Teodor iz Tarsa
Teodor (602 – 19. septembar 690), poznat kao Teodor iz Tarsa, ali i Teodor Kenterberijski[1], bio je osmi kenterberijski arhiepiskop (nadbiskup), poznat po svojim reformama crkve u Engleskoj i po osnivanju škole u Kenterberiju.
| Teodor Kenterberijski | |
|---|---|
 Teodor iz Tarsa, pravoslavna ikona | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 602. |
| Mesto rođenja | Tars, Vizantijsko carstvo |
| Datum smrti | 19. septembar 690. |
| Mesto smrti | Kenterberi, Kraljevina Kent |
| kenterberijski nadbiskup | |
| Godine | 668 - 690. |
| Prethodnik | Vighard |
| Naslednik | Bertvald |
Teodorov život se može podeliti na period pre njegovog dolaska u Britaniju i period njegovog pontifikata koji je proveo kao kenterberijski nadbiskup. O periodu koji je proveo u Britaniji svedoče Crkvena istorija engleskog naroda (lat. Historia ecclesiastica gentis anglorum) Prečasnog Bida i Žitije Sv. Vilfrida (lat. Vita Sancti Wilfrithi) Stefana iz Ripona. Međutim, Makl Lapidž i Bernard Bišhof su nedavno rekonstruisali raniji period Teodorovog života zahvaljujući proučavanju tekstova koji su nastali u Kenterberijskoj školi.
Život pre odlaska u Englesku uredi
Teodor je bio grčkog (vizantijskog) porekla i rođen je u Tarsu u maloazijskoj oblasti Kilikiji koja je u crkvenom pogledu bila podređena Carigradskoj patrijaršiji[2] . U vreme njegovog detinjstva Vizantija je vodila teške ratove protiv Sasanidske Persije. Persijanci su 613-614. zauzeli Antiohiju u Siriji, Damask i Jerusalim. Kada je Teodor bio dečak od jedanaest ili dvanaest godina Tars su osvojili Persijanci. Postoje dokazij da je Teodor bio upoznat sa persijskom kulturom[3]. Najverovatnije je da se školovao u Antiohiji gde je delovala čuvena egzergetska škola kojoj se Teodor priklonio[4] Teodor je poznavao i sirijsku kulturu, jezik i književnost tako da se smatra da je možda putovao u Edesu u Mesopotamiji.[5]
Iako su Vizantinci mogli da žive pod persijskom vlašću, Teodor je napustio Tars najkasnije 637. kada su njegovo rodno mesto zaposeli muslimanski Arapi. Ako nije napustio Tars i ranije, Teodor je 637. imao trideset i pet godina.[6] Pošto je otišao na vizantijsku teritoriju Teodor se posvetio studijama u Carigradu, gde je proučavao astronomiju, računanje, astrologiju, medicinu, rimsko pravo, grčku retoriku i filozofiju.[7]
Nešto pre sedme decenije 7. veka Teodor je otputovao na zapad, u Rim, gde je živeo u zajednici istočnih monaha, verovatno u manastiru posvećenom Sv. Anastasiju.[8] U to vreme, svoje poznavanje grčke intelektualne baštine, obogatio je upoznavanjem latinske književnosti, duhovne i svetovne.[9] Sinod u Vitbiju (664) potvrdio je odluku anglosaksonske crkve da sledi Rim. U vreme kada je Teodor imao šezdeset i šest godina 667. kenterberijska arhiepiskopska stolica je bila upražnjena. Vighard, koji je bio izabran za nadbiskupa, iznenada je umro. Papa Vitalijan je Vigharda uputio kralju Kenta Egbertu i kralju Nortambrije Osviju. Kako je Vighard preminuo, Hadrijan iz Kenterberija, kasnije opat manastira Sv. Avgustina, preporučio je Teodora za novog arhiepiskopa. Teodor je bio rukopoložen za kenterberijskog nadbiskupa (arhiepiskopa) u Rimu 26. marta 668. godine. Zatim je u Hadrijanovom društvu poslat u Englesku gde je stigao 27. maja 669. godine.
Kenterberijski nadbiskup uredi
Teodor je izvršio smotru crkve u Engleskoj, posvetio je nove episkope (biskupe) za dijeceze kojima su arhipastiri godinama nedostajali[10], a zatim je sazvao sinod u Hertfordu. Ciljevi skupa bili su da se uskladi način računanja datuma Uskrsa, učvrsti autoritet episkopa, pravila vezana za lutajuće monahe, redovno sazivanje sinoda, zabrani život u konkubinatu i sl[11]. Teodor je takođe predložio da se prostrana dijeceza Nortambrija podeli na manje episkopije. Ovaj predlog izazvao je sukob sa episkopom Jorka Vilfridom koga je upravo Teodor postavio na to mesto. Teodor je zbacio i proterao Vilfrida 678. godine i zatim izveo planiranu podelu dijeceze. Međutim, sukob je okončan tek 686-687. godine.
Ubrzo je Elfvin, kralj Deire i brat Egfrita Nortambrijskog, ubijen u bici sa vladarem Mersije (679). Teodor je intervenisao kako bi sprečio rasplamsavanje rata. Nortambrija i Mersija su sklopile mir, a kralj Mersije Etelred morao je da plati krvninu (weregild) kao odštetu za ubistvo Elfvina[12].
Kenterberijska škola uredi
Teodor i Hadrijan su u Kenterberiju osnovali školu, u kojoj su držana predavanja i na grčkom i na latinskom, što je dovelo do zlatnog doba anglosaksonske učenosti[10].
- Privukli su brojne učenike, u čije umove su usipali vode sveobuhvatnog znanja dan za danom. Osim što si ih podučavali Svetom Pismu, upućivali su ih i u poeziju, astronomiju, računanje datuma Uskrsa... Bila su to najsretnija vremena otkako su se Englezi naselili u Britaniji.
Teodor je takođe podučavao crkvenu muziku[10] i uveo je različite tekstove, znanja o istočnim svecima i sasvim je moguće da je na Zapadu uveo i Litaniju Svim svetima, važnu liturgijsku novinu[13]. Ponešto od Teodorovih tumačenja sačuvano je u biblijskim komentarima koje su zapisali i prikupili njegovi učenici u Kenterberijskoj školi[14]. Neizmerno je značajan tekst poznat pod imenom Laterculus Malalianus koji je nedavno pripisan Teodoru[15]. Godinama zanemaren, tekst je ponovo otkriven u poslednjoj deceniji 20. veka. Pokazalo se da sadrži brojne zanimljive detalje koji odražavaju Teodorova iskustva obrazovanja i podvizavanja na Sredozemlju[16]. Odlomci iz učenja Teodora i Hadrijana sačuvani su i u Lajdenskom glosaru[17].
Učenici iz Kenterberija bili su imenovani za opate benediktinskih manastira po južnoj Engleskoj čime je šireno Teodorovo učenje[18].
Teodor je učestvovao i u radu drugih sinoda. U Hatfildu je u septembru 680. potvrđena pravovernost crkve u Engleskoj po pitanju monotelitizma[19]. Sinod u Tvifoldu kod Alnvika u Notambriji je održan oko 684. godine. Nije izvesno da li se sa sigurnošću Teodorovom rukovodstvu može pripisati jedan pokajni trebnik.
Teodor iz Tarsa preminuo je 690. godine u svojoj osamdeset i osmoj godini pošto je dužnost arhiepiskopa obavljao dvadeset i dve godine. Sahranjen je kenterberijskoj crkvi posvećenoj Svetom Petru.
Kult uredi
Teodor se kao svetac poštuje 19. septembra u Rimokatoličkoj crkvi, Anglikanskoj crkvi, Episkopalnoj crkvi (SAD) i u pravoslavnim crkvama. U Kenterberiju se takođe obeležava i 26. mart, dan kada je rukopoložen za arhiepiskopa.
Reference uredi
- ^ Farmer 2004, str. 496–497
- ^ Bunson 2004, str. 881; Bowle 1979, str. 160; Bowle 1971, str. 41; Ramsey 1962, str. 2; Johnson & Zabel 1959, str. 403
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 8–9
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 4
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 7–8
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 10
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 17–18
- ^ Lapidge 1995, Chapter 1: "The Career of Archbishop Theodore", pp. 21–22
- ^ Bede & Plummer 1896, 4.1
- ^ a b v Bede & Plummer 1896, 4.2
- ^ Bede & Plummer 1896, 4.5 (Kanoni iz Hertvorda)
- ^ Bede & Plummer 1896, 4.21
- ^ Bischoff & Lapidge 1994, str. 172.
- ^ Bischoff & Lapidge 1994
- ^ Stevenson 1995
- ^ Siemens 2007, str. 18–28
- ^ Lapidge 2006, str. 33, 87–88
- ^ Cantor 1993, str. 164.
- ^ Collier & Barham 1840, str. 250.
Literatura uredi
- Lapidge, Michael (2006). The Anglo-Saxon Library. Oxford: Oxford University Press. str. 33, 87–88. ISBN 978-0-19-923969-6.
- Bede; Plummer, Charles (1896). Historiam ecclesiastica gentis Anglorum: Historiam abbatum; Epistolam ad Ecgberctum; una cum Historia abbatum auctore anonymo. Oxford, United Kingdom: e Typographeo Clarendoniano.[mrtva veza]
- Bischoff, Bernhard; Lapidge, Michael (1994). Biblical Commentaries from the Canterbury School of Theodore and Hadrian. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33089-3.[mrtva veza]
- Bowle, John (1979). A History of Europe: A Cultural and Political Survey. London, United Kingdom: Secker and Warburg.
- Bowle, John (1971). The English Experience: A Survey of English History from Early to Modern Times. London, United Kingdom: Weidenfeld and Nicolson.
- Bunson, Matthew (2004). OSV's Encyclopedia of Catholic History. Huntington, Indiana: Our Sunday Visitor Publishing. ISBN 978-1-59276-026-8.[mrtva veza]
- Cantor, Norman F. (1993). The Civilization of the Middle Ages: A Completely Revised and Expanded Edition of Medieval History, the Life and Death of a Civilization. New York, New York: HarperCollins Publishers, Incorporated. ISBN 978-0-06-017033-2.
- Collier, Jeremy; Barham, Francis Foster (1840). An Ecclesiastical History of Great Britain (Volume 1). London, United Kingdom: William Straker.
- Earle, J. J.; Plummer, Charles (1899). Anglo-Saxon Chronicle. Oxford, United Kingdom.
- Farmer, David Hugh (2004). Oxford Dictionary of Saints (Fifth izd.). Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-860949-0.
- Haddan, Arthur West; Stubbs, William; Wilkins, David (1869). Councils and Ecclesiastical Documents Relating to Great Britain and Ireland, Volume 1. Oxford, United Kingdom: Clarendon Press.
- Johnson, Edgar Nathaniel; Zabel, Orville J. (1959). An Introduction to the History of Western Tradition, Volume 1. Ginn.
- Lapidge, Michael (1995). Archbishop Theodore: Commemorative Studies on his Life and Influence. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-48077-2.[mrtva veza]
- Ramsey, Michael (1962). Constantinople and Canterbury: A Lecture in the University of Athens: 7 May 1962. S.P.C.K.
- Raine, James; Stephanus, Eddius (1879). „Vita Wilfridi Episcopi auctore Eddio Stephano”. The Historians of the Church of York and its Archbishops, Issue 71, Volume 1. London, United Kingdom: Longman & Co.
- Siemens, James R. (2007). „Christ's Restoration of Humankind in the Laterculus Malalianus, 14”. The Heythrop Journal. 48 (1): 18—28. doi:10.1111/j.1468-2265.2007.00303.x.
- Stevenson, Jane (1995). The 'Laterculus Malalianus' and the School of Archbishop Theodore. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-37461-3.[mrtva veza]