Utva M/J1 (vazduhoplovna jedrilica)
Utva M/J 1 je jednoseda visokosposobna vazduhoplovna jedrilica napravljena 1939. godine od drveta i platna u fabrici UTVA, namenjena sportskim takmičenjima i trenaži jedriličara.
| Utva M/J 1 | ||
|---|---|---|
|
| ||
| Opšti podaci | ||
| Namena | Takmičarska jedrilica | |
| Posada | 1 | |
| Poreklo |  Kraljevina Jugoslavija
| |
| Proizvođač | UTVA | |
| Probni let | 1939. | |
| Uveden u upotrebu | 1939. | |
| Povučen iz upotrebe | sredina 1950.-tih | |
| Status | neaktivan | |
| Prvi operater | JG "Deveti" Beograd | |
| Broj primeraka | 1[1] | |
| Dimenzije | ||
| Masa | ||
| Pogon | ||
| Fizičke osobine | ||
| Performanse | ||
 Portal Vazduhoplovstvo
| ||
Projektovanje i razvoj uredi
Središnja uprava Kraljevskog jugoslovenskog Aerokluba „Naša krila” je septembra meseca 1937. godine raspisala konkurs za projekte vazduhoplovnih jedrilica domaće konstrukcije i to za klase: planera, školskih i visokosposobnih jedrilica[2]. Na konkursu je učestvovao inž. Milenko Mitrović Spirta sa projektom visokosposobne takmičarske jedrilice nazvane Utva M/J 1. Sledeće godine komisija koja je pregledala pristigle projekte i nagradila inž. Mitrovića sa 8.000 dinara za tu konstrukciju. Tada se prešlo na izradu prototipa jedrilice koja se odlikovala mnogim tada najnaprednijim aerodinamičkim i konstruktivnim rešenjima kao što su: ugradnja zakrilca, vazdušnih kočnica, uvlačeći točak stajnog trapa. Na njoj je prvi put u Jugoslaviji ugrađen vodeni balans u cilju poboljšanja letnih karakteristika. Prototip je završen 10. maja 1939. godine u Fabrici letelica "Utva" A.D. i sa njom je pilot Aca Stanojević već iste godine učestvovao na Svetskom jedriličarskom šampionatu u poljskom gradu Lavovu[3].
Tehnički opis uredi
Utva M/J 1 je bila jedrilica drvene konstrukcije. Trup joj je bio elipsastog oblika obložen oplatom od špera (polu monokok). Na prednjem delu trupa je bila smeštena pilotska kabina pokrivana poklopcem od pleksiglasa iz jednog dela. Poklopac se otvarao na stranu a imao je okove koji su omogućavali njegovo lako odbacivanje u slučaju vanredne opasnosti. Jedrilica je bila opremljena najosnovnijim instrumentima za dnevno letenje, a to su: varijometar, kompas, visinometar, brzinomer i pokazivač nagiba. Pilot je mogao komande da podešava za vreme leta. Kao stajni trap ovoj jedrilici je služio uvlačeći gumeni točak sa kočnicom. Pilot je imao objedinjenu komandu zakrilca i kočnice na točku. Na repu jedrilice nalazila se elastična drljača.
Forma krila je bila blago izlomljena (galebova krila), dok je oblik bio: koren i središnji deo krila je bio trapeznog a krajevi trapezastog oblika sa zaobljenim krajevima. Samonoseća krila su postavljena na sredini trupa tako da je letelica bila klasifikovana kao srednjokrilni monoplan. Noseća konstrukcija krila je bila drvena sa jednom ramenjačom, sa prednje strane obložena drvenom lepenkom a zadnje ivice krila i upravljačke površine presvučene su impregniranim platnom. Sva najopterećenija mesta na krilu su obložena duplom šper oblogom. Krila su bila opremljena zakrilcima, vazdušnim kočnicama na gornjoj površini krila, rezervoarom za vodu (za povećanje opterećenja krila), koju je pilot mogao da ispusti u toku leta.
Konstrukcija horizontalnog i vertikalnog stabilizatora kao i kormila bili su izvedeni kao i krilo od drveta i delimoično od platna.
Karakteristike uredi
Karakteristike navedene ovde se odnose na jedrilicu Utva M/J 1 a prema izvorima[4]
| Finesa | 1 : 24 pri brzini km/h |
|---|---|
| Performanse |
|
| Dimenzije |
|
| Masa |
|
Operativno korišćenje uredi
Posle fabričkih ispitivanja, jedrilica Utva M/J 1 je dobila registarski broj YU-UTVA[2] i prebačena u Vršac gde su vršena detaljna ispitivanja posle kojih je zaključeno da je jedrilica veoma prijatna za letenje ali ima i mane, nema dovoljnu vidljivost iz kabine i veliku brzinu sletanja. Pošto je preživela rat, nastavljena su ispitivanja, jedrilica je korišćena za demonstracione letove na aeromitinzima, da bi sve te aktivnosti bile prekinute zbog dotrajalosti materijala. Da li je to bio stvarni razlog ili to što je inž. Mitrović 1946. godine emigrirao u Ameriku, ostaje da nagađamo, uglavnom više nije proizveden ni jedan primerak ove izvanredne jedrilice.
Sačuvani primerci uredi
U Muzeju vazduhoplovstva na aerodromu "Nikola Tesla" u Beogradu čuvaju se u depou neki ostatci jedrilice registarskog broja YU-UTVA[5].
Zemlje koje su koristile ovu jedrilicu uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Janić, Čedomir; Petrović Ognjan (2017). Tvorci vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Muzej nauke i tehnike Beograd. ISBN 978-86-82977-60-5.
- ^ a b Krunić, Čedomir (2013). Civilno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije -druga knjiga (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Č.Krunić. ISBN 978-86-901623-4-5.
- ^ Janić, Čedomir; Petrović Ognjan (2017). Tvorci vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Muzej nauke i tehnike. ISBN 978-86-82977-60-5.
- ^ УТВА МЈ-1
- ^ UTVA M/J1
Literatura uredi
- Krunić, Čedomir (2013). Civilno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije -druga knjiga (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Č.Krunić. ISBN 978-86-901623-4-5.
- Coates, Andrew (1978). Jane's World Sailplanes and Motor Gliders. London: MacDonald and Jane's. str. 97.
- Hardy, Michel (1982). Gliders & Sailplanes of The World (na jeziku: (jezik: engleski)). London: IAN ALLAN Ltd. ISBN 07110 11524.
- Janić, Čedomir; Petrović Ognjan (2011). Kratka istorija vazduhoplovstva u Srbiji (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Aerokomunikacije. ISBN 978-86-913973-1-9.
- Janić, Čedomir; Petrović Ognjan (2011). The Century of Sport Aviation in Serbia (na jeziku: (jezik: engleski)). Beograd: Aerokomunikacije.
- Janić, Čedomir; Petrović, Ognjan (2010). Vek avijacije u Srbiji 1910-2010, 225 značajnih letelica. Beograd: Aerokomunikacije. ISBN 978-86-913973-0-2.
- Kulundžić, Dragan (2016). Utva Proizvodnja jedrilica 1937 - 1955 (na jeziku: (jezik: srpski)). Pančevo: Utva. ISBN 978-86-908653-9-0.
- Janić, Čedomir; Petrović Ognjan (2017). Tvorci vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Muzej nauke i tehnike. ISBN 978-86-82977-60-5.