Taraš
Taraš je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 814 stanovnika. Poznato je u Evropi kao "Evropsko selo roda" (ptica), zahvaljujući najvećem broju gnezda bele rode.[1]
Taraš | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Srednjobanatski |
| Grad | Zrenjanin |
| Stanovništvo | |
| — 2022. |  814 |
| — gustina | 19/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 28′ 01″ S; 20° 11′ 42″ I / 45.46702° S; 20.19502° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 72 m |
| Površina | 52,5 km2 |
.svg)  Taraš Taraš na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 23209 |
| Pozivni broj | 023 |
| Registarska oznaka | ZR |
Istorija uredi
Taraš je selo u Banatu, u Vojvodini, koje pripada gradu Zrenjaninu. Ovo mesto je jedno od najstarijih istoriji poznatih mesta u Banatu. Još u doba neolita na današnjem Selištu su živeli ljudi. Prvo pominjanje Taraša pod ovim imenom (Tarhus) je zabeleženo u spisu zvanom Anonim kralja Bele iz 1202. godine. U turskim defterima, pominje se Tharaš. Nije poznato značenje imena sela, premda koren naziva ukazuje na naziv drevnog ženskog božanstva koje je poštovano u Evropi u neolitsko doba i možda ranije.
Tokom 17. veka se Taraš pominje u popis priložnika manastira Pećke patrijarišije. Pominje se 1660. godine jedini priložnik za obnovu pećkog manastira, kovač Đura iz Taraša.[2] Skoro opustelo posle turskih osvajanja, naglo je oživelo posle raspuštanja Potisko-pomoriške vojne granice, kada su ga u 18. veku naselili bivši graničari Srbi, uglavnom iz Elemira. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da se mesto nalazi u Tamiškom okrugu, Bečkerečkog distrikta. Stanovništvo je bilo srpsko.[3] Pravoslavni paroh taraški 1797. godine bio je pop Lazar Popović (rukop. 1796).[4]
Dakle, pogrešno se ranije mislilo da je osnovano 1789. godine, a 1905. godine u njemu se nalaze: pravoslavna crkva i groblje, parohijski dom, telefon i pošta, i dva srpska školska zdanja sa vrtom. To je parohija III klase sa parohijskom sesijom od 31 kj zemlje. Pravoslavni hram posvećen Sv. Georgiju podignut je u gotskom stilu 1853. godine.[5]
Prvi komandant Taraša je bio poručnik Jovan Vučetić 1751. godine. Godine 1774, je Taraš pripao slobodnom kraljevskom Velikokikindskom distriktu u kome su Srbi imali slobodnu samoupravu i nikad nisu bili potčinjeni spahiji. Iz spiska pretplatnika (potonjeg taroškog paroha) Čokrljanove knjige, vidi se elita mesta 1830. godine. Kupci pozorišnog dela su Aron Popović paroh, Stefan Telečki notar, Andrej Đulinac kasir, Vasa Tolmačev eškut, Lazar Tolmačev trgovac i Vasilije Jovanović čizmar.[6]
Revolucionarne 1848. godine je narod Taraša pružio otpor mađarskoj nacionalnoj revolucionarnoj vojsci i ona je Taraš bombardovala topovima iz pravca Melenaca. Taraški paroh Jovan Čokrljan[7] je bio zatvoren od strane srpske vojske, zajedno sa književnikom Jašom Ignjatovićem.[8]
Vek kasnije, okrobra 1944. godine uoči oslobođenja Zrenjanina, Tarašani su proslavljali povlačenje nemačke straže iz sela, a u znak odmazde je mađarska vojska iz Bačke bombardovala Taraš iz minobacača.
Školu Taraš pouzdano ima od 1766. godine. Učitelj u mesnoj školi 1859. godine je Mihail Kovačević, a 1860. godine Dimitrije Davidović.[9] U Tarašu je noću 29. januara 1886. godine sasvim izgorela u velikom požaru srpska veroispovedna škola.[10]
Stanovništvo uredi
Stanovnici Taraša su uglavnom pravoslavni Srbi, a u selu žive i pravoslavni Romi. Srednjovekovno stanovništvo naselja naselja na Selištu nije opstalo u Tarašu tokom doba turske okupacije. Malo mađarskih i slovačkih doseljenika se tokom XIX veka pretopilo u Srbe. Stari Tarašani su se sećali da je na starom groblju (blizu kafane Lovac) bilo nekoliko jevrejskih grobova, ali danas ni najstariji stanovnici ne pamte da su u Tarašu trajno prebivali Jevreji, već da su povremeno boravili u Tarašu kao nakupci, žitarski trgovci, a neki su kao ugostitelji boravili duže.
Oko 1868. godine Taraš je malo selo sa 1424 stanovnika, u sastavu Veliko-kikindskog distrikta.[11] Godine 1905. navodi se da selo ima 317 domova i svi su srpski. Od ukupno 1887 stanovnika, Srbi dominiraju sa 1880, a ostatak su Mađari.[12]
Iako je posle Prvog svetskog rata španska groznica (Tarašani govore „kolera") skoro prepolovila broj stanovnika sela, posle 1920. godine je došlo do demografske eksplozije. Stanovništvo je, izuzev nekoliko porodica „virilaca“ (bogatih zemljoradnika sa statusnim ovlašćenjima), bilo veoma siromašno. Unutrašnjom kolonizacijom su Tarašani posle Prvog svetskog rata naseljavani u sela Stajićevo, i Velike Livade. Posle Drugog svetskog rata je jedan broj Tarašana naseljen i u Čikeriju, Zrenjanin i Čurug. Tokom ratova u vezi raspada Jugoslavije (1991—1995), jedan broj porodica Srba izbeglica iz Hrvatske i BiH se doselio u Taraš.
Arhitektura uredi
U Tarašu se nalazio jedan od dva velika žitna magacina od pečene cigle Velikokikindskog distrikta namenjen rečnoj trgovini žitom. Sredinom XIX veka magacin je srušen.
Današnja jednobrodna klasicistička crkva Sv. Velikomučenika Georgija izgrađena je 1850-1853, a crkveni toranj 1901. godine. Materijal za crkvu je obezbedila opština Taraš otkupivši pečenu ciglu nakon rušenja velikog žitnog magacina. Crkveni ikonostas je oslikala radionica Luke Aleksijevića.
Škola se u Tarašu u dokumentima prvi put pominje 1768. godine.
Van sela prema Kumanu bila je kapelna crkva, Vodica.
Arhitektura Taraša je tipična za ušoreno panonsko selo. Tri „dužne ulice“ koje nose narodne nazive Veliki sokak, Mali sokak i Logov. Ima četiri „preka sokaka“ i deo prema Tisi koji se zove Badžura. Sve ulice u selu su asfaltirane. Od crkve desno je restoran „Lovac“. Blizu sela je reka Tisa, a istočno od sela je voda Čikoš. Nekad je severoistočna, prirodna granica Taraša bila bara koja se zvala Rogozara, koja je usled hidrološke situacije poslednjih godina uglavnom suva.
Za vreme trajanja Velikokikindskog distrikta, Taraš je imao veliki žitni magazin od pečene cigle uz Tisu, koji je usled bespotrebnosti nakon izgradnje pruge, porušen. Na istočnom kraju sela je postojala vetrenjača, koja je srušena posle Drugog svetskog rata.
Tokom sedamdesetih godina XX veka, jedan broj taraških zavičajaca je usled nostalgije za rodnim selom, podigao brojne vikendice u taraškim Novim vinogradima, južno od sela.
Saobraćaj uredi
Taraš udaljen od magistralnih puteva i tradicionalno je bio veoma loše povezan sa okolnim mestima kopnenim putevima. Usled podvodnog, blatnjavog atara, Tarašanima je bilo teško i da dođu do konja, pošto su prodavci nerado prodavali konje u mesto gde će njihova saobraćajna uloga biti teška u selu koje je sa susednim mestima povezano zemljanim putevima. Tek kad je posle Drugog svetskog rata izgrađena degazolinaža na Babatovu, izgrađen je uski asfaltni put kojim se iz Taraša moglo doći do Elemira automobilom i uvedena je redovna autobuska linija.
Skela na Tisi koja povezuje Taraš sa Ajlašom preko Tise (takođe deo Taraškog atara), po predanju skela saobraća još od doba carice Marije Terezije. Do ukidanja redovnog rečnog brodskog saobraćaja, Taraš je bio redovna stanica na ovom plovnom putu putničkog saobraćaja.
Nekad se za Novi Bečej iz Taraša putovalo nasipom (dolmom), za Kumane zemljanim kolskim putem, kao i za Elemir, preko mrtvaje Čikoš, koju je premošćavao drveni most. Na pola puta između mosta i Taraša bio je stari usamljeni ogromni brest. On je važni saobraćajni orijentir zimskog putnika na putu Elemir — Taraš. Osušio se krajem osamdesetih godina XX veka.
Sport uredi
U Tarašu je 1920. godine bilo osnovano sokolsko društvo. Prva fudbalska lopta u selo je doneta 1932. godine, a dogodine je odigrana i prva zvanična fudbalska utakmica. Danas postoji fudbalski klub „Tisa“, Lovačko društvo „Zec“ i folklor - Kulturno umetničko društvo Taraš-Elemir.
Kulturni život uredi
Taraška seoska slava je Preobraženje Gospodnje i njeno proslavljanje je vezano za berbu grožđa. Pored ovoga, u Tarašu se održava i popularna manifestacija „Taraški kotlić“, kao i „Kupus-bal“. 14. juna 2014. godine će po prvi put biti održan festival roda, jer se u selu te godine gnezdilo 40 parova ovih ptica, što je najveća koncentracija u zemlji.
U Tarašu su snimane masovne scene nekih čuvenih domaćih filmova, kao što su Salaš u Malom ritu i Veliki transport.
Taraš pouzdano ima školu u kontinuitetu od 1766. godine. Još 1998. godine je Taraška škola dobila kompjutersku učionicu.
Znamenite ličnosti uredi
Taraš nema mnogo znamenitih ljudi. Paroh Jovan Čokrljan se tokom 19. veka bavio književnošću i javlja se kao prenumerant knjiga i novina. Prethodno je bio učitelj u Beloj Crkvi, pa sveštenik u Novom Bečeju i vojni kapelan. Pored više kratkih dela - oda, ističe se pozorišnim romantičarskim delima : "Ogledalo dobrodetelji i vjernosti ili žalostna priključenija Dragoljuba i Ljubice" iz 1829. godine i "Poljska ljubičica ili Vladislav i Milica" iz 1830. godine.[13] Bio je dopisni član Praškog učenog društva (1843). Godine 1845. daje prilog za Maticu Srpsku u Pešti. Nakon mađarske bune prelazi u jeres, odlazi u tuđinu - u Dalmaciju i piše delo protiv pravoslavlja.[14]
Prvi doktor medicine iz Taraša je bio Obrad Subotin „Dobra“, koji je u doba Kraljevine SHS diplomirao medicinu u Zagrebu, profesor filozofije Omer Marinkov, akademski vajar Ljubica Tapavički, publicista Dejan Bošnjak, bivši narodni poslanik u skupštini Jugoslavije i Srbije Milorad Krstin, Đorđe Ludoški i drugi. Dušan Avramov, dipl. pravnik, jugoslovenski diplomata, pok. suprug profesorke Smilje Avramov je detinjstvo proveo u Tarašu, mada je rođen u N. Bečeju. Poreklom je iz Taraša Dragan Dostanić, prerano preminuli pesnik iz Zrenjanina.
U Tarašu se rodio Svetozar Toza Marković, narodni heroj Jugoslavije. U selu je sačuvana njegova spomen-kuća iz koje se njegova porodica iselila u Stajićevo. Pred taraškom školom je akademska vajarka Ljubica Tapavički izradila njegovu spomen-bistu, koja je početkom XXI veka ukradena.
Privreda uredi
Tradicionalno, stanovnici su se bavili najpre ribarstvom, a zatim ovčarstvom (pretežno sorta Cigaja), vinogradarstvom i povrtarstvom. Stanovnici se i danas bave uglavnom poljoprivrednim zanimanjima. Pored žitarica i industrijskog bilja, proizvodi se i voće i povrće. Tarašani gaje ovce, a bave se i guščarstvom.
Usled nepopularnosti poljoprivrede i depopulacije krajem XX veka, prestala je da se proizvodi konoplja i sirak. Odavno se ne proizvodi šafran, koji se u dvorištima kuća radi prodaje uzgajao pre Drugog svetskog rata.
Od 4432 hektara koliko iznosi površina taraškog atara, jedva polovina je obradiva (podvodna zemljišta, slatine i degradirani humus), a ostalo je pašnjak i trstika. Najplodnija taraška zemlja nalazi se u Ajlašu, preko Tise, do koje se dolazi skelom, koja se po predanju tu nalazi još od doba Marije Terezije.
Pored Ajlaša, plodni su i Stari i Novi vinogradi. Stari vinogradi služi kao oranica, otkad ih je u devetnaestom veku uništila epidemija filoksere. Selo je čuveno po kupusu i krompiru (od 1802. godine). Umesto nekadašnjeg belog krompira i sorte kelbaba, danas se gaji hibrid taraški krompir koji dostiže i više od kilograma po komadu. Proizvodi se i grožđe i drugo razno voće. Nekada je postojala i sušara za kamilicu, koje u taraškom ataru obilno uspeva i koju narod zove „žabnjak“.
Miodrag Krstin je 2015. godine kultivisao neplodnu ledinu istočno od Taraša pretvorivši je u ribnjak.
Demografija uredi
U naselju Taraš živi 868 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,8 godina (38,8 kod muškaraca i 40,8 kod žena). U naselju ima 389 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,93.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 0 | 0 | ||
| 80+ | 12 | 16 | ||
| 75—79 | 13 | 26 | ||
| 70—74 | 25 | 27 | ||
| 65—69 | 42 | 53 | ||
| 60—64 | 36 | 37 | ||
| 55—59 | 19 | 24 | ||
| 50—54 | 36 | 31 | ||
| 45—49 | 42 | 37 | ||
| 40—44 | 45 | 36 | ||
| 35—39 | 56 | 45 | ||
| 30—34 | 36 | 41 | ||
| 25—29 | 27 | 30 | ||
| 20—24 | 26 | 25 | ||
| 15—19 | 29 | 44 | ||
| 10—14 | 45 | 40 | ||
| 5—9 | 33 | 35 | ||
| 0—4 | 39 | 32 | ||
| Prosek : | 38,8 | 40,8 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 444 | 123 | 278 | 26 | 17 | 0 |
| Ženski | 472 | 88 | 278 | 94 | 11 | 1 |
| UKUPNO | 916 | 211 | 556 | 120 | 28 | 1 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 282 | 167 | 2 | 2 | 58 |
| Ženski | 152 | 91 | 0 | 0 | 20 |
| UKUPNO | 434 | 258 | 2 | 2 | 78 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 18 | 2 | 0 | 8 |
| Ženski | 0 | 3 | 9 | 2 | 1 |
| UKUPNO | 0 | 21 | 11 | 2 | 9 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 4 | 7 | 4 | 4 |
| Ženski | 2 | 1 | 4 | 11 | 6 |
| UKUPNO | 2 | 5 | 11 | 15 | 10 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 3 | 0 | 0 | 3 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 3 | 0 | 0 | 5 | |
Reference uredi
- ^ "Zrenjanin", Zrenjanini 2018. godine
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitrolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Jovan Čokrljan, navedeno delo 1830. godine
- ^ Jovan Subotić: "Kralj Dečanski", Budim 1846. godine
- ^ Jakov Ignjatović: "Memoari", Beograd 1966. godine
- ^ "Školski list", Novi Sad 1860. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1886. godine
- ^ Aleksandar Stojačković: "Pitanje Velikokikindskog distrikta sa državo pravnog gledišta", Budim 1868. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Jovan Čokrljan: "Poljska ljubičica ili Vladislav i Milica", Budim 1830. godine
- ^ Jovan Čokrljan: "Pravoslavije ili Koja crkva pravije uči istočna ili zapadnja", Beč 1860. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze uredi
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Satelitska mapa (Wikimapia)[mrtva veza]
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
- „Politika”, 4. jun 1938. (10-ogodišnji dečak slučajno sačmarom ubio dvojicu čuvara opštinskih konja na Vučetića salašu).
