Hatišerif iz 1833. godine

Hatišerif iz 1833. godine (Treći hatišerif) je svečana povelja osmanskog sultana Mahmuda II. Njime je u Srbiji zvanično ukinut feudalizam i potvrđeno prisajedinjenje šest otrgnutih nahija. Potpisan 14. novembra, u Kragujevac je stigao 4. decembra 1833. godine, a na srpskom jeziku pročitan je februara 1834. godine na Trifunskoj skupštini.

Uvod

Turska se Drugim hatišerifom (iz 1830. godine) obavezala da će rešiti problem šest otrgnutih nahija nakon što posebna komisija izvidi stanje stvari. Srbi su naplaćivali carinu za svu robu sem za robu koja se preko njene teritorije prevozi direktno u Carigrad. Carinski prihodi takođe su ulazili u godišnji danak koji je Kneževina isplaćivala Porti. Proces iseljavanja Turaka iz Srbije je započet, ali je ubrzo potom zaustavljen zbog odluke kneza Miloša Obrenovića da produži rok za iseljavanje. Svi navedeni problemi zahtevali su donošenje novog hatišerifa.

Porta se početkom tridesetih godina nalazila u očajnom stanju. Nakon grčkog sticanja nezavisnosti, Francuzi 1830. godine osvajaju Alžir, a Egipat pokreće rat za oslobođenje. Koristeći se Portinom slabošću, Miloš je podstakao Srbe u spornim nahijama da dižu ustanke protiv turske vlasti. Na jesen 1832. godine buna je zahvatila kruševačku nahiju i paraćinski, aleksinački i ražanjski srez. Prisajedinjenje šest nahija ubrzano je zauzimanjem Rusije koja je nakon Unkjar-Iskelesijskog ugovora postala pokroviteljica Osmanskog carstva. Dogovor između dve države postignut je 17. septembra 1833. godine na konferenciji reis-efendije i Butenjova.

Hatišerif

Granice Kneževine i Kraljevine Srbije

Treći hatišerif u Kragujevac je stigao 4. decembra. Srbi su ga nazvali "tolkovatelni", "izjasnitelni" i "okončatelni". Za razliku od Prvog i Drugog hatišerifa, hatišerif iz 1833. godine naslovljen je na kneza Miloša kome je beratom iz 1830. godine priznata vlast i pravo nasleđivanja.

• Prihvaćena je topografska karta rusko-turske komisije prema kojoj su Kneževini priključene sledeće teritorije: Krajina, Ključ, Crna Reka, Gurgusovac, Svrljig, Aleksinac sa Ražnjem i Paraćinom, Kruševac, jedna čast Starog Vlaha i Novog Pazara, drinski predeo sastavljen od Jadra i Rađevine.
• Visina danka presečena je na 2.300.000 groša koga su Srbi isplaćivali u dve rate: na Đurđevdan i Mitrovdan. Oba odredba je od istorijske važnosti za istoriju Srbije jer je njome konačno ukinut feudalizam.
• Rok za iseljavanje Turaka produžen je na pet godina.
• Određen je status beogradskog vezira kome su potčinjeni svi Turci koji žive u Kneževini. Sem veziru, Turci iz Srbije potčinjeni su i knezu. Beogradska carinarnica pripala je Srbiji. U gradu je zabranjeno nošenje oružja. Strani trgovci stekli su pravo na nesmetanu trgovinu, ali ne i pravo na kupovinu nepokretnih dobara.
• Zabranjene su seobe podanika Porte bez prethodnog odobrenja vlasti. Time je Porta htela sprečiti masovan prelazak hrišćana u Srbiju.
• Nova utvrđenja imaju se sravniti sa zemljom. Ova odredba bila je deo i prethodnog hatišerifa, ali nije izvršena.

Vidi još

• Hatišerif iz 1829. godine
• Hatišerif iz 1830. godine
• Knez Miloš Obrenović

Izvori

• Kneževina Srbija (1830—1839) — Radoš Ljušić, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd 1986. godina. p. 14-19

Literatura

• Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.