spisa koju hrišćani nazivaju Starim zavetom. Naziv je nastao od početnih slova njenog sadržaja: ime prve grupe počinje slovom T, druge slovom N, a treće slovom K. U hebrejskom jeziku se za skraćenice dodaje slovo „a“ između suglasnika i tako se dobija reč TaNaH (slovo „k“ na kraju reči postaje „h“).[2] Tanah je kanonizovana na saboru u Jamniji oko 90. p. n. e. i čine je 24 knjige podeljene u tri osnovne grupe: (a) Zakon (hebr. תּוֹרָה — Tora), koji obuhvata pet knjiga pa se još naziva i Petoknjižje, (b) Proroci (hebr. נְבִיאִים — Nevi'im), i (c) Spisi (hebr. כְּתוּבִים — Ketuvim). Sve knjige su napisane na hebrejskom jeziku, osim delova Jezdre i Danila, te nekoliko reči u Knjizi postanja i u Jeremiji pisanih aramejskim. Ova hebrejska Biblija je kasnije nazvana Masoretski tekst, po učenjacima masoretima koji su se bavili prepisivanjem i redigovanjem ovih svetih spisa u periodu između 900. i 600. p. n. e. Očuvanje biblijskog teksta bio je zadatak prepisivača (hebrejski sofer: pisac) koji su ustanovili predaju čitanja Biblije. Budući da hebrejski jezik izvorno ne piše samoglasnike, u prepisu su posle dodavani znakovi za samoglasnike (Masoretski tekst).

Hebrejska biblija
Hebrejski prepis Tanaha iz 11. veka

Jevrejsko predanje smatra jevrejske (svete) spise objavljenom „rečju Božjom“ i učenje o putu poslušnosti Bogu svog naroda, Izrailja. Glavni autoritet se pripisuje Tori (nauku, učenju, zakonu), drugi autoritet zbirci Nevi'im (Proroci), a treći autoritet zbirci poznatoj kao Ketuvim (Spisi). Prva dva dela jevrejskih svetih spisa verovatno su se javila u današnjem obliku do poznog 4. veka p. n. e., ali je njihov sadržaj ostao promenljiv sve do kraja 1. veka p. n. e. Grčki prevod jevrejskih svetih spisa poznat kao (Septuaginta), sačinjen za potrebe jevrejske zajednice u Aleksandriji u. 3. veku p. n. e., sadržao je dodatne spise, jedan broj apokrifnih spisa, koje su rabini iz Jamnije na kraju isključili iz svog kanona, a koje je prvobitna hrišćanska crkva, koja je koristila grčki jezik, uključila kao deo Starog zaveta.[3] Prema jevrejskom predanju, proročanstva su prestala oko 400. p. n. e., tako da posle tog vremena više ne može biti novih spisa. Nasuprot tome, hrišćani su tvrdili da su se proročanstva nastavila i da su spisi, koji će konačno postati Novi zavet, takođe Bogom nadahnuti. Uticaj jevrejske Biblije oseća se ne samo u jevrejskoj tradiciji nego je on isto tako nezaobilazan istorijski, kulturni i idejni okvir Novog zaveta i hrišćanske tradicije. Biblijski pogled na svet prožima kako zapadnu tako i istočnu, pravoslavnu kulturu.

U okviru judaizma tvrdi se da je Tora otkrivenje Božije svom narodu. Jevrejsko Sveto pismo stavlja davanje Tore, obrazovanje Izrailja kao naroda koji je u savezu s Bogom, zadobijanje obećane zemlje i istoriju Izrailjskog carstva u kontekst stvaranja sveta i kontekst sveopšte ljudske istorije. Veruje se da su zapovesti Tore, usmenim predanjem protumačene i primenjene na izmenjene uslove, otkrivena norma pokoravanja savezu i da su zamišljene da posvete celokupno postojanje jedinke i zajednice. Etički i religiozni propisi su isto toliko briga pojedinca i porodice koliko i zajednice sakupljene u sinagogi za Šabat ili za praznike liturgijske godine. Bogosluženje u sinagogi je usredsređeno na Sveto pismo ili izvode iz Svetog pisma i uglavnom se sastoji od toga. Tora i Proroci se čitaju i tumače. Izbori iz Spisa se čitaju kao prigodni za praznike. Šema i blagoslovi su uzeti iz Biblije. Psalmi se čitaju i pevaju, a individualne i združene molitve izvedene su iz biblijskih tekstova. Psalmi, koji izazivaju čitav spektar religioznih emocija, sačinjavaju osnovni molitvenik.

Različite grane judaizma i samaritanizma zadržale su različite verzije kanona, uključujući tekst Septuaginte iz 3. veka koji se koristi u judaizmu Drugog hrama, sirijskoj Pešiti, Samarićanskom petoknjižju, Svitcima s Mrtvog mora i srednjovekovnom Masoretskom tekstu iz 10. veka koji su sastavili masoreti, koji se trenutno koristi u rabinskom judaizmu.[3] Izrazi „hebrejska Biblija“ ili „hebrejski kanon“ se često poistovećuju sa masoretskim tekstom, međutim, ovo je srednjovekovna verzija i jedan od nekoliko tekstova koji se smatraju autoritativnim od strane različitih tipova judaizma kroz istoriju.[3] Sadašnje izdanje Masoretskog teksta je uglavnom na biblijskom hebrejskom, sa nekoliko odlomaka na biblijskom aramejskom (u knjigama Danila i Jezdrina i u stihu Jeremije 10:11).[4]

Trenutno, sve glavne neprotestantske (rimokatoličke, pravoslavne i orijentalno-pravoslavne) hrišćanske denominacije prihvataju kao kanonske Deuterokanonske knjige, koje su isključene iz moderne hebrejske Biblije i protestantske Biblije.[5] Drevni prevodi hebrejske Biblije koje trenutno koriste rimokatolička i istočna pravoslavna crkva zasnivaju se na Septuaginta, koju su rani hrišćani smatrali autoritativnim biblijskim kanonom.[6] Septuaginta je bila uticajna na rano hrišćanstvo jer je to bio helenistički grčki prevod hebrejske Biblije koji su prvenstveno koristili hrišćanski autori iz 1. veka.[7]

Pored Masoretskog teksta, savremeni bibličari koji žele da razumeju istoriju hebrejske Biblije koriste niz izvora.[8] To uključuje Septuagintu, prevod Pešita na sirijski jezik, Samarićansko petoknjižje, zbirku Svitaka sa Mrtvog mora i citate iz rabinskih rukopisa. Ovi izvori mogu biti stariji od Masoretskog teksta u nekim slučajevima i često se razlikuju od njega.[9] Ove razlike su dovele do teorije da je još jedan tekst, Urtekst hebrejske Biblije, nekada postojao i da je izvor verzija koje postoje danas.[10] Međutim, takav Urtekst nikada nije pronađen, a raspravlja se o tome koja je od tri opšte poznate verzije (Septuaginta, Masoretski tekst, Samarićanski petoknjižje) najbliža Urtekstu.[11]

Ime „Tanah” uredi

Tanah je akronim, napravljen od prvog hebrejskog slova svake od tri tradicionalne podele masoretskog teksta: Tora (doslovno 'Uputstvo' ili 'Zakon'),[12] Nevi'im (Proroci) i Ketuvim (Spisi)—otuda TaNaKh.

Trodelna podela koja se ogleda u akronimu Tanah dobro je posvedočena u rabinskoj literaturi.[13] Tokom tog perioda, međutim, Tanah nije korišćen. Umesto toga, pravi naslov je bio Mikra (ili Mijakra, מקרא, što znači čitanje ili ono što se čita) jer su se biblijski tekstovi čitali javno. Akronim 'Tanakh' je prvi put zabeležen u srednjem veku.[14] Mikra se i danas koristi na hebrejskom, pored Tanaka, za upućivanje na hebrejske spise. U modernom govornom hebrejskom, oni su zamenljivi.[15]

Knjige Tanaha uredi

Godine 424. p. n. e. Jevreji usvajaju trideset i pet knjiga koje čine Tanah[2]. Mnogi naučnici smatraju da je kanonizacija Tanaha potpuno završena tek oko 90/100. godine od strane jevrejskog sinoda u gradu Javne (lat. Jamnia) na obali Sredozemnog mora.[2]

Jevreji dele knjige Tanaha u tri grupe. Prvu grupu čini pet Mojsijevih knjiga i ona se zove „Tora“ ili u slobodnom prevodu „zakon“. Drugu grupu knjiga čini devetnaest knjiga, i one se nazivaju „Nevi'im“, što znači „proroci“. Treću grupu čini jedanaest knjiga, i ona se na hebrejskom zove „Ketuvim“ što znači „spisi“.[2]

Tora uredi

Glavni članak: Tora

Zakon (heb. Tora) čine sledeće knjige:

Nevi'im uredi

Glavni članak: Nevi'im

Proroci (heb. Nevi'im) čine sledeću skupinu knjiga:

Ketuvim uredi

Glavni članak: Ketuvim

Spisi (heb. Ketuvim) čine sledeću skupinu knjiga:

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ "Tanach" Arhivirano 2016-03-04 na sajtu Wayback Machine. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  2. ^ a b v g Željko Stanojević, Kumranaski spisi, izdavači Metafizika i Institut za hebrejski jezik, Beograd [1], Pristupljeno 25. 4. 2013.
  3. ^ a b v Tov, Emanuel (2014). „The Myth of the Stabilization of the Text of Hebrew Scripture”. Ur.: Martín-Contreras, Elvira; Miralles Maciá, Lorena. The Text of the Hebrew Bible: From the Rabbis to the Masoretes. Journal of Ancient Judaism: Supplements. 103. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. str. 37—46. ISBN 978-3-525-55064-9. doi:10.13109/9783666550645.37. Arhivirano iz originala 2023-02-15. g. Pristupljeno 2023-02-16. 
  4. ^ Jeremiah 10:11
  5. ^ Andersen, Alex (proleće 2019). „Reconsidering the Roman Catholic Apocrypha”. Classical Conversations. Lakeland, Florida: Southeastern University. 3: 1—47. Arhivirano iz originala 16. 2. 2023. g. Pristupljeno 15. 2. 2023. 
  6. ^ Tov, Emanuel (2008). Hebrew Bible, Greek Bible, and Quran. Tübingen: Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-151454-8. doi:10.1628/978-3-16-151454-8. 
  7. ^ MacCulloch, Diarmaid (2010). Christianity: The First Three Thousand Years. Penguin Books. str. 66—69. ISBN 978-1-101-18999-3. Arhivirano iz originala 2023-04-08. g. Pristupljeno 2023-03-21. 
  8. ^ „Scholars seek Hebrew Bible's original text – but was there one?”. Jewish Telegraphic Agency. 2014-05-13. Arhivirano iz originala 2016-11-05. g. Pristupljeno 25. 9. 2015. 
  9. ^ „Controversy lurks as scholars try to work out Bible's original text”. The Times of Israel. Arhivirano iz originala 25. 9. 2015. g. Pristupljeno 25. 9. 2015. 
  10. ^ Isaac Leo Seeligmann, Robert Hanhart, Hermann Spieckermann: The Septuagint Version of Isaiah and Cognate Studies, Tübingen 2004, pp. 33–34.
  11. ^ Shanks, Herschel (1992). Understanding the Dead Sea Scrolls  (1st izd.). Random House. str. 336. ISBN 978-0679414483. 
  12. ^ „Torah”. Online Etymology Dictionary. Arhivirano iz originala 27. 1. 2021. g. Pristupljeno 21. 2. 2021. 
  13. ^ „Mikra'ot Gedolot”. people.ucalgary.ca. Arhivirano iz originala 2022-08-30. g. Pristupljeno 2022-09-09. 
  14. ^ It appears in the masorah magna of the Biblical text, and in the responsa of the Rashba (5:119); see Research Query: Tanakh/תנ״ך Arhivirano 2019-07-18 na sajtu Wayback Machine
  15. ^ Biblical Studies Mikra: Text, Translation, Reading, and Interpretation. Norton Irish Theological Quarterly. 2007; 72: 305–306

Литература uredi

  • Johnson, Paul (1987). A History of the Jews (First, hardback изд.). London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-0-297-79091-4. 
  • Kuntz, John Kenneth. The People of Ancient Israel: an introduction to Old Testament Literature, History, and Thought, Harper and Row, 1974. ISBN 0-06-043822-3
  • Leiman, Sid. The Canonization of Hebrew Scripture. (Hamden, CT: Archon, 1976).
  • Levenson, Jon. Sinai and Zion: An Entry into the Jewish Bible. (San Francisco: HarperSan Francisco, 1985).
  • Minkoff, Harvey. „Searching for the Better Text”. Biblical Archaeology Review (online). Arhivirano iz originala 14. 3. 2012. g. Pristupljeno 9. 6. 2011. 
  • Noth, Martin. A History of Pentateuchal Traditions. (1948; trans. by Bernhard Anderson; Atlanta: Scholars, 1981).
  • Schmid, Konrad. The Old Testament: A Literary History. (Minneapolis: Fortress Press, 2012).

Spoljašnje veze uredi

 
Tanah na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Танах&oldid=27557518”