Francuski ustav (1791)
Ustav Francuske iz 1791. godine prvi je pisani ustav u istoriji Francuske. Donet je 3. septembra 1791. godine. Prethodi mu Deklaracija o pravima čoveka i građanina koja predstavlja prvi dokument koji je ograničio vlast francuskog kralja. Ustav je donet na samom prelazu sa apsolutističke monarhije (stari poredak) na Prvu francusku republiku. Uveo je Francusku u period kratkotrajne ustavne monarhije (1791-1792).
Istorija uredi
Odbor od 30 članova za pripremu ustava formiran je već 7. jula 1789. godine. Raprava o konačnom tekstu počela je avgusta 1791. godine. Ustav iz 1791. godine izglasan je 3. septembra. Izvršna vlast imala je monarhijski oblik, jedini prihvatljiv za to vreme. Kralj je morao vladati po zakonu, a njegova volja nema snagu zakona. Njegova titula promenjena je iz „kralj Francuske i Navare“ u „kralj Francuza“. Ne negira se božanski karakter vlasti. On je nadležan, ali podložen ustavu. Bira ministre, ali izvan redova skupštine. Rukovodi diplomatijom, ali ne može objaviti rat niti sklopiti mir bez odobrenja skupštine. Ministri podnose izveštaj o svom radu skupštini. Kralj ima pravo veta, ali se ono ne odnosi na ustavne ni finansijske zakone. Skupština ima zakonodavnu vlast. Zakoni se biraju dvostepenim glasanjem. Skupština ima 745 poslanika i vlada državom. Preko Diplomatskog odbora, skupština vodi spoljnu politiku i suverena je u finansijskim stvarima. Može čak i obići kraljev veto uz odobrenje naroda.
Ukidanjem feudalizma (avgust 1789) dozvoljeno je seljacima da se otkupe. Otkup je bio 20 puta veći od godišnjih dažbina koga je seljak plaćao te se većina nije mogla osloboditi. Još jedan zakon koji je smanjivao ekonomsku slobodu nižih slojeva je Le Šapeljeov zakon iz 1791. godine kojim se zabranjuje ujedinjenje naroda u društva i imenovanje sindika (predstavnika). Izvoz žita je zabranjen. Ustavotvorna skupština ukida monopol Istočnoindijske kompanije nad trgovinom sa one strane Rta Dobre Nade 1790. godine. Trgovina je sada dozvoljena svim Francuzima. Zadržan je merkantilistički sistem – kolonije su mogle trgovati jedino sa metropolom.
Izvršena je nova teritorijalna podela: Francuska je podeljena u departmane (svaki površine 320 kvadratnih milja), departman u 9 opština. Opštine su grupisane u kantone, a kantoni u kotare. Broj departmana 1790. godine je utvrđen na 83. Opštinska uprava imala je široka ovlašćenja, uključujući i samostalno prikupljanje poreza. Brojne sudske ustanove „starog poretka“ su ukinute. Novi sudovi podjednako dele pravdu svima. Obavezno je javno suđenje, izvođenje pred sud 24 sata posle hapšenja, advokat, porota. Nestalo je prodaje sudskih položaja. Birani su svršeni pravnici na mesto sudija. Sudstvo je trostepeno. Postojao je krivični, kasacioni i visoki nacionalni sud. Poslednji je bio zadužen za krivična dela ministara.
Vlast crkve je smanjena još odlukama 4. avgusta kada je ukinuta desetina. Crkvena dobra stavljena su na raspolaganje naciji. Monaški redovi su ukinuti 1790. godine. Crkva se prilagođava novoj administrativnoj podeli. Biskup se nalazio na čelu departmana. Veze francuske crkve i pape su oslabile. Papa je osudio Deklaraciju o prvima čoveka i građanina kao bezbožničku. Avinjon je otklonio papin suverenitet (pod kojim se nalazi još od 14. veka) i tražio je pripajanje Francuskoj. Ustavotvorna skupština zahteva od sveštenika da polože zakletvu Građanskom crkvenom ustavu (27. novembar 1790). Samo sedam biskupa položilo je zakletvu.
Literatura uredi
- Albert Soboul; Francuska revolucija, Naprijed, Zagreb (1966)