Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina u Hrvatskoj
Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina je jedan od dva ustavna zakona koji su na snazi u Republici Hrvatskoj. Današnji ustavni zakon stupio je na snagu 23. decembra 2002.[1] Prema kategorizaciji zakona, ustavni zakon nalazi se ispod Ustava Hrvatske sa kojim mora biti usklađen, a iznad ostalih zakona i propisa koji sa njim moraju biti usklađeni. Uz Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina, na snazi su i Zakon o upotrebi jezika i pisma nacionalnih manjina kao i Zakon o obrazovanju na jezicima i pismima nacionalnih manjina. Ustav Hrvatske jednim se svojim delom takođe bavi pitanjima prava nacionalnih manjina.
Istorija uredi
U decembru 1991. Hrvatski sabor je usvojio Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima nacionalnih i etničkih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj koji je bio jedan od preduslova za međunarodno priznanje nezavisnosti Hrvatske.[2]
Iz perioda Socijalističke Republike Hrvatske zemlja je nasledila relativno visok nivo zaštite kolektivnih prava nacionalnih manjina.[2] Nakon proglašenja nezavisnosti problem se pojavio sa primenom istih standarda na pripadnike tzv. novih manjina, odnosno ostalih konstitutivnih naroda Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.[2] Glavni izazov predstavljao je status Srba u Hrvatskoj koji su u periodu jugoslavenske federacije imali status konstitutivnoga naroda u okvirima Socijalističke Republike Hrvatske.[2]
1992. tadašnji je zakon izmenjen i u njega je uključeno pravo na ostvarivanje političke autonomije pripadnika nacionalnih manjina u onim delovima zemlje u kojima manjina čini većinsko stanovništvo.[2] Kao dodatak pravu na zastupljenost i nominalno širokom spektru prava na kulturnu autonomiju, zakon je od 1992. uključivao i pravo na osnivanje autonomnih kotara u područjima u kojima određena manjima sačinjava većinsko stanovništvo prema rezultatima popisa stanovništva iz 1981. godine.[2] Ipak, ova odredba zakona u prakci nikada nije primenjivana budući da se područje na koje su se ove odredbe formalno odnosile nalazilo u sastavu Republike Srpske Krajine.[2]
Tadašnji Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima nacionalnih i etničkih zajednica ili manjina dve vrste monitoringa njegove implementacije koja je podrazumevala monitoring od strane međunarodne zajednice i saradnju u njegovoj implementaciji sa autonomnim kotarima.[2]
U kasnom septembru 1995. nakon što je izvršena operacija Oluja i Hrvatska uspostavila kontrolu nad celokupnom teritorijom bivše Socijalističke Republike Hrvatske osim područja Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema koje je bilo pod upravom UNTAES-a, hrvatski Sabor je doneo odluku o privremenoj suspenziji primene dela zakona koji se odnosi na teritorijalnu autonomiju.[2] Naknadno je ovaj deo zakona potpuno poništen.
Jedan od prvih preduslova za otvaranje procesa evropskih integracija u slučaju Hrvatske bilo je usvajanje novog Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina. Današnji je zakon stupio na snagu 23. decembra 2002.
Prava koja garantuje aktuelni Ustavni zakon uredi
Pravo na zastupljenost uredi
Hrvatski Sabor uredi
Prema garancijama aktuelnog zakona nacionalne manjine koje u ukupnoj populaciji čine više od 1,5% stanovništva (u praksi se to odnosi samo na Srbe) biraju između minimalno zagarantovanog jednog ili maksimalno tri poslanika.[1] Manjine koje čine manje od 1,5% stanovništva zajednički biraju ukupno 4 poslanika.[1]
Zakon je propisao osnivanje posebne XII izborne jedinice u kojoj pripadnici nacionalnih manjina mogu izabrati svoje poslanike.[1] Pripadnici svih drugih manjina, osim Srba, imaju pravo na dvostruko pravo glasa dok Srbi mogu izabrati hoće li glasati za manjinsku ili redovnu listu.
Regionalni i lokalni nivo uredi
Prema odredbama zakona, u opštinama i gradovima gde manjina čini između 5 i 15% ukupnog stanovništva, ta manjina ima pravo da bude predstavljena u lokalnoj skupštini. Ako manjina čini više od 15% stanovništva ili više od 5% na županijskom nivou, tada ima pravo na proporcionalnu zastupljenost u skupštinama.[1]
U jedinicama u kojima manjina ima pravo na proporcionalnu zastupljenost u predstavničkim telima, zakon joj garantuje pravo i na proporcionalnu zastupljenost u izvršnim telima.[1] Manjine u tim jedinicama imaju pravo da izaberu zamenike načelnika opština i gradova kao i zamenike župana.[1]
Zakon garantuje pravo na proporcionalnu zastupljenost u vladinim telima i sudskim institucijama u udelu u kojem sudeluju u ukupnom stanovništvu područja na kojemu to telo izvršava svoja ovlašćenja.[1]
Kako bi ostvarili ova prava, zakon formalno predviđa da pripadnici nacionalnih manjina koji u jednakoj meri ispunjavaju uslove zaposlenja kao i drugi kandidati, ostvaruju pravo prednosti kada se na to pravo eksplicitno pozovu.[1]
Savet za nacionalne manjine uredi
Savet za nacionalne manjine Republike Hrvatske je autonomno telo osnovano s ciljem što efikasnijeg učešća nacionalnih manjina u javnom životu Republike Hrvatske, posebno na polju razmatranja i predlaganja, uređivanja i rešavanja pitanja u vezi sa ostvarivanjem i zaštitom prava i sloboda nacionalnih manjina.[3]
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z Srpski demokratski forum. „Provedba Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina u jedinicama lokalne i područne (regionalne) samouprave” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 02. 2015. g. Pristupljeno 14. 3. 2015.
- ^ a b v g d đ e ž z Pravni fakultet u Zagrebu. „Pravni aspekti zaštite manjina u procesu stabilizacije i pridruživanja” (PDF) (na jeziku: hrvatskom). Pristupljeno 14. 3. 2015.
- ^ Savet za nacionalne manjine (Hrvatska). „O savjetu” (na jeziku: hrvatskom). Arhivirano iz originala 13. 05. 2022. g. Pristupljeno 14. 3. 2015.