Teri Gilijam
Terens Vens „Teri“ Gilijam (engl. Terrence Vance "Terry" Gilliam"; rođen 22. novembra 1940. godine)[1][2] je britanski filmski reditelj, scenarista, animator, glumac i član trupe Leteći cirkus Montija Pajtona. Gilijam je jedini „Pajtonovac“ koji nije rođen u Ujedinjenom Kraljevstvu; po rođenju Amerikanac, uzeo je britansko državljanstvo 1968. godine.
| Teri Gilijam | |
|---|---|
_CROPPED.jpg) Teri Gilijam, 2019. godine | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Terens Vens Gilijam |
| Datum rođenja | 22. novembar 1940. |
| Mesto rođenja | Medisin Lejk, Minesota, Sjedinjene Američke Države |
| Porodica | |
| Partner | Megi Veston (1973−danas) |
| Rad | |
| Aktivni period | 1967− |
| terrygilliamweb | |
| Veza do IMDb-a | |
Mladost uredi
Gilijam je rođen u Medisin Lejku, u Minesoti. Njegov otac, Džejms Hol Gilijam, bio je trgovački putnik, a kasnije stolar. Porodica se preselila u Panorama Siti u Kaliforniji, 1952. godine, gde je Gilijam završio srednju školu Birmingem sa odličnim uspehom. U srednjoj školi, bio je predsednik odeljenja, kralj maturske večeri i proglašen je za učenika sa najvećim šansama da uspe u životu (Most Likely To Succeed). Gilijam je studirao političke nauke, ali je već za vreme studija počeo da zarađuje kao ilustrator oglasa, inspirisan magazinom Med (Mad), koji je intenzivno čitao u srednjoj školi.
Sredinom šezdesetih, preselio se u Ujedinjeno Kraljevstvo. U intervjuu koji je dao britanskom piscu Salmanu Rušdiju 2003. godine, Gilijam je istakao da je jedan od glavnih razloga što je napustio SAD negativna društvena atmosfera koja je tamo vladala u to vreme, a njegovoj odluci znatno je doprinelo maltretiranje od strane policije, koja ga je smatrala za narkomana jer je imao dugu kosu i vozio jeftin automobil.[3]
Rani radovi uredi
Animacije uredi
Gilijam je počeo karijeru kao animator i crtač stripova. U jednom od foto-stripova koje je uradio za magazin „Help!" pojavio se njegov budući kolega Pajtonovac, Džon Kliz. Kada je ovaj magazin prestao sa radom, Gilijam se preselio u Evropu, što je u poslednjem broju magazina šaljivo prokomentarisao kao „prebacivanje u evropski ogranak firme"[3], koji nije postojao. Kada se preselio u Ujedinjeno Kraljevstvo, počeo je da radi kao animator za dečju emisiju Ne podešavajte svoj TV prijemnik (Do Not Adjust Your Set), u kojoj su se pojavljivali Erik Ajdl, Teri Džouns, Majkl Pejlin (kasnije svi članovi Letećeg cirkusa Montija Pajtona) i Dejvid Džejson (koji se kasnije proslavio ulogom Del Boja u humorističkoj seriji Mućke).
Leteći cirkus Montija Pajtona uredi
Gilijam je bio član Letećeg cirkusa Montija Pajtona od samog osnivanja, mada je u početku bio kreditovan samo kao animator, i njegovo ime je u špicama prve sezone serije bilo odvojeno od imena ostalih članova trupe. Gilijamove animacije su se pojavljivale između skečeva i definisale su vizuelni jezik trupe u medijima izvan televizije; Gilijam je radio omote za knjige i muzičke albume trupe, kao i špice i plakate za kasnije filmove. Ove animacije rađene su tehnikom kolaža i kombinovale su Gilijamove originalne crteže, karakteristične po mekim tonovima boja i okruglastim oblicima, sa elementima isečenim sa antičkih fotografija iz Viktorijanske ere.
Osim animacija, Gilijam se pojavljivao i u skečevima, iako je retko imao važnije uloge i bio daleko manje zastupljen od drugih članova trupe. Generalno, Gilijam se pojavljivao u ulogama koje niko od drugih članova trupe nije želeo da igra, uglavnom zbog toga što su zahtevale mnogo šminkanja ili neugodne kostime (kao na primer, uloga viteza u oklopu sa gumenim piletom, koji se često pojavljivao na kraju skečeva u seriji). Uprkos tome, neke od njegovih uloga su ostale upamćene kod publike, kao na primer Kardinal Feng u skeču "Španska inkvizicija", štitonoša Patsi u filmu Monti Pajton i Sveti gral ili tamničar u filmu Monti Pajton — Žitije Brajanovo.
Režija uredi
Gilijamovo prvo rediteljsko iskustvo bio je film Monti Pajton i Sveti gral, koji je režirao zajedno sa Terijem Džonsom. Gilijam je bio zadužen za fotografiju i vizuelni deo produkcije, dok je Džons radio sa glumcima.
U periodu između 1975. i 1979. godine, kada je Leteći cirkus Montija Pajtona bio neaktivan, Gilijam je režirao svoj prvi autorski film Džabervoki (Jabberwocky), premijerno prikazan 1977. godine. Iako je ovaj film bio komercijalno neuspešan, postavio je neke vizuelne standarde kojima se Gilijam kasnije često vraćao u svojim filmovima, kao što su kadrovi snimani širokim objektivom i neobični uglovi kamere. Ipak, film nije skrenuo pažnju na samog Gilijama, delimično i zbog toga što je u SAD reklamiran kao ostvarenje Letećeg cirkusa Montija Pajtona, budući da su se u glavnim ulogama pojavljivali „Pajtonovci“ Majkl Pejlin i Teri Džons.
U prvoj fazi svog samostalnog rada, Gilijam je razmišljao o filmovima u formi trilogija. Njegova tri filma iz osamdesetih godina (Vremenski banditi iz 1981. godine, Brazil iz 1985. godine i Avanture barona Minhauzena iz 1988. godine) predstavljala su Trilogiju imaginacije, i sva tri filma se fokusiraju na pojedince koji pokušavaju da se oslobode stega društva koje ih okružuje, u različitim razdobljima života; u prvom filmu to je dečak, u drugom tridesetogodišnjak, u trećem starac. Osnovno obeležje ovih filmova su fantastični zapleti i složena scenografija.
Druga Gilijamova filmska trilogija nazvana je Trilogija Amerikana, a čine je filmovi snimani devedesetih godina: Kralj ribara iz 1991. godine, 12. majmuna iz 1995. godine i Paranoja u Las Vegasu iz 1998. godine. Karakteristično za ove filmove je to što su rađeni po literarnom predlošku i radnja sva tri filma se odvija u SAD. Iako su sva tri filma prilično nadrealna, karakterišu ih manje fantastični zapleti nego oni u filmovima prve trilogije.
Poslednja tri Gilijamova filma (Braća Grim iz 2005. godine, Zemlja plime iz iste godine i Imaginarijum doktora Parnasusa iz 2009. godine), vratila su se fantastičnim zapletima, ali ne čine tematsku celinu, kao prethodni filmovi.
Teme i filozofija uredi
Gilijamovi filmovi se uglavnom svode na izuzetno imaginativne fantazije. Neke od osnovnih tema njegovih filmova jesu mašta i odnos mašte i stvarnosti. Većina Gilijamovih filmova sadrži sekvence koje se odvijaju delimično ili potpuno u mašti glavnih likova i postavljaju pitanja o identitetu i mentalnom zdravlju. Gilijam često prikazuje odbojnost prema birokratiji i autoritarnim režimima, i takođe pravi razliku između viših i nižih slojeva društva, često na ironičan način. Njegovi filmovi obično prikazuju borbu pojedinca protiv velike sile, bila to neka fizička sila ili emotivna situacija, ideja ili sam taj pojedinac, i ova borba se ne završava uvek srećno. Gilijamovi filmovi su puni crnog humora, tragikomičnih obrta, mračne i paranoične atmosfere i neobičnih likova, koji su nekada bili obični pripadnici društva.
Kao filozofsku pozadinu pisanja scenarija i režiranja, Gilijam ističe značaj izučavanja mnogo više stvari od običnih tehničkih veština direktno vezanih za stvaranje filma. Gilijam je posebno istakao izučavanje filozofije, umetnosti, arhitekture i literature kao stvari na koje bi filmski stvaraoci trebalo da se koncentrišu.
Gilijam je fasciniran barokom, pa su tako njegovi filmovi sa estetske strane puni barokne dihotomije i bogatstva detalja. Kontrast takođe igra veliku ulogu u estetici njegovih filmova, u formi spoja ili suprotstavljanja novog i starog, visoke i rudimentarne tehnologije, lepote i ružnoće.
Vizuelni stil uredi
Gilijamove filmove karakteriše prepoznatljiv stil, i to ne samo stil režije, već i fotografije. U cilju prikazivanja nadrealne atmosfere, psihološke nestabilnosti i nefunkcionalnog okruženja, Gilijam se često služi neobičnim uglovima kamere, pre svega niskom ili visokom perspektivom ili iskrivljenim uglovima, takozvanim holandskim kadrom. Gilijam se takođe služi širokougaonim objektivima, u cilju kreiranja karakterističnog vizuelnog stila, definisanog perspektivnom distorzijom i ogromnom oštrinom fokusa. Tokom godina, objektiv kamere od 14mm, koji omogućava ekstremno iskrivljenje perspektive, dobio je neformalni naziv „Gilijamov objektiv“, zbog njegove česte upotrebe ovog tehničkog sredstva.
Produkcijski problemi uredi
Gilijam je radio na nekoliko izuzetno skupih filmova koje su obeležili produkcijski problemi, kao i na nekoliko ozbiljnih projekata koji nikada nisu završeni ili nisu odmakli dalje od faze pretprodukcije.
Film Avanture barona Minhauzena koštao je oko 46 miliona dolara, a zaradio je samo oko 8 miliona, pošto nije prikazivan u Americi, jer je distributerska kuća Kolumbija u tom periodu bila u fazi prodaje. Sredinom devedesetih godina, Gilijam i Čarls Makion su napisali scenario za nastavak filma Vremenski banditi, koji nikad nije snimljen jer je nekoliko glavnih glumaca iz originalnog filma u međuvremenu umrlo. Gilijam je planirao da snimi film po romanu Čarlsa Dikensa Priča o dva grada, ali nije uspeo da postigne dogovor sa produkcijskom kućom oko budžeta i glavnih glumaca.
Gilijam je više puta započinjao snimanje filma Čovek koji je ubio Don Kihota, prvi put 1999. godine, kada se glavni glumac povredio na snimanju, da bi zatim poplava uništila scenografiju, što je rezultovalo time da osiguravajuća kuća zadrži prava na scenario. Gilijam je ponovo preuzeo prava na scenario 2008. godine, a projekat tada nije realizovan zbog nedostatka sredstava. Gilijam nije odustao, i film je od 2011. godine ponovo u pretprodukciji.
Jedan od najpoznatijih Gilijamovih produkcijskih problema vezan je za film Imaginarijum doktora Parnasusa, kada je glavni glumac Hit Ledžer umro za vreme snimanja filma. Iako je Gilijam prvobitno odlučio da obustavi projekat, Ledžerovi prijatelji Džoni Dep, Džud Lo i Kolin Farel ponudili su se da odigraju preostale scene kao njegovi dubleri i film je ipak završen.
Česti saradnici uredi
Gilijam je poznat po tome što preferira određene glumce i često ih koristi u svojim filmovima. Među njegovim najčešćim saradnicima, koji su snimili dva ili više filmova u Gilijamovoj režiji, su: Džoni Dep, Džef Bridžiz, Hit Ledžer, Robin Vilijams, Džonatan Prajs, Tom Vejts, Majkl Džeter i drugi. Osim glumaca, Gilijam je više puta sarađivao sa snimateljima Rodžerom Pratom i Nikolom Pekorinijem, kao i scenaristom Čarlsom Makionom.
Filmografija uredi
Uloge
| ||||
Godina |
Srpski naziv |
Izvorni naziv |
Uloga |
Napomena
|
|---|---|---|---|---|
| 1971 | A sada nešto sasvim drugačije | And Now for Something Completely Different | razni likovi | animator, koscenarista (kao deo trupe Monti Pajton) |
| 1975 | Monti Pajton i Sveti gral | Monty Python and the Holy Grail | razni likovi | animator, koscenarista (kao deo trupe Monti Pajton) i reditelj (sa Terijem Džonsom) |
| 1977 | Džabervoki | Jabberwocky | Čovek sa kamenom | reditelj i scenarista (sa Čarslom Alversonom) |
| 1979 | Žitije Brajanovo | Life of Brian | razni likovi | animator i koscenarista (kao deo trupe Monti Pajton) |
| 1981 | Vremenski banditi | Time Bandits | reditelj i koscenarista (sa Majklom Pejlinom) | |
| 1983 | Smisao života Montija Pajtona | Monty Python's The Meaning of Life | razni likovi | animator, koscenarista (kao deo trupe Monti Pajton), reditelj i scenarista segmenta The Crimson Permanent Assurance' |
| 1985 | Brazil | Brazil | Čovek sa cigaretom | reditelj i koscenarista (sa Tomom Stopardom i Čarlsom Makionom) |
| 1988 | Avanture barona Minhauzena | The Adventures of Baron Munchausen | Iritantni pevač | reditelj i koscenarista (sa Čarlsom Makionom) |
| 1991 | Kralj ribara | The Fisher King | reditelj | |
| 1995 | 12. majmuna | 12 Monkeys | reditelj | |
| 1998 | Paranoja u Las Vegasu | Fear and Loathing in Las Vegas | reditelj i koscenarista | |
| 2005 | Braća Grim | The Brothers Grimm | reditelj | |
| 2005 | Zemlja plime | Tideland | reditelj i koscenarista (sa Tonijem Grisonijem) | |
| 2009 | Imaginarijum doktora Parnasusa | The Imaginarium of Doctor Parnassus | reditelj i koscenarista (sa Čarlsom Makionom) | |
| 2013 | Nulta teorema | The Zero Theorem | reditelj | |
| 2018 | Čovek koji je ubio Don Kihota | The Man Who Killed Don Quixote | reditelj i koscenarista (sa Tonijem Grisonijem) | |
Zanimljivosti uredi
- Autorka serijala knjiga o Hariju Poteru, Dž. K. Rouling, ljubitelj je Gilijamovih filmova, i želela je da on režira prvi film tog serijala, Hari Poter i kamen mudrosti. Međutim, produkcijska kuća Vorner braders izabrala je Krisa Kolumbusa za reditelja. Gilijam je bio veoma nezadovoljan ovom odlukom studija, budući da je smatrao da bi on bio savršen za taj posao, i okarakterisao je Kolumbusovu verziju kao „groznu“ i „jednostavno dosadnu“. Kasnije, 2006. godine, Gilijam je prokomentarisao nastavak serijala Hari Poter i zatvorenik iz Askabana (koji je režirao Alfonso Kuaron) kao „stvarno dobar“ i dodao da bi on uradio sličan posao. Međutim, dodao je i da ne žali što nije režirao nijedan film serijala, jer „ne bi uživao radeći na tako skupom projektu, zbog mešanja zvaničnika studija“.
Reference uredi
- ^ „Terence Vance GILLIAM”. Companies House. Pristupljeno 15. 4. 2023.
- ^ „BBC Music biography”. BBC Music. Pristupljeno 14. 9. 2015.
- ^ a b "Salman Rushdie talks with Terry Gilliam", The Believer, March 2003
Literatura uredi
- Gilliam, Terry; Thompson, Ben (2015). Gilliamesque. Harper Design. ISBN 978-0-06-238074-6.
- Gilliam, Terry; Sterritt, David; Rhodes, Lucille (april 2004). Terry Gilliam: interviews. Univ. Press of Mississippi. ISBN 978-1-57806-624-7. Pristupljeno 7. 10. 2010.
- Gilliam, Terry; Christie, Ian (1999). Gilliam on Gilliam
. Faber and Faber. ISBN 978-0-571-20280-5. Pristupljeno 7. 10. 2010. - McCabe, Bob; Gilliam, Terry (30. 9. 1999). Dark Knights And Holy Fools: The Art And Films of Terry Gilliam. Diane Pub Co. ISBN 978-0-7567-9080-6. Pristupljeno 7. 10. 2010.
- Wilmut, Roger (1980). From fringe to flying circus: celebrating a unique generation of comedy, 1960–1980. Eyre Methuen. ISBN 978-0-413-46950-2. Pristupljeno 7. 10. 2010.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanični veb-sajt
- Teri Gilijam na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- Dreams: The Terry Gilliam Fanzine
- Terry Gilliam na sajtu Rotten Tomatoes (jezik: engleski)
- Terry Gilliam na sajtu LCCN, sa 29 kataloških evidencija
