Википедија

Tehnokratija

Tehnokratija je društvo koje vode naučnici i tehnokrate. Tehnokratskim organizacijama smatraju se one organizacije koje svoje odluke zasnivaju na naučnim i tehnološkim otkrićima i saznanjima pre nego na sociopolitičkim, te ih ne zanima preterani uticaj mera na društveni, već samo tehnološki napredak. Ovaj sistem je eksplicitno u suprotnosti sa predstavničkom demokratijom, idejom da bi izabrani predstavnici trebalo da budu primarni donosioci odluka u vladi,[1] iako ne podrazumeva nužno eliminacija izabranih predstavnika. Donosioci odluka se biraju na osnovu specijalizovanog znanja i učinka, a ne na osnovu političkih opredeljenja, parlamentarnih veština ili popularnosti.[2]

Termin tehnokratija je prvobitno korišćen da označi primenu naučnog metoda za rešavanje društvenih problema. U svom najekstremnijem obliku, tehnokratija je čitava vlada koja radi kao tehnički ili inženjerski problem i uglavnom je hipotetička. U praktičnijoj upotrebi, tehnokratija je bilo koji deo birokratije kojom upravljaju tehnolozi. Vlada u kojoj izabrani zvaničnici imenuju stručnjake i profesionalce da upravljaju pojedinačnim vladinim funkcijama i preporučuju zakonodavstvo, može se smatrati tehnokratskom.[3][4] Neke upotrebe reči se odnose na oblik meritokratije, gde su najsposobnije osobe na vlasti, navodno bez uticaja posebnih interesnih grupa.[5] Kritičari su sugerisali da „tehnokratska podela“ dovodi u pitanje više participativne modele demokratije, opisujući ove podele kao „praznine u efikasnosti koje i dalje postoje između upravnih tela koja primenjuju tehnokratske principe i članova opšte javnosti koji imaju za cilj da doprinesu donošenju odluka vlade“.[6]

Istorija pojma uredi

Termin tehnokratija je izveden od grčkih reči τέχνη, tekhne što znači veština i κράτος, kratos što znači moć, kao u upravljanju ili vladavini. Vilijamu Henriju Smitu, kalifornijskom inženjeru, obično se pripisuje da je izumeo reč tehnokratija 1919. kako bi opisao „vladavinu ljudi koja je postala delotvorna uz pomoć njihovih slugu, naučnika i inženjera“, iako je ta reč ranije korišćena u nekoliko prilike.[5][7][8] Smit je koristio termin tehnokratija u svom članku iz 1919. „Tehnokratija – načini i sredstva za sticanje industrijske demokratije“ u časopisu Industrial Management (57).[9] Smitova upotreba se odnosila na industrijsku demokratiju: pokret za integraciju radnika u donošenje odluka kroz postojeće firme ili revoluciju.[9]

Tokom 1930-ih, pod uticajem Hauarda Skota i tehnokratskog pokreta koji je osnovao, termin tehnokratija je počeo da znači 'vlada putem tehničkog odlučivanja', koristeći energetsku metriku vrednosti. Skot je predložio da se novac zameni energetskim sertifikatima denominiranim u jedinicama kao što su ergovi ili džuli, što je u ukupnom iznosu ekvivalentno odgovarajućem nacionalnom neto energetskom budžetu, a zatim ravnomerno raspoređeno među stanovništvom Severne Amerike, prema raspoloživosti resursa.[10][1]

U uobičajenoj upotrebi nalazi se izvedenica tehnokrata. Reč tehnokrata može da se odnosi na nekoga ko vrši vladina ovlašćenja zbog svog znanja,[11] „člana moćne tehničke elite“, ili „nekoga ko se zalaže za nadmoć tehničkih stručnjaka“.[12][3][4] Makdonel i Valbruci definišu premiera ili ministra kao tehnokratu ako „u vreme svog imenovanja u vladu: nikada nisu obavljali javnu funkciju pod zastavom političke stranke; nisu formalni članovi nijedne stranke; i za njih se kaže da poseduje priznatu nepartijsku političku ekspertizu koja je direktno relevantna za ulogu koju zauzimaju u vladi“.[13] U Rusiji je predsednik Rusije često imenovao ministre na osnovu tehničke ekspertize iz spoljnih političkih krugova, a oni su nazivani „tehnokratama“.[14][15]

Karakteristike uredi

Tehnokrate su pojedinci sa tehničkom obukom i zanimanjima koji doživljavaju mnoge važne društvene probleme kao rešive primenom tehnologije i srodnih aplikacija. Administrativni naučnik Gunar K. A. Njalson teoretizira da su tehnokrate prvenstveno vođene svojim kognitivnim „ustrojstvom za rešavanje problema“ i samo delom interesima određene grupe zanimanja. Smatra se da su njihove aktivnosti i sve veći uspeh njihovih ideja ključni faktor koji stoji iza savremenog širenja tehnologije i uglavnom ideološkog koncepta „informacionog društva“. Tehnokrate se mogu razlikovati od „ekonokrata“ i „birokrata“ čiji se način razmišljanja o rešavanju problema razlikuje od onih kod tehnokrata.[16]

Primeri uredi

U 2013. godini, biblioteka Evropske unije u jednom informacionim sižeu o svojoj zakonodavnoj strukturi navela je Komisiju kao „tehnokratski autoritet”, koji ima „zakonodavni monopol” nad procesom donošenja zakona u EU.[17] Ova definicija sugeriše da je sistem, koji Evropski parlament uzdiže do tela sa pravom veta i amandmana, „prvobitno ukorenjen u nepoverenju u politički proces u posleratnoj Evropi“. Ovaj sistem je neobičan jer je jedino pravo Komisije na zakonodavnu inicijativu moći koja se obično povezuje sa parlamentima.

Bivša vlada Sovjetskog Saveza nazivana je tehnokratijom.[18] Sovjetski lideri poput Leonida Brežnjeva često su imali tehničku pozadinu. Godine 1986. 89% članova Politbiroa su bili inženjeri.[18]

Lideri Komunističke partije Kine bili su uglavnom profesionalni inženjeri. Prema anketama opštinskih uprava gradova sa 1 milion ili više stanovnika u Kini, utvrđeno je da je preko 80% vladinog osoblja imalo tehničko obrazovanje.[19][20] U okviru petogodišnjih planova Narodne Republike Kine, završeni su projekti kao što su Nacionalni sistem magistralnih autoputeva, Kineski sistem brze železnice i Brana tri klisure.[21] Tokom 20. Nacionalnog kongresa Kine, klasa tehnokrata u finansijama i ekonomiji je zamenjena u korist tehnokrata visoke tehnologije.[22][23]

Nekoliko vlada u evropskim parlamentarnim demokratijama označeno je kao „tehnokratske“ na osnovu učešća neizabranih stručnjaka ('tehnokrata') na istaknutim pozicijama.[3] Od 1990-ih, Italija je imala nekoliko takvih vlada (na italijanskom, governo tecnico) u vremenima ekonomske ili političke krize,[24][25] uključujući formaciju u kojoj je ekonomista Mario Monti predsedavao kabinetom neizabranih profesionalaca.[26][27]] Izraz „tehnokratski“ je primenjivan na vlade u kojima kabinet izabranih profesionalnih političara vodi neizabrani premijer, kao što je slučaj sa grčkom vladom 2011-2012 koju je predvodio ekonomista Lukas Papademos i vladom Češke Republike 2009-2010 kojom je predsedavao glavni državni statističar, Jan Fišer.[4][28] U decembru 2013. godine, u okviru nacionalnog dijaloga koji je vodio Tuniski nacionalni kvartet dijaloga, političke stranke u Tunisu su se složile da uspostave tehnokratsku vladu na čelu sa Mehdijem Jomom.[29]

Reference uredi

  1. ^ a b Berndt, Ernst R. (1982). „From technocracy to net energy analysis: engineers, economists and recurring energy theories of value” (PDF). Alfred P. Sloan School of Management, Massachusetts Institute of Technology. hdl:1721.1/2023  . 
  2. ^ „Questioning of M. King Hubbert, Division of Supply and Resources, before the Board of Economic Warfare” (PDF). 1943-04-14. Arhivirano iz originala (PDF) 2019-03-31. g. Pristupljeno 2008-05-04.  p.35 (p.44 of PDF), p.35
  3. ^ a b v „Who, What, Why: What can technocrats achieve that politicians can't?”. BBC News. BBC. 14. 11. 2011. Pristupljeno 23. 4. 2013. 
  4. ^ a b v „Technocrats: Minds like machines”. The Economist. 19. 11. 2011. Pristupljeno 21. 2. 2012. 
  5. ^ a b „History and Purpose of Technocracy by Howard Scott”. Technocracy.org. Arhivirano iz originala 22. 4. 2009. g. 
  6. ^ Obar, Jonathan A. (2016). „Closing the Technocratic Divide? Activist Intermediaries, Digital Form Letters, and Public Involvement in FCC Policy Making”. International Journal of Communication. 10. 
  7. ^ „Who Is A Technocrat? – Wilton Ivie – (1953)”. 2001-03-11. Arhivirano iz originala 30. 12. 2004. g. Pristupljeno 2012-05-16. 
  8. ^ Barry Jones (1995, fourth edition). Sleepers, Wake! Technology and the Future of Work, Oxford University Press, p. 214.
  9. ^ a b Oxford English Dictionary 3rd edition (Word from 2nd edition 1989)
  10. ^ „Technocracy - Define Technocracy at Dictionary.com”. Dictionary.com. 
  11. ^ „Technocracy facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Technocracy”. www.encyclopedia.com. Pristupljeno 2017-01-09. 
  12. ^ Wickman, Forrest (11. 11. 2011). „What's a Technocrat?”. Slate. The Slate Group. 
  13. ^ McDonnell, Duncan; Valbruzzi, Marco (2014). „Defining and classifying technocrat-led and technocratic governments”. European Journal of Political Research. 53 (4): 654—671. doi:10.1111/1475-6765.12054. 
  14. ^ Peleschuk, Dan (14. 6. 2017). „If Putin Died Tomorrow, Who Would Take Over? These Technocrats Have a Chance”. Ozy. Arhivirano iz originala 25. 04. 2019. g. Pristupljeno 11. 04. 2023. 
  15. ^ „The plight of Russia's technocrats”. Intersection Project. 2017-08-15. Arhivirano iz originala 2019-04-25. g. Pristupljeno 2018-01-07. 
  16. ^ Njálsson, Gunnar K. A. (2005). „From Autonomous to Socially Conceived Technology: Toward a Causal, Intentional and Systematic Analysis of Interests and Elites in Public Technology Policy”. Theoria: A Journal of Social and Political Theory. 52 (108): 56—81. JSTOR 41802302. doi:10.3167/th.2005.5210805. 
  17. ^ „Parliament's legislative initiative” (PDF). Library of the European Parliament. 24. 10. 2013. Pristupljeno 24. 5. 2019. 
  18. ^ a b Graham, Loren R. (1993). The Ghost of the Executed Engineer: Technology and the Fall of the Soviet Union . Cambridge, MA: Harvard University Press. str. 73-74. ISBN 9780674354364. 
  19. ^ Cheng, Li; White, Lynn (1990). „Elite Transformation and Modern Change in Mainland China and Taiwan: Empirical Data and the Theory of Technocracy”. The China Quarterly. 121 (121): 1—35. JSTOR 654061. S2CID 154544102. doi:10.1017/S0305741000013497. 
  20. ^ „Why do Chinese leaders have a degree in engineering and American leaders have degrees in law?”. Gigazine. 2016-03-01. Pristupljeno 2018-03-18. 
  21. ^ Andreas, Joel (2009). Rise of the Red Engineers: The Cultural Revolution and the Origins of China's New Class. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 9780804760775. 
  22. ^ „Why Chinese leader Xi Jinping wants more technocrats in key roles”. South China Morning Post (na jeziku: engleski). 2022-05-17. 
  23. ^ „A new breed of technocratic elites in the Xi era: Countdown to the 20th Party Congress”. Think China, Singapore (na jeziku: engleski). 2022-09-30. 
  24. ^ Gundle, Stephen; Parker, Simon, ur. (1996) [1st. Pub. 1996]. The new Italian Republic: from the fall of the Berlin Wall to Berlusconi. Routledge. ISBN 978-0-415-12162-0. Pristupljeno 21. 2. 2012. 
  25. ^ D'Alimonte, Roberto; Bartolini, Stefano (1997). „'Electoral Transition' and party system change in Italy”. Ur.: Bull, Martin J; Rhodes, Martin. In: Crisis and transition in Italian politics. Routledge. str. 226. ISBN 978-0-7146-4366-3. 
  26. ^ MacKenzie, James; Moody, Barry (16. 11. 2011). „Italy gets new technocrat government”. Reuters. Pristupljeno 19. 2. 2012. 
  27. ^ „Italy's new prime minister — The full Monti: Mario Monti holds out for a technocratic government until 2013”. The Economist. 19. 11. 2011. Pristupljeno 19. 2. 2012. 
  28. ^ „Q&A: Greece's 'technocratic' government”. BBC News. 11. 11. 2011. Pristupljeno 21. 2. 2012. 
  29. ^ „Tunisia's new prime minister takes office”. AlJazeera. AlJazeera. Pristupljeno 17. 11. 2015. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Tehnokratija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Технократија&oldid=27552097”