Hronologija Narodnooslobodilačke borbe oktobar 1941.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom oktobra meseca 1941. godine:
 ← septembar · Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1941. godini · novembar →
|
1. oktobar uredi
- Čačanski partizanski odred napao i zauzeo Čačak koji su branili — bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije i vod žandarma. Nemačka posada pod zaštitom avijacije povukla se u pravcu Kraljeva, ali nije uspela da izvuče jednu kompletnu bateriju 75 mm, koja je pala u ruke partizanskim jedinicama. Pored toga zaplenjen je jedan avion na pomoćnom aerodromu.[1]
2. oktobar uredi
- U oslobođenom Užicu organizovana sahrana sedmoro boraca Prve užičke čete „Radoje Marić” Užičkog partizanskog odreda, koji su stradali 18. avgusta 1941. u borbi protiv Nemaca na Drežničkoj gradini. Među devetoro sahranjenih, petoro su bili borci Prve Užičke čete — Isidor Baruh, Vitomir Pantović, Miloš Aleksić, Toma Biljanović, Rade Stefanović, Sava Pantović i Ljubiša Vesnić, Takođe, tada su sahranjeni i Milan Mijalković, član Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju i Olga Đurović, kurir OK KPJ za Užice, koji su poginuli istog dana prilikom dolaska u Prvu užičku četu.[2]
3. oktobar uredi
- Na Cetinju, naredbom Benita Musolinija, obrazovan je Guvernatorat za Crnu Goru. Za guvernera je postavljen armijiski general Alesandro Pircio Biroli. U pitanjeima političke i građanske prirode guverner je bio potčinjen Ministarstvu unutrašnjih poslova Kraljevine Italije, a u vojnim pitanjima Vrhovnoj komandi.[3]
- Kod sela Jasenka, blizu Ogulina, partizani Drežničkog partizanskog odreda napali motorizovanu kolonu italijanskog 74. puka i naneli joj gubitke od 36 mrtvih vojnika i 3 uništena kamiona.
- Između sela Lisičine i sela Kuzme, kod Podravske Slatine, partizanske grupe razbile i prinudile na povlačenje preko 400 ustaša koje su krenule da popale ta sela. Partizani su oslobodili 14 talaca koje su ustaše vodile sa sobom.
4. oktobar uredi
- U Segedinu obešen Erne Kiš (1909—1941), član Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i sekretar Oblasnog komiteta KPJ za zapadnu Bačku i Baranju. Bio je uhapšen početkom avgusta i 10. septembra je bio osuđen na smrt zbog organizovanja sabotaža i diverzija protiv okupatora.[4]
5. oktobar uredi
- Četnici Draže Mihailovića napali delove Užičkog partizanskog odreda u Požegi. Posle borbe, koja je vođena celu prethodnu noć, četnici zauzeli Požegu. Istog dana Štab Užičkog partizanskog odreda, sklopio sa četničkom komandom u Požegi sporazum o neometanom prolazu kroz Požegu, slobodnom radu na organizovanju partizana i četnika, slobodi obostrane propagande u duhu borbe protiv neprijatelja i drugo.
- U Novom Sadu, na staroj žitnoj pijaci, u sukobu sa agentima mađarske policije član Sekretarijata Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu Radivoj Ćirpanov (1909—1941), narodni heroj. Ćirpanov je upao u policijsku zasedu, prilikom odlaska na sastanak sa Žarkom Zrenjaninom i Tozom Markovićem, ali je izdajom Gordane Ivačković postavljena zaseda. Tokom dolaženja na sastanak, Zrenjanin i Marković su čuli pucnjavu i pretpostavivši da je u pitanju zaseda počeli su da beže i tom prilikom ušli u sukob sa jednim koga su ubili.[1][5]
8. oktobar uredi
- U Prilepu, Lazar Koliševski sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Makedoniju održao sastanak sa sekretarom Mesnog komiteta KPJ za Prilep, na kome je utvrđen plan napada na bugarsku policijsku stanicu i zatvor u Prilepu, a kao dan napada je određen 11. oktobar. Istog dana Mesni komitet KPJ za Prilep i Vojni štab su na zajedničkom sastanku razradili ovu direktivu i odredili grupe i objekte za napad.[6]
- U Ivanjici četnici Bože Javorskog napali Moravičku četu Užičkog partizanskog odreda, koja nije prihvatila borbu i povukla se ka Užicu. Četnici su tada ubili jednog partizana, razoružali oko 20-30 partizana i zaplenili oko 200 pušaka. Istog dana, četnici Bože Javorskog su upali u Arilje, u kome se nalazila samo partizanska straža. Zbog dogovora Tita i Draže, o nenapadanju, Užički odred nije reagovao, ali je nakon što se Draža Mihailović odrekao samozvanog vojvode Bože Javorskog, 18. oktobra ponovo zauzeo Arilje i Ivanjicu.[1]
9. oktobar uredi
- U toku noći 8/9. oktobar Toplički partizanski odred, uz pomoć jedne čete Kukavičkog partizanskog odreda, izvršio napad na Prokuplje, koje su Nemci 11. septembra predali četnicima Koste Pećanca. Napadom na grad komandovao je Ratko Pavlović Ćićko, španski dobrovljac i zamenik komandanta Topličkog odreda. Usled velikog iznenađenja, četnici i žandarmi njih oko 100 su se većinom predali bez borbe, dok je njih 10 stradalo u borbama vođenim u Sokolani. Partizani nisu imali poginulih boraca, već samo jednog lakše ranjenog. Prilikom oslobođenja grada, iz zatvora je oslobođeno 28 zatvorenika, među kojima 8 zarobljenih partizana, spaljena je policijska arhiva, kao i arhiva sreskog načelstva i zarobljena veća količina naoružanja i druge vojne opreme. Ujutro 9. oktobra partizani su napustili Prokuplje.[1]
10. oktobar uredi
- U šumi Prolomu, na Baniji, u borbi protiv ustaša, poginuo član Biroa Sreskog komiteta KPH za Glinu Josip Marjanović Joso (1905—1941), narodni heroj.[5]
11. oktobar uredi
- U Prilepu, na osnovu direktive PK KPJ za Makedoniju, Prilepski partizanski odred „Goce Delčev” izvršio napad na policisku stanicu, zatvor, poštu i telefonska postrojenja. Ovaj napad Odred je izvršio podeljen u tri grupe. Prvu grupu, koja je izvršila napad na policijsku stanicu predvodili su Duško Naumovski i Asparuh Josifovski. Drugu grupu, koja je izvršila na zatvor predvodio je Nikola Popovski, ali je ona naišla na žestok otpor i morala se povući. Treću grupu, koja je izvršila napad na poštu i telefonska postrojenja, predvodio je Miceta Dimevski (ovaj dan slavio se kao Dan ustanka naroda Makedonije).[6][7]
12. oktobar uredi
- Na planini Pasjači, otpočela trodnevna ofanziva oko 3.000 četnika Koste Pećanca na Toplički partizanski odred i deo Kukavičkog partizanskog odreda. Ofanziva je pokrenuta nakon partizanskog napada na Prokuplje, ali se neuspešno završila zbog rasula četničkih jedinica koje su sačinjavali nasilno mobilisani seljaci. Tokom trodnevnih borbi, borci Topličkog odreda su četnike razbili kod sela Jovinih Livada, Pasjače, Belog Kamena, na Pasjačkom visu i kod sela Kožince, dok su borci dela Kukavičkog odreda četnike razbili kod sela Đurovac, prilikom njihovog pokreta ka Kukavici. U ovim borbama zarobljeno je više od 150 četnika, koji su potom bili pušteni, a bio je zaplenjen i znatan ratni materijal. U toku ofanzive Kosta Pećanac je svoj Štab smestio u Žitnom Potoku, iz koga se povukao u noći 13/14. oktobra, što je označilo kraj ofanzive.[1]
- U neposrednoj blizini Kumanova formiran Kumanovski partizanski odred. On je podeljen u dve grupe: Kozjak i Karadag. Grupe su noću 12. oktobra krenule u određene rejone dejstava: prva na planinu Kozjak, a druga na Skopsku Crnu goru.
- U Bečeju mesna skojevska grupa ubila na ulici mađarskog žandarmerijskog islednika Šandora Medvea.
14. oktobar uredi
- U Trogiru italijanski vojnici streljali člana Mesni komitet SKOJ-a za Split Matu Golema (1923—1941), narodnog heroja, i još 11 splitskih rodoljuba.
- Kod sela Belanovaca, kod Kumanova bugarska policija razbila grupu „Karadag“ Kumanovskog NOP odreda. U borbi su, između ostalih, poginuli narodni heroji: Borko Menkov (1919—1941), komandant grupe, Pero Georgiev Čičo (1918—1941), politički komesar i Bajram Šabani (1920—1941), borac te grupe.[5][5][8]
15. oktobar uredi
- Draža Mihailović, u svojstvu komandanta četničkih odreda jugoslovenske vojske, obrazovao Komandu četničkih odreda za Crnu Goru, a u Bosnu, Hercegovinu, Liku, Gorski kotar i Kordun uputio grupe oficira da rade na formiranju novih i učvršćenju postojećih četničkih jedinica radi borbe protiv NOP-a.
- U Sarajevu i drugim mestima Bosne po nalogu nemačkog okupatora, policija i ustaše pohapsile sve preostale Jevreje (uključujući i one koji su već bili prešli na katoličku veru) i otpočele njihovo prebacivanje u logore u Nemačku.
16. oktobar uredi
- Ojačani Treći bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije iz Kragujevca, posle dvodnevnih borbi duž komunikacije Kragujevac-Gornji Milanovac, po drugi put prodro u Gornji Milanovac, skoro ga potpuno uništio i spalio i pohapsio oko 130 talaca.
- U toku noći 16/17. oktobra plašeći se opkoljavanja i uništenja jedinice okupatorskih garnizona u Žabljaku i Šavniku su se povukle u Nikšić. Sutradan delovi Durmitorskog NOP odreda ušli u Žabljak i Durmitor i obrazovali komande mesta.
- U Karlovcu ustaška policija uspela da ispred knjižare „Fogina“ iznenadi i uhapsi Marijana Čavić, sekretara Mesnog komiteta KPH za Karlovac i člana Okružnog komiteta KPJ za Karlovac. Nakon hapšenja, Čavić je bio u karlovačkom zatvoru, a nakon samopovređivanja je bio prebačen u bolnicu. U nameri da ga oslobode, u Karlovac je 17. novembra došla grupa partizana, preobučenih u domobranske uniforme i izvela akciju blokade bolnice, ali je on dan pre toga bio vraćen u zatvor.[9][10]
17. oktobar uredi
- U Tuzli umro Mahmut Bušatlija Buš (1915—1941), instruktor Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, koji je prethodnog dana bio ranjen u sukobu sa ustašama, kod sela Gornja Tuzla, prilikom pokušaja da se sa šest komunista probije iz Tuzle na slobodnu teritoriju radi stupanja u Majevički partizanski odred. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[5]
18. oktobar uredi
- Kod Jelina duba, na putu Podgorica—Kolašin, jedinice Zetskog NOP odreda jačine oko 300 boraca iz zasede napale i uništile italijansku auto-kolonu od 43 kamiona, i tom prilikom ubile i ranile oko 150 vojnika, a zarobile 64. Partizani su imali jednog mrtvog i jednog ranjenog borca.
- Kod sela Vraćevšnice jedinice Kragujevačkog i Čačanskog partizanskog odreda napale Treći bataljon 749. nemačkog puka koji se iz Gornjeg Milanovca probijao ka Kragujevcu, ubile 10 i ranile 20 nemačkih vojnika i zaplenile dva nemačka tenka tipa „Hočkis“, a jedan uništile.
- Delovi Užičkog NOP odreda napali četnike u Arilju i posle oštre borbe ponovo zauzeli ovo mesto. Poginulo oko 30 i zarobljeno oko 150 četnika. Istog dana partizani su ušli i u Ivanjicu, iz koje su četnici pobegli u pravcu Javora.
- U Karlovcu, u sukobu sa ustaškim agentima poginuo član CK KPJ i CK KPH Josip Kraš (1900—1941), narodni heroj. Kraš je bio jedna od organizatora ustanka u Kralovcu i okolini, a otkriven je izdajom Mihaila Muževića, koji je bio uhapšen nekoliko dana ranije.[11]
19. oktobar uredi
- U oslobođenom Užicu izašao prvi broj „Borbe“, organa KPJ, za koji je generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito napisao uvodnik „Zašto izlazi Borba“, a član Politbiroa CK KPJ Edvard Kardelj napisao članak pod naslovom „Narodnooslobodilački odbori moraju postati istinski privremeni nosioci narodne vlasti“. To je prvi zapis o NO odborima i njihovim zadacima.
- Odlukom CK KP Hrvatske formiran Glavni štab NOP odreda za Hrvatsku.
- U Zagrebu, posle strahovitog mučenja, ustaše streljale člana KPJ i jednog od organizatora ustanak u Slavonskom Brodu Nikolu Babića Miku (1917—1941), narodnog heroja.[5]
20. oktobar uredi
- U selu Veliko Očijevo, kod Drvara, od odmetničke bande ubijen član CK KPJ i jednog od organizatora ustanka u Lici Marka Oreškovića (1896—1941), narodnog heroja.[12]
- U Mariboru nemačka policija streljala člana PK KP Slovenije za Štrajersku Jožu Hermanika (1901—1941), narodnog heroja.[5]
21. oktobar uredi
- U Kragujevcu Treći bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije izvršili masovno streljanje u kome su pobili oko 2.800 ljudi od 16 do 60 godina starosti, kao odmazdu zbog pretrpljenih gubitaka u borbama protiv ustaničkih snaga. Među streljanima su bili i politički komesar Kragujevačkog NOP odreda Svetozar Dragović Toza (1910—1941), član KPJ Nada Naumović (1922—1941) i direktor gimnazije Miloje Pavlović (1887—1941), narodni heroji.[5][8][8]
- U selu Sponcu, kod Lebana, od dela Kukavičkog NOP odreda i novodošlih boraca formiran Jablanički NOP odred.
23. oktobar uredi
- Delovi Romanijskog NOP odreda, sa jednim četničkim bataljonom, posle desetodnevnih borbi zauzeli Rogaticu i istovremeno sprečili intervenciju jednog domobranskog puka iz Sarajeva. Ustaško-domobranska posada se preko četničkih položaja izvukla prema Ustiprači. U borbama je, pored ostalih, poginuo komandir Prve čete Romanijskog bataljona Romanijskog NOP odreda Milanko Vitomir (1916—1941), narodni heroj.[8]
26. oktobar uredi
- U selu Brajićima, na inicijativu Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije, održan sastanak između vrhovnog komandanta NOP odreda Jugoslavije Josipa Broza Tita i komandanta četničkih odreda Draže Mihailovića u cilju postizanja sporazuma o zajedničkoj borbi protiv okupatora. Josip Broz Tito je predložio sporazum u 12 tačaka. Draža Mihailović je odbio najvažnije tačke tog predloga: zajedničke operacije i formiranje zajedničkog operativnog štaba; stvaranje NO odbora; zajednička oprema i ishrana boraca; mobilizacija. Jedino je postignut sporazum o nekim manje važnim pitanjima i podeli ratnog plena. Na bazi tog sporazuma, Vrhovni štab NOPOJ-a je uputio četnicima u Požegi 5.000 kg žita, a Štabu četnika na Ravnoj gori isporučio 500 pušaka i 24.000 puščanih metaka.
27. oktobar uredi
- U Požegi četnici Draže Mihailovića nasilno skinuli s voza Milana Blagojevića (1905—1941), komandanta Prvog šumadijskog partizanskog odreda, španskog borca i narodnog heroja, koji se vraćao sa sastanka iz Vrhovnog štaba, i posle zverskog mučenja ga ubili.[5]
29. oktobar uredi
- Kod sela Šujice, blizu Ljubljane, u borbi protiv italijanskih vojnika, poginuo komandir Moravčanske partizanske čete Janez Bizjak (1911—1941), narodni heroj.[5]
30. oktobar uredi
- Delovi Birčanskog i Ozrenskog NOP odreda (oko 400 boraca) posle teških dvodnevnih borbi razbili Prvi bataljon 8 domobranskog pešadijskog puka i zauzeli selo Stupare. Time je spojena slobodna teritorija Birčanskog i Ozrenskog NOP odreda, odsečen Kladanj od Tuzle i uništen tuzlanski vodovod. Ranjen u toj borbi, na putu za bolnicu podlegao je ranama Pejo Marković (1920—1941), husinski rudar i narodni heroj.
- Delovi Valjevskog i Užičkog NOP odreda sprečili pokušaj delova 342. pešadijske divizije da se iz Valjeva probiju ka Kosjeriću i Užicu i odbacili ih ka Valjevu. Pri tome uništena 2 tenka i ubijeno oko 300 nemačkih vojnika.
31. oktobar uredi
- Čačanski i Kraljevački NOP odred, uz podršku tenkovskog voda, izvršili noću snažan napad na Kraljevo. Tenkovi su se probili do centra grada, ali, ostavši bez podrške pešadije, morali su se povući na polazne položaje.
Reference uredi
- ^ a b v g d Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 135–144.
- ^ Žene Srbije u NOB 1975, str. 463.
- ^ Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 127–129.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 68.
- ^ a b v g d đ e ž z i Narodni heroji Jugoslavije 1 1982.
- ^ a b Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 132–133.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 69.
- ^ a b v g Narodni heroji Jugoslavije 2 1982.
- ^ Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 130–132.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 149.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 425.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 48.
Literatura uredi
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut. 1964. ISBN.
- Žene Srbije u NOB. Beograd: Prosveta/Nolit. 1975. ISBN.
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: „Eksport pres“. 1978. ISBN.
- Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom II. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980. ISBN.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980. ISBN.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980. ISBN.
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982. ISBN.
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982. ISBN.
