Todor Stanković
Todor Stanković (Niš, 13. februar 1852 — Beograd, 15. jul 1925) bio je srpski nacionalni radnik i konzul u Prištini, Skoplju, Bitolju i Solunu.[1] Učesnik je svih ratova od 1876. do 1918.
Todor Stanković | |
|---|---|
 | |
| Puno ime | Todor Stanković |
| Datum rođenja | 13. februar 1852. |
| Mesto rođenja | Niš, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 15. jul 1925. (73 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kraljevina SHS |
Biografija uredi
Rođen je 13. februara 1852. u Nišu. Rano se posvetio radu na nacionalnom oslobođenju i kulturnom uzdizanju svoga naroda. Bio je Stanković omiljen i uvažen naročito u Nišu. Delovao je kao generalni konzul, sreski načelnik i narodni poslanik mnogo godina. Pri vojsci je bio rezervni konjički potpukovnik. Istaknuti je srpski nacionalni radnik u Staroj Srbiji i Makedoniji. Nosilac je više domaćih i stranih odlikovanja. Primio je 1903. godine kao rezervni konjički major "Medalju za vojničke vrline".[2] Odlikovan je 1921. godine ordenom Sv. Save prvog stepena.[3]
Oktobra 1927. godine svečano su preneti posmrtni ostaci Todora i njegove supruge Perside, iz Beograda u Niš. Tamo su oboje sahranjeni u porodičnoj grobnici.[4]
U Prizrenu uredi
U Prizrenu je od 1871. do 1874. uređivao srpski deo tursko-srpskoga lista "Prizren“.[1] Boravak u Prizrenu iskoristio je za nacionalno-politički rad. Tu se upoznao sa ruskim konzulom Ivanom Jastrebovom, koji je štitio Srbe. U to vreme je u Prizrenu, na zalaganje Sime Igumanova bila osnovana Prizrenska bogoslovija, čiji je prvi rektor bio Sava Dečanac. Stanković je zbog mnogobrojnih zločina prema Srbima pisao mnoge žalbe turskim vlastima i srpskoj vladi, da bi se pomoću spiska zločina alarmirale evropske sile.[1]
Niški komitet uredi
Bio je jedan od članova niškoga komiteta koji je ilegalno radio na oslobođenju od Turaka.[1] Odmah čim je izbio Prvi srpsko-turski rat 1876. zajedno sa istaknutim članovima niškoga komiteta pomagao je srpskoj vojsci. Za vreme Drugog srpsko-turskog rata on i njegovi drugovi dejstvovali su u turskoj pozadini izazivajući konfuziju u turskoj vojsci.[1]
Konzul u Prištini uredi
Po završetku rata nagrađen je položajem sreskoga načelnika. Uživao je podršku Jovana Ristića i poverenje kneza Milana.[1] Srbija je 1889. otvorila konzulat u Prištini, a prvi konzul Luka Marinković ubijen je nakon samo nekoliko meseci službe.[1] Todor Stanković je juna 1890. po nalogu srpskog konzulata u Skoplju Vladimira Karića preuzeo dužnost konzula u Prištini.[1] Posebno se založio za obnovu i unapređenje rada srpskih škola, koje su bile bitne za održanje srpske nacionalne svesti i pismenosti. U svojim izveštajima navodio je mnoštvo slučajeva ubistva, pljačke, otmice i nasilja nad Srbima.[1] Navodi primer jednoga sela, u kome je usled arnautskoga nasilja broj srpskih kuća za samo 15 godina smanjen sa 50 na 4.[1]
Konzul u Skoplju uredi
Todorić je bio srpski konzul u Skoplju od 24. oktobra 1892. do 25. juna 1895.[1] Vodio je dosta teške pregovore oko statusa srpskih sveštenika. U to vreme bugarska egzarhija je bila odvojena od carigradske patrijaršije, koja nije priznavala odvojenu bugarsku crkvu. Bugarska egzarhija je zbog služenja na slovenskom jeziku pridobijala stanovništvo u Makedoniji. Todorović je predložio strategiju da se oko statusa mitropolita i episkopa pregovara sa carigradskom patrijaršijom tražeći za Srbe samo položaj episkopa, a za upražnjeni položaj mitropolita predlažući Grka, koga su Srbi potkupljivali novcem.[1] Ta strategija je išla najpre na odobravanje srpskom ministru, a onda i kralju. Nakon odobrenja strategija je uspešno sprovedena, pa su Srbi dobili episkope u skopskoj, strumičkoj i veleško-debarskoj eparhiji.[1] Srpska crkva je tada dobila mnogo jači oslonac u zaustavljanju velikoga nastupa bugarske egzarhije.
Opet u Prištini uredi
Po drugi put imenovan je za konzula u Prištini 1897. godine. Arbanaška nasilja su se nastavila tolikim intenzitetom, da je Stanković smatrao da samo nada u skoro oslobođenje zadržava narod. Predlagao je da se stupi u kontakt sa istaknutim albanskim vođama i da ih se privoli na saradnju, a onda je sam uspostavio dobre kontakte sa oko 40 njihovih prvaka.[1] Sa konzulskoga položaja opozvan je 1898. godine. Tokom 1903. po nalogu kralja Aleksandra Obrenovića putovao je da izvidi situaciju u Skoplju, Prištini i Prizrenu.
Učešće u ratovima uredi
Učestvovao je u srpsko-bugarskom ratu 1885. kao komandant bataljona. U Prvom balkanskom ratu sa konjičkim odredom prvi ulazi u Prištinu 9. oktobra 1912.[1] U Drugom balkanskom ratu sa II pukom staraca osvaja Belogradčik.[1] Postavljen je septembra 1913. godine za prvog srpskog upravnika - komandant Belogradčika.[5] Tokom 1915. komanduje IV pukom niških rezervnih trupa, uglavnom Arnauta.[1]
Pisana istorijska dela uredi
O značaju Todora Stankovića treba pričati, jer je mnoge događaje u kojima je učestvovao kao i svoje uspomene pretočio na papir, a koje su štampane u vidu knjiga. Na taj način nam je ostavio veoma važne dokaze i izvore prvog reda, kojima se danas možemo poslužiti u borbi za istinu i sprečavanju iskrivljanja istorijskih činjenica od strane određenih interesnih grupa i naroda vezane prevashodno za istoriju Srba i njihov status na prostoru Kosova i Metohije i današnje Severne Makedonije.[6]
Knjige čiji je autor Todor Stanković su: Uspomene, Putne beleške o Staroj Srbiji 1871-1898, Beleške o Staroj Srbiji – Maćedoniji, Građanima grada Niša – reč gospodina Todora Stankovića narodnog poslanika.
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj Istorijski arhiv Arhivirano 2012-07-20 na sajtu Archive.today, Pristupljeno 10. 4. 2013.
- ^ "Male novine", Beograd 1903. godine
- ^ "Pravda" Beograd 1921. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Ilustrovana ratna hronika", Novi Sad 1913. godine
- ^ „Zaboravljeni heroji Srbije - XIX i XX vek”. www.facebook.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-06-25.
Literatura uredi
- Lilić, Borislava (2003). „Znamenita ličnost Srbije, nacionalni radnik i narodni poslanik, Todor Stanković” (PDF). Peščanik : časopis za istoriografiju, arhivistiku i humanističke nauke = Sandglass : magazine for historiography, archivistics and humanistic sciences. Niš: Istorijski arhiv grada Niša. I (1): 91—106. ISSN 1451-6373. COBISS.SR 112121868
