Википедија

Fric Lang

Fredrih Kristijan Anton Fric Lang (Beč, 5. decembar 1890 — Beverli Hils, 2. avgust 1976) bio je austrijski, nemački i američki režiser, scenarista i povremeni filmski producent i glumac.[2] Jedan je od najpoznatijih migranata iz nemačke škole ekspresionizma, a nazvan je Gospodar tame od strane Britanskog instituta za film.[3]
Njegovi najpoznatiji filmovi uključuju revolucionarni futuristički film Metropolis (1927) i takođe uticajni film M (1931), film noar koji je napravio pre nego što se preselio u Sjedinjene Države.

Fric Lang
Lang na setu filma Žena na mesecu (1929)
Ime po rođenjuFredrih Kristijan Anton Lang
Datum rođenja(1890-12-05)5. decembar 1890.
Mesto rođenjaBeč, Austrougarska
Datum smrti2. avgust 1976.(1976-08-02) (85 god.)
Mesto smrtiBeverli Hils, Sjedinjene Države
DržavljanstvoAustrijsko, nemačko i američko[1]
Zanimanjefilmski režiser i scenarista
Aktivni period1919–1960.
SupružnikLisa Rosental (1919–1921)
Tea von Harbo (1922–1933)
Deca1
Fric Lang 1969.

Život i karijera uredi

Mladost uredi

Lang je rođen u Beču, kao drugi sin Antona Langa (1860–1940),[4] arhitekte i menadžera građevinske kompanije i njegove ženije Pauline Lang (1864–1920). Kršten je 28. decembra 1890. godine.[5] Njegovi roditelji su bili poreklom iz Moravske[6] i bili su katolici. Njegova majka je rođena kao jevrejka, ali je prešla u katoličku veru, koju je izuzetno poštovala i odgajila Frica kao u duhu katolicizma. Lang je često ubacivao oblasti katolicizma u svoje filmove.[7][8] Kroz život, sebe je predstavljao kao rođenog katolika.[9]
Nakon završetka škole, Lang je kratko pohađao Tehnički univerzitet u Beču, gde je studirao građevinarstvo i na kraju prešao na umetnost. Godine 1910, napustio je Beč da vidi svet, putujući po Evropi i Africi, a kasnije Aziji i Pacifiku. Godine 1913. studirao je slikarstvo u Parizu, u Francuskoj.

Na početku Prvog svetskog rata Lang se vratio u Beč i dobrovoljno je služio za vojnu službu u austrijskoj vojsci i borio se u Rusiji i Rumuniji gdje je ranjen tri puta. Dok se oporavljao od povreda i šokova 1916. godine, napisao je neke scenarije i ideje za filmove. Otpušten je iz vojske sa činom poručnika 1918. godine i kratko vreme je radio u bečkom pozorištu, pre nego što je angažovan kao scenarista.

Filmografija uredi

U početku karijere Lang je radio pre svega kao scenarista, završavajući filmske scenarije za četiri do pet dana.[10] Ostvario se i kao glumac, a radio je i kao režiser i producent filmova, prvo u Nemačkoj, a zatim i u Sjedinjenim Državama.[11][12]

Godina Film Napomena
Reditelj Filmski producent Scenarista Uloga Napomena
1916 Bič Da
1917 Venčanje u ekscentrik klubu Da
Hild Varen i smrt Da
1918 Lilit i Lu Da
1919 Osveta je moja Da
Melez Da Da Izgubljen film
Bettler GmbH Da
Gospodari ljubavi Da Da Izgubljen film
Wolkenbau und Flimmerstern Da
Žena sa orhidejama Da
Totentanz Da
The Plague of Florence Da
Pauci Da Da
Harakiri Da
1920 Misterije sveta Da
Pauci 2 Da Da
Lutanje slike Da Da
1921 Indijski nadgrobni spomenik Da
Četiri za ženu Da Da
Sudbina Da Da
1922 Doktor Mabus kockar Da Da
Doktor Mabus kockar 2 Da Da
1924 Nibelungen Da Da
Nibelungen 2 Da
1927 Metropolis Da Da
1928 Špijuni Da Da Da
1929 Žena na Mesecu Da Da Da
1931 M Da
1933 Testament doktora Mabusa Da Da
1934 Liliom Da Da
1936 Furi Da Da
1937 Živite samo jednom Da
1938 Ti i ja Da Da
1940 Povratak Džejmsa Franka Da
1941 Vestern Union Da
Čovek lovac Da
1942 Moontide Da
1943 Hengmen takođe umire Da Da Da
1944 Ministarstvo pravde Da
Žena u prozoru Da
1945 Ulica Skarlet Da Da
1946 Plašt i bodež Da
1948 Tajna izvan vrata Da Da
1950 Kuća pored reke Da
Američka gerila na Filipinima Da
1952 Ranč prokletih Da
Sukobi noću Da
1953 Plava Gardenija Da
Velika hajka Da
1954 Ljudska želja Da
1955 Moonfleet Da
1956 Dok grad spava Da
Izvan svake sumnje Da
1959 Ešnapurski tigar Da Da
Indijanski nadgrobni spomenik Da Da
1960 Hiljadu očiju doktora Mabuze Da Da
1963 Koncept Da Fric Lang

Svet filma (1918–1933) i Drugi svetski rat uredi

Lanogovo angažovanje za pisanje scenarija je kratko trajalo, jer je ubzo krenuo da radi kao režiser u nemačkom filmskom studiju UFA, a kasnije i u Nero filmu. Njegovi prvi ozbiljniji radovi bili su na filmovima Sudbina i na popularnom trileru Pauci, na kojima je kombinovao popularne filmske žanrove sa ekspresionističkim tehnikama.

Godine 1920, upoznao je svoju buduću suprugu, književnicu Teu von Harbo. Ona i Lang su pisali scenarije za sve njegove filmove od 1921. do 1933. godine, uključujući i film Doktor Mabus, koji je trajao više od četiri sata i bio podeljen na dva dela u originalnoj verziji. To je bio prvi film u trilogiji Doktor Mabus. Radili su i na filmu Pesma o Nibelunzima (1924), filmu Metropolis (1927) i naučnofantastičnom filmu Žena na mesecu (1929). Film Metropolis je daleko prevazišao budžet i skoro uništio Ufu koju je kupio desničarski biznismen i političar Alfred Hugenberg. Krajem 1932. godine Lang je režirao film Testament doktora Mabusa.

Adolf Hitler je došao na vlast u januaru 1933. godine, a do 30. marta novi režim je zabranio ovaj film, smatrajući da je bio prokovativan. Lang je bio zabrinut zbog dolaska nacističkog režima, delom zbog svog jevrejskog nasleđa[13], dok je njegova žena Tea von Harbo podržavala naciste tridesetih godina i pridružila se Nacionalnosocijalističkoj nemačkoj radničkoj partiji, 1940. godine. Lang se ubrzo nakon toga razveo, a strahovao je i da bi nakon njegovog odlaska iz Austrije, prema Nirnberškim zakonima mogao biti identifikovan kao Jevrej, jer je njegova majka bila Jevrejka, pre nego što je prešla u katolicizam.

Emigracija uredi

Lang je naveo da ga je ministar propagande Jozef Gebels pozvao u svoju kancelariju i obavestio da je film Testament doktora Mabusa zabranjen, ali je on ipak bio inpresioniran njegovim radom, naročito sa filmom Metropolis i ponudio Langu poziciju direktora nemačkog filmskog studija UFA.[14][15][16] Lang je napustio zemlju i otišao u Pariz, 1934. godine.[17]

Holivudska karijera (1936–1957) uredi

U Holivudu, Lang je potpisao ugovor sa američkom medijskom kompanijom Metro-Goldvin-Mejer. Njegov prvi film koji je radio u Sjedinjenim Državama bio je krimi drama Bes (1936), gde je glavnu ulogu tumačio Spenser Trejsi.

Lang je dobio državljanstvo Sjedinjenih Država 1939. godine. Tokom svoje dvadesetogodišnje karijere u Sjedinjenim Državama, radio je filmove u različitim žantrovima u svakom glavnom studiju u Holivudu, a povremeno je producirao svoje filmove kao nezavisne. Ipak, kritičari su smatrali da su njegovi filmovi nakon dolaska u Sjedinjene Države izgubili na kvalitetu, ali ipak zadržali ekspresionizam. Jedan od najčuvenijih filmskih noara bila je drama Velika toplota (1953). Kako je vreme išlo, njegov pogled na film je bio sve pesimističniji, kulminirajući u stilu njegovih poslednjih filmova kao što su filmovi Dok su gradovi spavali (1956) i Iznad razumne sumnje (1956).

Pošto je teško pronalazio uslove za proizvodnju u Holivudu, a pritom mu se zdravstveno stanje naglo pogoršalo, Lang je razmišljao o tome da se penzioniše. Nemački producent Artur Brauer imao je interesovanje za ponovno pravljenje filma Indijske grobnice, koju je Lang odradio dvadesetih godina po priči Tee von Harbou, njegove bivše žene.[18] Lang je prihvatio ovaj posao i vratio se u Nemačku.[19] Godine 1963, pojavio se u filmu Žana-Lika Godara Prezir, gde je predstavio samog sebe.

Smrt i nasleđe uredi

Lang je na Holivudskoj stazi slavnih 8. februara 1960. godine, za njegov doprinos industriji filmova.[20][21]

Preminuo je od srčanog udara 2. avgusta 1976. godine i sahranjen je u Aleji slavnih u Los Anđelesu.[22][23] Akademski filmski arhiv sačuvao je veliki broj filmova Langa.[24]

Izvori uredi

  1. ^ Kürten, Jochen (4. 12. 2015). „Born 125 years ago: Celebrating the films of Fritz Lang”. Deutsche Welle. Pristupljeno 18. 11. 2017. 
  2. ^ Obituary Variety, August 4. 1976. str. 63.
  3. ^ „Fritz Lang: Master of Darkness”. British Film Institute. Arhivirano iz originala 18. 12. 2008. g. Pristupljeno 22. 1. 2009. 
  4. ^ „Architekturzentrum Wien”. Architektenlexikon.at. Pristupljeno 6. 3. 2010. 
  5. ^ Vienna, Schottenpfarre, baptismal register Tom. 1890, fol. 83.
  6. ^ Ott 1979, str. 10.
  7. ^ Mcgilligan, Patrick (1998). Fritz Lang: The Nature of the Beast. St. Martin's Press. str. 477. ISBN 9780312194543. „"U poslednjim godinama svog života, Lang je na nemačkom jeziku napisao kratku priču od 20 do 30 stranica pod nazivom "Lutajući Jevrejin. To je bila neka vrsta prigovora na jevrejsko Jevanđelje"” 
  8. ^ Tom Gunning, British Film Institute (2000). The films of Fritz Lang: allegories of vision and modernity. British Film Institute. str. 7. ISBN 9780851707426. „Bogovi nisu stvorili ljude, već su ljudi stvorili bogove - Fric Lang".” 
  9. ^ Lang, Fritz (2003). Fritz Lang: Interviews. Univ. Press of Mississippi. str. 163. ISBN 9781578065769. 
  10. ^ Eisner 1986, str. 407.
  11. ^ Ankeny, Jason. „Fritz Lang > Biography - Allmovie”. Allmovie. Pristupljeno 12. 3. 2010. 
  12. ^ Grant 2007, str. 71
  13. ^ „The religion of director Fritz Lang”. Arhivirano iz originala 28. 01. 2019. g. Pristupljeno 22. 1. 2009. 
  14. ^ Michel Ciment: Fritz Lang, Le meurtre et la loi, Ed. Gallimard, Collection Découvertes Gallimard (vol. 442), 04/11/2003. The author thinks that this meeting, in fact, never happened.
  15. ^ Havis, Allan , Cult Films: Taboo and Transgression, University Press of America, Inc. 2008. str. 10.
  16. ^ Thomson, David (2012). The Big Screen: the story of the movies. New York: Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-19189-4.  64-65 Lang's version suspect
  17. ^ Hughes, Howard (2014). Outer Limits: The Filmgoers' Guide to the Great Science-fiction Films. NY: I.B.Tauris. str. 1. ISBN 978-1-78076-165-7. Pristupljeno 22. 1. 2015. 
  18. ^ Plass, Ulrich (zima 2009). „Dialectic of Regression: Theador W Adorno and Fritz Lang”. Telos. 149: 131. 
  19. ^ Gold, H. L. (decembar 1959). „Of All Things”. Galaxy. str. 6. Pristupljeno 15. 6. 2014. 
  20. ^ „Fritz Lang | Hollywood Walk of Fame”. www.walkoffame.com (na jeziku: engleski). 25. 10. 2019. Pristupljeno 11. 6. 2017. 
  21. ^ „Fritz Lang - Hollywood Star Walk - Los Angeles Times”. projects.latimes.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 11. 6. 2017. 
  22. ^ Fritz Lang
  23. ^ Krebs, Albin (3. 8. 1976). „Fritz Lang, Film Director Noted for 'M,' Dead at 85”. New York Times. Pristupljeno 22. 1. 2009. „Friz Lang, the Viennese-born film director best known for "M", a terrifying study of a child killer, and for other tales of suspense, died yesterday in Los Angeles at the age of 85. He had been ill for some time, and had been inactive professionally for a decade.” 
  24. ^ „Preserved Projects”. Academy Film Archive. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Fric Lang na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Фриц_Ланг&oldid=27714376”