Feodosija
Feodosija (rus. Феодосия; ukr. Феодосія, Теодосія; ktat. i tur. Kefe), grad je na Krimu (sporno područje Rusije i Ukrajine), u Republici Krim (prema gledištu Rusije) odnosno u Autonomnoj Republici Krim (prema gledištu Ukrajine). Prema proceni iz 2012. u gradu je živelo 69.786 stanovnika.
| Feodosija | |
|---|---|
 | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rusija (defakto) Ukrajina (dejure) |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2012. | 69.786 (procena) |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 02′ 56″ S; 35° 22′ 45″ I / 45.048889° S; 35.379167° I |
| Površina | 35,2 km2 |
.svg)  Feodosija Feodosija na karti Krima | |
| Poštanski broj | 298100–298175 |
Istorija uredi
Teodosija (Grčka kolonija) uredi
.svg)
Grad su kao Teodosiju (Θεοδοσία) osnovali grčki kolonisti iz Mileta u 6. veku pre nove ere. Poznat po bogatom poljoprivrednom zemljištu od kojeg je zavisila njegova trgovina, grad su uništili Huni u 4. veku nove ere.
Teodosija je ostala manje selo tokom većeg dela narednih devet stotina godina. Ponekad je bio deo sfere uticaja Hazara (iskopavanja su otkrila hazarske artefakte iz 9. veka) i Vizantije.
Kao i ostatak Krima, ovo mesto (selo) je potpalo pod dominaciju Kumana i osvojili su ga Mongoli 1230-ih.
Naselje po imenu Kafas (grč. Καφᾶς) postojalo je oko Teodosije pre prodora Đenovljana u Crno more. Arheološki dokazi ukazuju da se tokom srednjeg veka stanovništvo Teodosije nikada nije smanjilo na nulu; nekoliko srednjovekovnih crkava nalazi se na tom području iz vremena kasne antike/ranog srednjeg veka. Međutim, stanovništvo je postalo potpuno agrarno. Malo lokalno grčko stanovništvo moralo je živeti i u susednim naseljima. Verovatno su od 9. veka pored Grka živeli Kumani i Goti, a do 1270-ih, možda i neki Tatari i Jermeni.[1]
Kafa (Đenovljanska kolonija) uredi
Krajem 13. veka stigli su trgovci iz Republike Đenove i kupili grad od vladajuće Zlatne horde.[2] Osnovali su cvetajuće trgovačko naselje zvano Kafa, koje je praktično monopolisalo trgovinu u crnomorskom regionu i služilo kao glavna luka i administrativni centar za đenovljanska naselja oko mora. U njemu se nalazilo jedno od najvećih evropskih tržišta robova. Velika sovjetska enciklopedija takođe dodaje da je grad Kafa nastao u vreme kada je tim područjem vladao kan Zlatne Horde Mungletemur.[3]
Ibn Batuta je posetio grad, primetivši da je to "veliki grad duž morske obale u kojem žive hrišćani, većinom Đenovljani." Dalje je rekao, "Spustili smo se u njegovu luku, gde smo videli divnu luku sa oko dve stotine brodova u njoj, kako ratnih, tako i trgovačkih brodova, malih i velikih, jer je to jedna od svetskih slavnih luka."[4]
Početkom 1318. godine papa Jovan XXII je osnovao biskupiju latinske crkve u Kafi, kao sufragan Đenove. Papska bula o imenovanju prvog biskupa pripisuje mu ogromnu teritoriju: "od grada Varne u Bugarskoj do Saraja po geografskoj dužini, a od Crnog mora do zemlje Rusina po geografskoj širini" (lat. "a villa de Varna in Bulgaria usque Sarey inclusive in longitudinem et a mari Pontico usque ad terram Ruthenorum in latitudinem"). Prvi biskup bio je fra Gerolamo, koji je već sedam godina obavljao funkciju episkopa misionara ad partes Tartarorum. Eparhija je završila kao rezidencijalna episkopija osvajanjem grada od strane Osmanlija 1475. godine.[5][6][7] Shodno tome, Katolička crkva katolička crkva danas navodi Kafu kao titularnu prestonicu.[8]
Veruje se da je razorna pandemija crne smrti prvi put ušla u Evropu preko Kafe 1347. godine, kroz kretanja Zlatne Horde. Nakon dugotrajne opsade tokom koje je mongolska vojska pod Jani Begom navodno venula od bolesti, oni su katapultirali zaražene leševe preko gradskih zidina, zarazivši stanovnike, u jednom od prvih slučajeva biološkog ratovanja. Stanovnici koji su bežali možda su preneli bolest nazad u Italiju, uzrokujući njeno širenje širom Evrope. Međutim, izgleda da se kuga širila postepeno, i trebalo je više od godinu dana da sa Krima stigne u Evropu. Takođe, postojao je veliki broj krimskih luka pod kontrolom Mongola, tako da je malo verovatno da je Kafa bila jedini izvor brodova zaraženih kugom koji su se uputili ka Evropi. Pored toga, postojali su kopneni karavanski putevi sa istoka kojima se takođe prenosila bolest i u Evropu.[9][10]
Kafa se na kraju oporavila. Uspešan, kulturno raznolik grad i njegovu prepunu pijacu robova opisao je španski putnik Pedro Tafur, koji je bio tamo 1430-ih.[11] Godine 1462. Kafa se stavila pod zaštitu poljskog kralja Kazimira IV.[12] Međutim, Poljska nije ponudila značajniju pomoć zbog pojačanja koje je vojvoda Čartoricki, nakon svađe sa meštanima, masakrirao u tvrđavu Bar (današnja Ukrajina).
Kefe (Osmansko carstvo) uredi
Nakon pada Konstantinopolja, Amasre, i na kraju Trapezuntskog carstva, položaj Kafe je postao neodrživ i privukao je pažnju osmanskog sultana Mehmeda II. Nije mu bilo teško da nađe izgovor da osvoji ovu poslednju đenovljansku koloniju na Crnom moru. Godine 1473 tudun (guverner) Krimskog kanata je umro i došlo je do borbe oko imenovanja njegovog naslednika. Đenovljani su se sami uključili u spor, a tatarski uglednici koji su favorizovali kandidata koji je izgubio na kraju su tražili od Mehmeda da reši spor. Mehmed je poslao flotu pod osmanskim komandantom Ahmed-pašom, koja je napustila Konstantinopolj 19. maja 1475. Usidrila se pred zidinama grada 1. juna, sutradan je započela bombardovanje, a 6. juna stanovnici su kapitulirali. Tokom narednih nekoliko dana, Osmanlije su pljačkale stanovništvo i otele su 1.500 mladića radi služenja u sultanovoj palati. Dana 8. jula zadat je poslednji udarac kada je svim stanovnicima latinskog porekla naređeno da se presele u Istanbul, gde su osnovali kvart (Kefeli mahale) koji je dobio ime po gradu koji su bili primorani da napuste.[13] Preimenovana u Kefe, Kafa je postala jedna od najvažnijih turskih luka na Crnom moru.
Godine 1615. Zaporoški kozaci pod vođstvom Petra Konaševiča-Sagajdačnog uništili su tursku flotu i zauzeli Kafu. Osvojivši grad, kozaci su oslobodili muškarce, žene i decu koji su bili robovi.
Feodosija (Rusija) uredi
Osmanska kontrola je prestala kada je rastuća Ruska Imperija preuzelo Krim između 1774. i 1783. godine. Preimenovana je u Feodosiju (ruski Ѳeodosія; reformisani pravopis Feodosiя), po tradicionalnom ruskom tumačenju njenog starogrčkog imena. Godine 1900. Zibold je izgradio prvi vazdušni bunar (kondenzator rose) na planini Tepe-Oba kod Feodosije.
Sovjetski Savez uredi
Drugi svetski rat i holokaust uredi
Grad su okupirale snage nacističke Nemačke tokom Drugog svetskog rata, pri čemu je pretrpeo značajnu štetu. Jevrejsko stanovništvo koje je brojalo 3.248 pre nemačke okupacije ubile su snage SD-Ajnzacgrupe D između 16. novembra i 15. decembra 1941. godine.[14] Svedok sa kojim je razgovarala sovjetska vanredna komisija 1944. godine i citiran na veb stranici francuske organizacije Jahad-In Unum opisao je kako su Jevreji sakupljeni u gradu: "[Svi] Jevreji su bili okupljeni. Nemci su im rekli da će biti raseljeni negde u Ukrajini. 4. decembra 1941. ujutru svi Jevreji, uključujući mog oca, moju majku i moju sestru, odvedeni su u protiv -tenkovski rov gde su ih pogubili nemački strelci. Tog dana je streljano 1.500-1.700 ljudi."[15] Spomenik u čast žrtvama holokausta nalazi se na raskrsnici Kerčenskog i Simferopoljskog magistralnog puta. Uoči pashe 7. aprila 2012. godine, nepoznate osobe su po šesti put oskrnavile spomenik, što je okarakterisano kao antisemitski čin.[16]
Sve starosedeoce Tatare uhapsile su sovjetske snage pošto se nekoliko hiljada Tatara borilo rame uz rame sa nacistima protiv sovjetskih snaga i učestvovalo u genocidu nad Jevrejima.[17] Po naređenju Staljina, svi Tatari su poslati u Kazahstan, Uzbekistan i druge srednjeazijske republike SSSR-a.
Geografija uredi
Klima uredi
Klima je topla i suva i mogla bi se opisati kao vlažna suptropska klima, ali ne i kao mediteranska, jer trend sušnih leta nije dovoljno izražen.
| Klima Feodosija (1991–2020, ekstremi 1881–danas).) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 19,1 (66,4) |
18,6 (65,5) |
27,2 (81) |
27,5 (81,5) |
31,9 (89,4) |
35,0 (95) |
38,8 (101,8) |
38,9 (102) |
33,3 (91,9) |
29,0 (84,2) |
26,9 (80,4) |
21,8 (71,2) |
38,9 (102) |
| Maksimum, °C (°F) | 4,9 (40,8) |
5,6 (42,1) |
9,5 (49,1) |
15,1 (59,2) |
21,3 (70,3) |
26,5 (79,7) |
29,7 (85,5) |
29,6 (85,3) |
23,9 (75) |
17,5 (63,5) |
11,1 (52) |
6,9 (44,4) |
16,8 (62,2) |
| Prosek, °C (°F) | 2,0 (35,6) |
2,4 (36,3) |
5,8 (42,4) |
10,9 (51,6) |
16,7 (62,1) |
21,9 (71,4) |
24,8 (76,6) |
24,6 (76,3) |
19,3 (66,7) |
13,5 (56,3) |
7,9 (46,2) |
4,1 (39,4) |
12,8 (55) |
| Minimum, °C (°F) | −0,7 (30,7) |
−0,4 (31,3) |
2,8 (37) |
7,4 (45,3) |
12,8 (55) |
17,6 (63,7) |
20,4 (68,7) |
20,2 (68,4) |
15,3 (59,5) |
10,1 (50,2) |
5,0 (41) |
1,5 (34,7) |
9,3 (48,7) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −25,0 (−13) |
−25,1 (−13,2) |
−14,0 (6,8) |
−5,5 (22,1) |
1,1 (34) |
5,0 (41) |
9,1 (48,4) |
9,4 (48,9) |
1,4 (34,5) |
−11,2 (11,8) |
−14,9 (5,2) |
−18,6 (−1,5) |
−25,1 (−13,2) |
| Količina padavina, mm (in) | 43 (1,69) |
36 (1,42) |
38 (1,5) |
32 (1,26) |
41 (1,61) |
43 (1,69) |
33 (1,3) |
41 (1,61) |
43 (1,69) |
41 (1,61) |
41 (1,61) |
46 (1,81) |
478 (18,82) |
| Dani sa kišom | 12 | 8 | 10 | 11 | 9 | 7 | 7 | 6 | 9 | 8 | 12 | 12 | 111 |
| Dani sa snegom | 8 | 8 | 6 | 0,3 | 0,1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0,1 | 2 | 6 | 31 |
| Relativna vlažnost, % | 81,3 | 79,2 | 77,1 | 73,4 | 70,5 | 68,3 | 63,5 | 64,3 | 70,0 | 76,5 | 80,8 | 82,0 | 73,9 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 63 | 72 | 129 | 182 | 252 | 283 | 308 | 287 | 246 | 166 | 85 | 51 | 2.124 |
| Izvor #1: Pogoda.ru.net,[18] Svetska meteorološka organizacija (vlažnost 1981–2010)[19] | |||||||||||||
| Izvor #2: NOAA (sunce, 1961−1990)[20] | |||||||||||||
Stanovništvo uredi
Prema proceni, u gradu je 2012. živelo 69.786 stanovnika.
| 1979. | 1989. | 2001. | 2012. |
|---|---|---|---|
| 76.402[21] | 83.912[21] | 74.669[21] | 69.786[21] |
Današnja Feodosija uredi
Moderna Feodosija je odmaralište sa populacijom od oko 69.000 ljudi. Ima plaže, mineralne izvore i blatna kupatila, sanatorije i domove za odmor. Osim turizma, njena privreda počiva na poljoprivredi i ribarstvu. Lokalne industrije uključuju ribolov, pivarstvo i konzerviranje. Kao i kod većeg dela Krima, većina njegovog stanovništva su etnički Rusi; ukrajinski jezik jezik se retko koristi. U junu 2006. godine u Feodosiji su održani anti-NATO protesti.
Dok je većina plaža na Krimu šljunčana, u oblasti Feodosije postoji jedinstvena Zlatna plaža (rus. Zolotoy Plyazh) napravljena od malih školjki koja se proteže oko 15 km.
Grad je retko naseljen tokom zimskih meseci i većina kafića i restorana je zatvorena. Posao i turizam rastu sredinom juna i dostižu vrhunac tokom jula i avgusta. Kao i u drugim odmaralištima na Krimu, turisti dolaze uglavnom iz zemalja bivšeg Sovjetskog Saveza (Z. N. D.).
Feodosija je bila grad u kome je celog života živeo i radio slikar morskih pejzaža Ivan Ajvazovski i gde su general Pjotr Kotljarevski i pisac Aleksandar Grin proveli svoje poslednje godine. Popularne turističke lokacije uključuju Nacionalnu umetničku galeriju Ajvazovski i đenovljansku tvrđavu.
Partnerski gradovi uredi
Poznati građani uredi
- Ivan Ajvazovski (1817-1900), ruski slikar
- Roman Kapitonenko (rođen 1981), ukrajinski bokser
- Volf Kostakovski (1879-1944), američki klezmer violinista
- Andžej Ličik (rođen 1977), poljski bokser
U popularnoj kulturi uredi
Kasnosrednjovekovni grad Kafa je mesto gde se odvija deo radnje romana Kapris i Rondo by Doroti Darnet.
Biskup Kafe iz ranog 14. veka pojavljuje se u romanu Umberta Eka Ime ruže, gde daje nekoliko oštrih odgovora u dugoj, burnoj debati unutar grupe monaha i sveštenika; prikazan je kao agresivan i pomalo uskogrudan.
Galerija uredi
-
Pogled sa Tepe-Obu -
Srednjovekovno karaimsko groblje -
Đenovljanski zamak -
Luka i Tepe-Oba -
Svetionik na Tepe-Obi -
Centar grada Feodosije
Reference uredi
- ^ Khvalkov, Ievgen Alexandrovitch, The Colonies of Genoa in the Black Sea Region: Evolution and Transformation, European University Institute, Department of History and Civilization, Florence, . 1: 83. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć), September 2015 - ^ Khvalkov, I.E., The Colonies of Genoa in the Black Sea Region: Evolution and Transformation,European University Institute,[1] Department of History and Civilization,Florence, 8 September 2015
- ^ Mengu-Timur (Mengu-Timur). Great Soviet Encyclopedia.
- ^ Battutah, Ibn (2002). The Travels of Ibn Battutah. London: Picador. str. 120—121. ISBN 9780330418799.
- ^ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 432
- ^ Konrad Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi, vol. 1 Arhivirano 2019-07-09 na sajtu Wayback Machine, pp. 154–155; vol. 2 Arhivirano 2018-10-04 na sajtu Wayback Machine, pp. XVIII e 117; vol. 3 Arhivirano 2019-03-21 na sajtu Wayback Machine, p. 145; vol. 5, p. 134
- ^ Gasparo Luigi Oderico, Lettere ligustiche ossia Osservazioni critiche sullo stato geografico della Liguria fino ai Tempi di Ottone il Grande, con le Memorie storiche di Caffa ed altri luoghi della Crimea posseduti un tempo da' Genovesi, Bassano 1792 (especially p. 166 ff.)
- ^ Annuario Pontificio 2013. Libreria Editrice Vaticana. 2013. ISBN 978-88-209-9070-1. str. 855.
- ^ Wheelis, Mark (septembar 2002). „Biological Warfare at the 1346 Siege of Kaffa”. Emerging Infectious Diseases. 8 (9): 971—75. PMC 2732530
. PMID 12194776. doi:10.3201/eid0809.010536.
- ^ Frankopan, Peter. The Silk Roads. str. 183.
- ^ Tafur, Andanças e viajes
- ^ D. Kołodziejczyk, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century) A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, Leiden - Boston 2011, p. 62, ISSN 1380-6076. ISBN 978 90 04 19190 7
- ^ Babinger, Franz (1978). Mehmed the Conqueror and his Time. Princeton: University Press., pp. 343ff.
- ^ Martin Gilbert, The Routledge Atlas of the Holocaust, 2002, pp. 64, 83
- ^ „Execution of Jews in Feodosiya”. The Map of Holocaust by Bullets (interactive map). Yahad-In Unum. Pristupljeno 7. 1. 2021.
- ^ „FEODOSIЯ. Oskvernen pamяtnik žertvam Holokosta”. Vseukrainskiй Evreйskiй Kongress. Arhivirano iz originala 14. 10. 2013. g. Pristupljeno 24. 8. 2012.
- ^ „RUKOVODSTVO PARTIZANSKIM DVIŽENIEM KRЫMA V 1941—1942 GODAH I "TATARSKIЙ VOPROS"”. Pristupljeno 14. 12. 2019.
- ^ „Weather and Climate-The Climate of Feodosia” (na jeziku: ruski). Weather and Climate. Arhivirano iz originala 14. 12. 2019. g. Pristupljeno 8. 11. 2021.
- ^ „World Meteorological Organization Climate Normals for 1981–2010”. World Meteorological Organization. Arhivirano iz originala 17. 7. 2021. g. Pristupljeno 18. 7. 2021.
- ^ „Feodosija Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 1. 3. 2015.
- ^ a b v g „UKRAINE: Major Cities”. City Population. Pristupljeno 10. 11. 2012.
Dodatni izvori uredi
- Annette M. B. Meakin (1906). „Theodosia”. Russia, Travels and Studies. London: Hurst and Blackett. OCLC 3664651. OL 24181315M.
- Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Theodosia”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 26 (11 izd.). Cambridge University Press.
- Gavrilenko O. A., Sіvalьnьov O. M., Cibulьkіn V. V. Genuezьka spadщina na terenah Ukraїni; etnoderžavoznavčiй vimіr. — Harkіv: Točka, 2017.— 260 s. ISBN 978-617-669-209-6.
- Khvalkov, Evgeny (2017). The Colonies of Genoa in the Black Sea Region: Evolution and Transformation. Routledge Research in Medieval Studies. L, NY: Routledge Taylor & Francis Group. str. 444. ISBN 9781138081604. LCCN 2017028228.
- Khvalkov E. Evoluzione della struttura della migrazione dei liguri e dei corsi nelle colonie genovesi tra Trecento e Quattrocento. In: Atti della Società Ligure di Storia Patria, Nuova Serie'. 2017. Vol. 57 / 131 . -pp. 67–79.
- Khvalkov E. I piemontesi nelle colonie genovesi sul Mar Nero: popolazione del Piemonte a Caffa secondo i dati delle Massariae Caffae ad annum del 1423 e del 1461. In: Studi Piemontesi. 2017. No. 2. pp. 623–628.
- Khvalkov E. Campania, Puglia e Basilicata nella colonizzazione genovese dell'Oltremare nei secoli XIV – XV: Caffa genovese secondo i dati dei libri contabili. In: Rassegna Storica Salernitana. 2016. Vol. 65. pp. 11–16.
- Khvalkov, Evgeny (2019). „Italia settentrionale e centrale nel progetto coloniale genovese sul Mar Nero: gente di Padania e Toscana a Caffa genovese nei secoli XIII – XV secondo i dati delle Massariae Caffae ad annum 1423 e 1461. In: Studi veneziani. 2016. Vol. 73. P. 237-240. Khvalkov E.”. SPb HSE (na jeziku: italijanski). Pristupljeno 2019-10-19.
- Khvalkov, Evgeny A. (2015). „Il progetto coloniale genovese sul Mar Nero, la dinamica della migrazione latina a Caffa e la gente catalanoaragonese, siciliana e sarda nel Medio Evo” (PDF). Archivio Storico Sardo (na jeziku: italijanski). Deputazione di Storia Patria per la Sardegna. www.deputazionestoriapatriasardegna.it. 50 (1): 265—279. ISSN 2037-5514.
- „KVK-Volltitel”. kvk.bibliothek.kit.edu. Pristupljeno 2019-10-16.
- „Società Messinese di Storia Patria. Archivio Storico Messinese, Volume 96”. www.societamessinesedistoriapatria.it. 2015. Pristupljeno 2019-10-21.
Spoljašnje veze uredi
- WorldStatesmen
- Antička Teodosija i njene kovanice
- Turisti Feodosije
- Ubistvo Jevreja iz Feodosije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. maj 2015) tokom Drugog svetskog rata, na sajtu Jad Vašem.
