Википедија

Upravna podela Osmanskog carstva

Upravna podjela Osmanskog carstva bila je upravna podjela državne organizacije Osmanskog carstva. Izvan ovog sistema bile su razne vrste vazalnih i tributarnih država.

Osmansko carstvo je krajem 14. vijeka prvo bilo podijeljeno na vilajete, koji su bili fiksne teritorijalne jedinice na čelu sa upraviteljima koje je postavljao sultan.[1] Beglerbega, ili upravitelja, svakog vilajeta postavljala je središnja vlast.[2] Sandžacima su upravljali sandžakbegovi, koji je među visokim vojnim zvaničnicima bila središnja vlast. Beglerbegovi su imali vlast nad svim sandžakbegovima u vilajetu.[2] Kaza je bila podjedinica sandžaka i odnosila se na osnovni upravni okrug, kojim je upravljao kadija.[2]

Smatra se izuzetno teškim da se odredi broj i tačne granice osmanskih vilajeta i domena, jer su se njihove granice često mijenjale.[3] Sve to, Tanzimatskim reformama, granice upravnih jedinica su bile promjenljive, odražavajući promjenljivu strategiju Osmanlija, pojavu novih prijetnji u regionu i uspon snažnih ajana.[4] Sve podjele su bile nejednake u pogledu područja i stanovništva, a prisustvo brojnih nomadskih naroda doprinjelo je ekstremnoj promjenljivosti broja stanovnika.[5]

Prvobitna organizacija uredi

Prvbitna organizacija ima svoje korene još u vreme nastajanja Osmanskog carstva, kao vazalne države Seldžuka (Uç Beyliği) u centralnoj Anadoliji.

Proširenja su nastala na osnovu već postojeće administrativne struktura seldžučkog sistema, u kojem su nasledni vladari ovih teritorija nosili titulu bega. Ovi begovi (lokalno vođstvo) koji nisu sklonjeni, nastavili su da vladaju pod suzerenstvom Otomanskim sultana. Titula bega se od tada više nije odnosila samo na postojeće i bivše vladare već i na nove upravitelje koje je sultan postavljao na mesto onih koje je sklonio.

Osmansko carstvo je prvobitno bilo podeljeno na suverene sandžake i sandžake dodeljene sultanovim sinovima. Sandžacima su upravljali sandžak-begovi, vojni upravitelji koji su primili zastavu, ili barjak tzv. sandžak, od sultana. Kako se carstvo širilo po Evropi, došlo je do potrebe za formiranjem novih administrativnih jedinica koje će biti višeg nivoa i, tokom vladavin Murata I (vladao 1359-1389), begler-begovi su određeni da upravljaju Rumelijom, evropskim delom carstva.

Nakon formiranja begler-begluka, sandžaci su postali drugostepeni vid administrativne podele, iako su u nekim okolnostima ostajali prvog reda, npr. u novoosvojenim oblastima koje tek treba dodeliti nekom begler-begluku. Pored toga što su imali obavezu da upravljaju svojim teritorijama, begler-begovi su bili komandanti svih trupa sa svoje teritorije.

Prvostepene administrativne jedinice uredi

Glavni članak: Pašaluk

Ejaleti 1299-1609 uredi

Od sredine 14. veka pa do kasnog 16. veka, nastao je samo jedan novi begler-begluk - Karaman.

Ejaleti koji su nestali pre 1609. uredi

Ejaleti koji su postojali pre 1609. i ejaleti koji su nastali posle 1609.

  • Abhazija (1578-?)
  • Ahiška (oko 1603-?)
  • Dagistan (1578-?)
  • Tumanis (oko 1584-?)
  • Gandža (oko 1588-1604)
  • Gori (oko 1588-?)
  • Đanik (1594-1598)
  • Kaheti (oko 1578-?), kahetski kralj je postao nasledni beg.
  • Lori (oko 1584-?)
  • Moldavija (samo 1595)
  • Načivan (oko 1603)
  • Poti (1579-?)
  • Sana (1567-1569)
  • Šemaha (oko 1583)
  • Zigetvar (oko 1596), kasnije prebačen na Kanjižu.
  • Širvan (1578-1604)
  • Tebriz (1585-1603)
  • Tiflis (1578-1586)
  • Valahija (samo 1595)
  • Jerevan (1583-1604)
  • Zebid (1567-1569)

Ejaleti 1609. uredi

 
Osmansko carstvo, 1481-1683.

Osvajanja Selima Prvog i Sulejmana Prvog u 17. veku su zahtevala nove administrativne jedinice. Do kraja druge polovine 17. veka bilo je čak 42 ejaleta, kako su beglerbegluci tada nazvani. Tabela ispod pokazuje administrativnu situaciju 1609. godine.

Vilajet Turski naziv Uspostavljen Sadašnja lokacija
Abisinija Habeş oko 1554. Saudi Arabija, Sudan, Eritreja, Somalija Uključivao je oblasti sa obe strane Crvenog mora. Zvali su ga i „Meka i Medina“.
Adana آضنه Ażana (Adana) oko 1608. Turska
Ćezajir (Egejski arhipelag) Cezayir sred-1500-te Grčka
Halep حلب Ḥaleb (Halep) oko 1516-1521 Sirija, Turska
Ćezajir Karp جزاير غرب Cezâyîr-i Ġarb (Cezayir Garp) 1519. Alžir
Anadolija Anadolu oko 1365. Turska
Bagdad بغداد Baġdâd (Bağdat) 1535. Irak
Basra بصره Baṣra (Basra) oko 1552. Irak, Kuvajt
Bosna Bosna oko 1520-te Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Srbija, Crna Gora
Budin Budin 1541. Mađarska, Hrvatska, Srbija
Kipar قبرص Ḳıbrıṣ (Kıbrıs) 1571. Kipar, Turska od oko 1660-1703 i 1784 pa nadalje, deo vilajeta Egejskog arhipelaga (Ćezajir)
Đarbekir دياربكر Diyârbekir (Diyarbakır) 1515. Turska, Irak
Egir اكر Egir (Eğri) 1596. Mađarska
Egipat (Misir) مصر Mıṣır (Mısır) 1517. Egipat, Izrael, Jordan, Saudi Arabija
Erzurum Erzurum oko 1514-1534 Turska
Al-Hasa Lahsa oko 1579. Saudi Arabija
Kefe Kefe oko 1581. Ukrajina
Kanjiža Kanije 1600. Mađarska, Hrvatska
Karaman Karaman oko 1470. Turska
Kars Kars 1579. Turska, Gruzija
Maraš Maraş, Dulkadır oko 1522. Turska
Musul Musul kasne 1500-te Irak
Raka Rakka kasne 1500-te Sirija, Turska, Irak
Rumelija Rumeli oko 1365. Bugarska, Grčka, Republika Makedonija, Albanija, Srbija, Crna Gora, Turska Sa Anadolijom, jedan od dva prvobitna ejaleta.
Samše Çıldır oko 1579. Gruzija, Turska
Šerizor Şehrizor sred. 1500-te Irak, Iran
Silistrija Silistre oko 1599. Bugarska, Rumunija, Moldavija, Ukrajina
Šivas Sivas rane 1500-te Turska
Sirija Şam 1516-17. Sirija, Liban, Izrael, Palestina, Jordan, deo Turske i deo Iraka
Temišvar Tımışvar 1552. Rumunija, Srbija, Mađarska
Trabzon Trabzon kasne 1500-te Turska, Gruzija takođe poznat i kao Trebizond vilajet
Tripoli (Istočni Tripoli) Trablus-ı Şam (Trablusşam) oko 1570. Liban, Sirija
Tripolitanija (Zapadni Tripoli) Trablus-ı Garb (Trablusgarp) 1551. Libija
Tunis Tunus 1574. Tunis
Van Van 1548. Turska
Jemen Yemen 1517-18, 1539. Jemen, Saudi Arabija

Izvori:

  • Colin Imber. The Ottoman Empire, 1300-1650: The structure of Power. (Houndmills, Basingstoke, Hampshire, UK: Palgrave Macmillan, 2002)
  • Halil Inalcik. The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600. Trans. Norman Itzkowitz and Colin Imber. (London: Weidenfeld & Nicolson, 1973)
  • Donald Edgar Pitcher. An Historical Geography of the Ottoman Empire (Leiden, Netherlands: E.J.Brill,1972)

Ejaleti nastali 1609-1683 uredi

  • Krit (1669/70– )
  • Mora (1620–1687) i (1715–1829)
  • Podolija (samo 1674–1699)
  • Sidon (1660– )
  • Ujvar (1663–1685)
  • Varad (1661–1692)

Ejaleti nastali 1683-1864 uredi

Drugostepene administrativne jedinice uredi

Glavni članak: Sandžak (administrativna jedinica)

Vilajeti su bili podeljeni na sandžake kojima su upravljali sandžak-begovi. Neki, poput Mutašarifat (sandžak) Jerusalimski, nisu bili deo nijednog vilajeta. Sandžak-begovi su služili i kao vojni komandiri svoj konjici sa svog sandžaka. Neki vilajeti (poput Egipta, Bagdada, Abisinije i Al-Hasa) nisu bili podeljeni na sandžake.

Velika administrativna reforma 1864. godine uredi

Kako je Osmansko carstvo počelo da opada, administrativna struktura je bila pod pritiskom. Posle 1861. postojala je autonomna Planina Liban sa hrišćanskim mutesarifom na čelu, koja je formirana kao domovina maronitskih hrišćana koji su bili pod pritiskom Evrope. Kao deo Tanzimat reformi, Otomanski zakon iz 1864. je pružio standardnu provincijsku administraciju carstva u kojoj su ejaleti postali mali vilajeti kojima su upravljali vali. Vilajeti su bili podeljeni na sandžake, mutašarifate i vazalne države poput Srbije, Rumunije i Crne Gore, koje su ostale van provincijskog sistema.

Prvostepene administrativne jedinice uredi

Glavni članak: Vilajet

Vilajeti 1877. uredi

Zapadni:

  • Bosna (Bosna)
  • Dunav (Tuna)
  • Jedirne (Edirne), takođe zvan i Adrijanopolj
  • Istanbul (İstanbul), takođe zvani Konstantinopolj
  • Janjina (Yanya)
  • Čataldža (Çatalca) autonomni sandžak, nije vilajet (Çatalca Sancağı)
  • Kipar (Kıbrıs) ostrvo sa posebnim statusom (Kıbrıs Adası)
  • Kosovo (Kosova)
  • Krit (Girit)
  • Manastir (Manastır), takođe zvani Bitolj
  • Meka (Mekke) autonomni šarifat, nije vilajet (Mekke Şerifliği)
  • Mosul (Musul) od 1879.
  • Planina Liban (Cebel-i Lübnan [Cebeli Lübnan]) mutašarifat Bejruta, nije vilajet (Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığı)
  • Salonika (Selanik), takođe zvani Solun
  • Servija sandžak (Serfije, Servia), nije deo vilajeta
  • Sirija (Şam), zvan i Damask
  • Sisam (Sisam) ostrvo sa posebnim statusom (Sisam Beyliği)
  • Skadar (İşkodra)
  • Sofija (Sofya)
  • Tripolitanija (Trablusu-Garb [Trablusgarp])
  • Tunis (Tunus) autonomni elajet, njime vladali nasledni begovi (Tunus Eyaleti)
  • Hercegovina (Hersek)

Anadolija:

  • Adana (Adana)
  • Ajdin (Aydın)
  • Ankara (Ankara)
  • Biga (Biga) autonomni sandžak, nije vilajet (Biga Sancağı)
  • Bitlis (Bitlis)
  • Van (Van)
  • Đarbekir (Diyarbekır [Diyarbakır])
  • Egejski arhipelag (Cezayir-i Bahr-i Sefid [Akdeniz Adaları])
  • Erzurum (Erzurum)
  • Halep (Haleb [Halep])

Istočni:

  • Bagdad (Bağdad [Bağdat])
  • Basra (Basra)
  • Bejrut (Beyrut)
  • Bengazi (Bingazi), autonomni sandžak, nije vilajet (Bingazi Sancağı)
  • Dar izor (Deyr-i Zor)
  • Egipat (Mısır), autonomni kadivat, nije vilajet (Mısır Hidivliği)
  • Izmit (İzmid [İzmit]), autonomni sandžak, nije vilajet (İzmid Sancağı)
  • Jerusalim (Kudüs-i Şerif) mutašarifat, nije deo nijednog vilajeta (Kudüs-i Şerif Mutasarrıflığı)
  • Karput (Mamuret-ül Aziz [Mamuretülaziz])
  • Kastamonu (Kastamonu)
  • Konja (Konya)
  • Hedžaz (Hicaz)
  • Hudavendigar (Hüdavendigar), zvan i Bursa
  • Šivas (Sivas)

Vilajeti 1915. uredi

Posle reformi Tanzimata iz 1885, maloazijska oblast kojom je upravljalo Osmansko carstvo je podeljena na 15 vilajeta, jedan sandžak i jedan uteršaflik vilajeta Konstantinopolja (oba sa azijske strane Bosfora). Svaki vilajet je dalje podeljen na nekoliko sandžaka.

Zapadni:

Anadolija:

Istočni:

Vilajeti 1918. uredi

Zapadni:

  • Istanbul

Anadolija:

Istočni:

  • Vilajet Mosul je podeljen na sandžake Mosul, Šerizan i Sulejmanih

Reference uredi

  1. ^ Imber, Colin (2009). The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power (na jeziku: engleski). Macmillan International Higher Education. str. 177—200. ISBN 9781137014061. Pristupljeno 28. 9. 2018. 
  2. ^ a b v Ağır, Seven (novembar 2010). „Sacred Obligations, Precious Interests: Ottoman Grain Administration in Comparative Perspective” (PDF) (na jeziku: engleski): 12. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 09. 2020. g. Pristupljeno 28. 9. 2018. 
  3. ^ Sugar, Peter F. (2012). Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354-1804 (na jeziku: engleski). University of Washington Press. str. 41. ISBN 9780295803630. Pristupljeno 28. 9. 2018. 
  4. ^ ́Agoston, Gabor; Masters, Bruce Alan (2010). Encyclopedia of the Ottoman Empire (na jeziku: engleski). Infobase Publishing. str. 100. ISBN 9781438110257. Pristupljeno 28. 9. 2018. 
  5. ^ Laurie, James (1842). System of Universal Geography: Founded on the Works of Malte-Brun and Balbi : Embracing a Historical Sketch of the Progress of Geographical Discovery ... (na jeziku: engleski). A. and C. Black. Pristupljeno 28. 9. 2018. 

Literaura uredi

 
Upravna podela Osmanskog carstva na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Управна_подела_Османског_царства&oldid=27030547”