Tenesi

Tenesi
Tenesi;
	; Zastava ; Grb
Država	SAD
Glavni grad	Nešvil
Najveći grad	Memfis
Proglašenje za; državu	— datum: 1. jun 1796.; — poredak: 16.
Guverner	Bil Li
Površina	109.247 km2
Stanovništvo	2010.
— broj st.	6.346.105
— gustina st.	58,09 st./km2
— ISO 3166-2	US-TN
	Zvanični veb-sajt

Tenesi (engl. Tennessee), država je SAD, koja se nalazi u njenom istočnom delu. Površina države je 109.247 km², a broj stanovnika po popisu iz 2000. je 5.689.283. Glavni grad je Nešvil, drugi po veličini, a najveći je Memfis sa 670,902 stanovnika. Tenesi je stupio u SAD 1796. godine, kao šesnaesta država.

Tenesi se sastoji od 95 okruga. Ubraja se u južne države. Naziv Tenesi od pojma Tanasi, naziva jednog indijanskog naselja na reci Mali Tenesi. Jedan od nadimaka države je Država dobrovoljaca. Ovaj naziv potiče iz vremena Američkog rata za nezavisnost u kojem su učestvovali brojni građani Tenesija kao dobrovoljci.

Geografske odlike uredi

Planinski masiv Apalači dominira istočnim delom države, a reka Misisipi označava zapadnu granicu države. Država Tenesi ima 6.214.888 stanovnika, po tom kriterijumu je 17. američka država, i površinu od 42169 km² po tom kriterijumu je 36 država. Tenesi graniči sa osam država: Kentaki i Virdžinija su na severu; Severna Karolina na istoku; Džordžija, Alabama i Misisipi na jugu, te Arkanzas i Misuri na zapadu. Klima je umereno kontinentalna, a na jugu prelazi u suptropsku. Godišnja količina padavina je 1 000 mm. Glavni vodotok je reka Tenesi s pritokama i veštačkim jezerima, kao leva pritoka Ohaja u slivu Misisipija. Tenesi je industrijsko-poljoprivredna zemlja. Ima razvijenu metalurgiju, crnu i obojenu (aluminijum), mašinska industrija, hemijska industrija, gume, tekstili, prehrambena industrija i dr. Preovladavaju posedi srednje veličine - prosečna veličina: 56 ha. Razvijena poljoprivreda (pamuk, duvan, soja, kukuruz i dr.). Reljef je većinom nizinski, osim na istoku gde postoje nešto veća uzvišenja.

Istorija uredi

Memfis je postao „svetska prestonica pamuka” po završetku građanskog rata

Područje današnjeg Tenesija su naseljavala indijanska plemena od pre 11.000 godina. U vremenu između 1539. i 1543. godine, područje istočno od reke Misisipi je istraživao španski istraživač Ernando de Soto. Tokom naseljavanja evropskih kolonista, većina domorodaca je proterana prema jugu i zapadu, naročito plemena Muskogi i Yuchi. Do osnivanja države Tenesi, područje je bilo u sklopu Severne Karoline, poznato i kao Jugozapadna teritorija. Dugo vremena, ovo područje je važilo kao oblast u kojoj nema vladavine zakona, jer vlada Severne Karoline nije mogla da uspostavi održivu zakonodavnu i sudsku vlast. U periodu od 1785. do 1790. godine usledili su prvi pokušaji da se Tenesi proglasi američkom državom. Na severu današnjeg Tenesija osnovan je grad Franklin. Nakon pet godina stalnih svađa i prepucavanja sa vladom Severne Karoline, te čestih upada indijanskih plemena, novoformirana vlada u gradu Grenvil se raspala, te područje Tenesija ponovo potpada pod vlast Severne Karoline.

Tenesi postaje američka država putem odluke Senata 1. juna 1796. godine kao 16. država. Između 1838. i 1839. godine, oko 17.000 Čeroki Indijanaca koji su preostali na teritoriji Tenesija je proterana na zapad Arkanzasa. Ovaj čin je poznat i kao Staza suza.

Kao poslednja južna država koja se odvojila od SAD tokom Američkog građanskog rata, Tenesi se 2. juna 1861. godine pripojio Konfederativnim Američkim Državama. Nakon građanskog rata, donesen je novi Ustav 22. februara 1865. godine kojim je ukinuto ropstvo te je 18. juna 1866. godine ratificiran Četrnaesti amandman na Ustav SAD. Time je Tenesi postao prva država juga koja se ponovo pripojila Sjedinjenim Američkim Državama (24. jula 1866. godine). Na početku 19. veka, Tenesi je bio država iz koje su dolazile najpitoresknije figure američke istorije: Dejvi Kroket, Endru Džekson i Sem Hjuston. U 20. veku, Tenesi je doživeo snažni razvoj privrede i industrije. 1960-ih i 1970-ih godina, država je bila žarište pokreta za ljudska prava.

Demografija uredi

Demografija
1900.	1910.	1920.	1930.	1940.	1950.	1960.	1970.	1980.	1990.	2000.	2010.
2.020.616	2.184.789	2.337.885	2.616.556	2.915.841	3.291.718	3.567.089	3.923.687	4.591.120	4.877.185	5.689.283	6.346.105

Stanovništvo čini 79,2% belaca, 16,8% afroamerikanaca, 3,1% srednjoameričkog i latinoameričkog porekla, 1,3% azijskog porekla i 0,3% indijanskog porekla.

Religije uredi

Glavne verske zajednice u 2000. godini su bile: Južna baptistička konvencija sa 1.414.199 vernika, Ujedinjena metodistička crkva sa 393.994 vernika, Hristova crkva sa 216.648 vernika , te Katolička crkva sa 183.161 vernika. Postoji veliki broj drugih sekti, uglavnom protestantski orijentisanih.

Starosna struktura stanovništva uredi

Starosna struktura stanovništva Tenesija je sledeća:

do 18 godina starosti: 1.447.050 (24,0%)
od 18 do 64 godine: 3.824.660 (63,3%)
više od 65 godina: 767.093 (12,7%)

Prosečna starost iznosi 37,2 godine, dok su 48,9% stanovništva muškarci, a 51,1% žene.

Etničke grupe uredi

Indijanci: Čeroke, Kaskinampo, Šoni i Tali. Od pripadnika drugih domorodačkih plemena na teritoriju Tenesija dolazili su i: Katobe, Chiaha, Čikasi, Tuskegee, Yuchi i možda Ofogoula.

Najveći gradovi uredi

p r u Izvor: ?
	№	Grad	Populacija
Memfis Nešvil	1.	Memfis	650.100	Noksvil Čatanuga
	2.	Nešvil	569.892
	3.	Noksvil	173.890
	4.	Čatanuga	155.554
	5.	Klarksvil	103.455
	6.	Murfrizboro	68.816
	7.	Džekson	59.643
	8.	Džonson Siti	55.469
	9.	Kingsport	44.905
	10.	Frenklin	41.842

Obrazovanje uredi

U Tenesiju postoji nekoliko značajnih visokoškolskih ustanova, kao što su:

Politika uredi

Al Gor, senator iz Tenesija (1985–1993) i zamenik predsednika SAD (1993–2001)

Tenesija je 60-ih godina 20. veka bio središte pokreta za građanska prava crnaca, koji je dosegao svoj vrhunac 1968. godine atentatom na Martina Lutera Kinga u Memfisu. Politička atmosfera u Tenesiju se promenila ranije nego u drugim južnjačkim državama. Putem vladine organizacije Tennessee Valleu Authority omogućena je ranija industrijalizacija, a time i modernije uređeno društvo, više nego u Misisipiju i Alabami. Južnjački konzervativni demokrati su izgubili političku moć u Tenesiju već u vreme pokreta za građanska prava. Osnaživanje republikanaca je otpočelo s predsedničkim izborima 1952. Od tada, demokrati su osvojili izbore samo 1964., 1976., te u vreme mandata Bila Klintona 1992. i 1996. godine. Matična zemlja Ala Gora, danas se smatra pretežno konzervativna. Izborno telo Tenesija pri predsedničkim izborima čini jedanaest glasova. Pre 1980. godine bilo ih je deset.

Privreda uredi

Realni bruto domaći proizvod po stanovniku je 2006. godine iznosio 33.825 dolara (državni prosek: 37.899 $, po GDP među 50 država Tenesi je na 31. mestu). Bitan ekonomski poticaj je došao od strane Tennessee Valleu Authority, što je dovelo do razvoja proizvodnje električne energije, infrastrukture i industrijalizacije. Naročito su dosta razvijene hemijska, mašinska i autoindustrija, tekstilna i drvna industrija, uzgoj duvana, pamuka, soje i kukuruza, šumarstvo i rudarstvo, najvećim delom kopaju se rude cinka, fosfati, ugalj i pirit, a u velikoj meri razvijen je i turizam.

Kultura uredi

Tenesi se smatra „kolevkom“ bluza i rokenrola (Memfis), kao i kantri muzike (Nešvil). Poznat je i po tipovima viskija (Džek Denijels i Džordž Dikel). Svoje prve radove tokom 1950-ih snimili su muzičari poput; Elvisa Preslija, Džonija Keša, Karla Perkinsa, Džerija Li Luisa, Roja Orbisona i Čarlija Rajha.