Užička Crna Gora
Užička Crna Gora je planinski region u zapadnoj Srbiji. Nekada je zajedno sa oblašću Rujno (današnji Zlatibor) sačinjavao užički okrug.[1]
Granice oblasti uredi
Granice oblasti nije lako utvrditi zbog burnih istorijskih dešavanja i čestih administrativnih promena, ali je Ljubomir Pavlović pokušao da ih utvrdi 1925, pa se njegova podela prihvata kao najpogodnija. Na jugu se Užička Crna gora graniči sa rekom Đetinjom, od Požege se proteže Zapadnom Moravom do Ovčarsko-kablarske klisure, zatim obuhvata sela ispod Kablara, razvođem Kamenice i Čemernice. Zatim se granica penje na Maljen, pa se kreće na zapad ka Povlenu i na izvoru Skrapeža skreće na jug ka Vardi, i dalje do Kadinjače. Dalje se kreće južnim obodima Ponikava i obuhvativši Kremna dolazi do Šargana.[2]
Prirodne odlike uredi
Užička Crna gora je brdskoplaninsko područje, a srednja visina je 800 m.[1] Najviša tačka je 1476 m (vrh Mali Povlen), a najniža u dolini Zapadne Morave, ispod 300 m. Ovo područje je obraslo gustim rastinjem i gustim listopadnim i koje prekrivaju najveći deo oblasti (posebno na Jelovoj gori, Povlenu, Crnokosi, Kablaru) i četinarskim šumama kojih je ranije bilo mnogo više, a danas prekrivaju obronke Maljena. Najlepše livade prostiru se dolinom Lužnice.[1] Užička Crna gora je bogata vodama. Taorska vrela su jedna od najlepših među ostalim brojnim vrelima ove oblasti (Bioštansko, Vrujci, Ročnjak, Poločinica, Vranovina, Asanovac), a izbijaju iznad korita Srapeža. Skrapež je i najvažnija reka, a u njega se ulivaju Kladoruba, Pološnica, Tmuša, Renovica. Granična reka ove oblasti, Đetinja, teče kremanskom kotlinom i nastala je od Trgovištice i Karačice.[1] Ako je Đetinja granična reka naše oblasti, Skrapež je njena „osovina“, jer preseca područje po dijagonali, deleći ga na dva gotovo jednaka dela. [2] Reka Kamenica izvire na Divčibarama. Bioštanska i Kablarska terma su jedine terme ove oblasti i obe su sumpornjače.[1]
Toponim Crna gora uredi
Uobičajeno su se u srednjem veku neprohodne oblasti nazivale Crna gora. Na kraju „Četvorojevanđelja”, koje je jeromonah Mardarije štampao 1562. u Mrkšinoj crkvi ostavljen je zapis: „Završi se ova sveta i božanstvena knjiga pri hramu Svetog Vaznesenja, a to je Mrkšina crkva u Crnoj Gori, godine 1562, meseca juna. Ja sam rodom od reke koja se zove Drina“. U turskim izvorima 17. veka oblast Ovčarsko-kablarske klisure se naziva Karadag („Crna gora”), a otuda su u upotrebi i nazivi karadška sela i karadaški manastiri. Kasnije ovu oblast naseljava crnogorsko stanovništvo, ali naziv Crna gora nije donesen već je postojao i pre njihovog doseljavanja.[2]
Prošlost oblasti uredi
U ovoj oblasti nalaze se ostaci drevnih kultura – ilirske (humke i ostaci utvrđenja na Drmanovini, u Sečoj Reci i Paramunu, skladišta grčkog oružja i šlemovi u Ražani, spomenik Jupiteru Partinskom) i rimske (ostaci visoke nekropole u Tubićima i objekata i utvrđenja u Sečoj Reci i Subjelu. Prvi pisani dokumenti vezani za ovo područje potiču iz doba Nemanjića, gde se pominje župa Crna Gora. Naslednici cara Dušana nisu uspeli da održe srpsku srednjovekovnu državu, a vlastela je rasparčala zemlju i predala je. Užički kraj je tada postao posed Nikole Altomanovića. Godine 1373. Altomanović je utamničen u svome Užicu, gde su mu iskopane oči. Pod turskom vlašću, Srbija dobija nove administrativno-teritorijalne jedinice — vilajete i niže celine, sandžake (koji se dalje dele na kadiluke i nahije). Užička Crna gora tada ulazi u sastav Smederevskog sandžaka. Defteri o katastarskim popisima beleže većinu sela današnje kosjerićke opštine: Makovište, Mionica, Paramun, Seča Reka, Skakavci, Subjel, Bjeloparice, Godečevo, Dubnica, Radanovci, Godljevo, Drenovci, Ruda Bukva. Na ovom prostoru, u Mrkšinoj crkvi, srušenoj polovinom 16. veka, nalazila se jedna od prvih štamparija za štampanje crkvenih knjiga na Balkanu. Jeromonah Mardarije u Mrkšinoj crkvi štampa 1562. god. „Četvorojevanđelje”, a 1566. „Cvetni triod”. Godine 1815. godine, Obrenovićeva Srbija dobija nove administrativne oblasti, a ovo područje je pripalo Užičkoj nahiji. Knežina Crna Gora obuhvata „sva naselja današnje opštine Kosjerić, veći deo naselja današnje opštine Požega i dobar deo naselja današnje opštine Titovo Užice”. Nahije od 1834. postaju okružja, a knežine kapetanije. Užičkoj kapetaniji se pridružuje tada i Požega. Po oslobođenju, postojala su dva crnogorska sreza: rudnički i užički. Nakon Prvog svetskog rata ova oblast postaje deo Drinske banovine. Posle Drugog svetskog rata uvode se nove administrativne celine – narodni odbori, okruzi i opštine. Današnja sela crnogorskog sreza pripadaju različitim opštinama: užičkoj, požeškoj, kosjerićkoj, valjevskoj.[2]
Poreklo stanovništva uredi
Dinarska migraciona struja preplavila je tokom HVII, HVIII i XIX veka i Užičku Crnu goru. Ljubomir Pavlović je tvrdio da su ovde sve doseljenici – starinaca gotovo da i nema (zbog turskog zuluma i opakih epidemija). Hercegovina i Crna Gora su primarna migraciona izvorišta doseljenika u Užičkoj Crnoj gori.[2]
Govor Užičke Crne gore uredi
Ovo govorno područje pripada (i)jekavskim govorima istočnohercegovačkog tipa u zapadnoj Srbiji. Njegove osnovne osobine su novoštokavska fizionomija i relativno stabilan (i)jekavizam. Razuđeno je gvorno područje, ispresecano izoglosama na svim nivoima jezičke strukture. Osnovni pravac pružanja izoglosa je jugozapad-severoistok, tj. linijom Užice-Kosjerić-Maljen.[2]
Naselja uredi
Neka od naselja ove oblasti su: Užice, Požega, Kosjerić (gradovi), Makovište, Mionica, Paramun, Seča Reka, Skakavci, Subjel, Godečevo, Dubnica, Radanovci, Godljevo, Drenovci, Ruda Bukva
-
Povlen -
Užice -
Požega
Reference uredi
- ^ a b v g d Pavlović, Ljubomir (1925). „Užička Crna Gora”. Srpski etnografski zbornik. Naselja i poreklo stanovništva, knj. 19. — preko Srpska akademija nauka i umetnosti.
- ^ a b v g d đ Marković, Svetozar (2012). „Govor Užičke Crne gore”. Srpski dijalektološki zbornik. knj. LVIII — preko Srpska akademija nauka i umetnosti.