Википедија

Humke u Subotici i okolini

O humkama na severu Vojvodine i Srbije raspolažemo sa malo podataka, ali je i jedna rečenica iz stare monografije Subotice[1] koja ih samo ovlaš pominje dovoljna za uvod u tematiku: "Ako bi se podrobnije istraživale, neke od starih humki koje se u velikom broju mogu videti i na pustarama našeg grada – a koje se iz neznanja pripisuju Rimljanima - pokazale bi se kao hunski tumuli". Ovu jedinu rečenicu o humkama (kurganima) u svojoj dvotomnoj monografiji grada napisao je 1886. godine hroničar Subotice Ištvan Ivanji (1845-1917), a u istoj se žali na njihovu neistraženost. Nakon više od jednog veka se i nije uznapredovalo u pouzdanim saznanjima vezanim za graditelje i epohu ovih humki, koje su da stvar bude još teža, od vremena Ivanjija polako nestajale.

Humke u Subotici i okolini
Humke u Subotici i okolini na karti Vojvodine
Humke u Subotici i okolini
 Naziv humke ili grupe:
Humke - Severna Bačka
 Kodni naziv:
BAC200-BAC299
 Tip:
Tumul, humka-stražara
 Lokacija (opština):
Subotica
 Tradicionalni naziv:
Nekoliko raznih
 Poreklo naziva:
Moguće utvrditi
 Istorijski period:
III-I.vek p. n. e.—III.vek
 Epoha:
Neolit, bronzano doba
 Poreklo (kultura):
Skiti, sarmati, kumani
 Dimenzije (približno):
5×10 m
 Visina (približno):
1-3 m
 Materijal:
Zemlja
 Stanje:
Loše
 Arheološki istraženo:
Jedan broj

Opis

uredi

Humke u opštini Subotica Ivanji pripisuje Hunima, čiji prvi dolazak sa severoistoka stavlja u 4. vek.[2] No tumačeći u duhu savremenika opisuje i grupu starosedelaca koju identifikuje kao jasi (mađ. jászok) ili kuni (jászkunok) to jest kumani, koji su po tadašnjim autorima ovde boravili u rimsko doba, a nakon toga nestali ili se pripojili hunima. Interesantno je da o njima ovaj polihistor, koji je bio pionir arheologije[3] a osnovao je i Društvo Istoričara[4] ne govori ništa, a još manje u kontekstu humki.

O ovom narodu koji danas identifikujemo kao Sarmati (plemena jazigi i dr.) steklo se više znanja otkrivanjem i arheološkim iskopavanjima njihovih nekropola (postavke u Gradskom muzeju[5] i šire). Ali i dalje se ne zna pouzdano ko je gradio humke. Smatra se da ih ima iz najmanje tri epohe: neolit, antičko doba i srednji vek. Nijedna humka u opštini nije planski istraživana, iako su delimično arheološki obrađene, jer su iz njihove okoline pronalaženi predmeti. Nije poznato ni to da li je nekropola najnovije otkrivena na uzvišenju Kaponja[6] prava humka, znači kurgan ili tumul, jer su iskopavani samo gornji slojevi gde je pronađeno groblje iz srednjeg veka sa crkvom, a pretpostavlja se i naselje iz iste epohe u široj okolini arheološkog nalazišta. U celoj opštini, pa i ovde pronalaženi su tragovi prisustva sarmata, ali konkretne lokacije u području Kaponja nisu istraživane. U neposrednoj okolini ima nekoliko humki ili jako izoranih uzvišenja sa karakteristikama istih. Slično je i sa arheološkim nalazištima Hinga i Budžak kod Hajdukova, od kojih je ovo drugo nalazište iz najstarijeg perioda u okolini Subotice (rani neolit).

 
Debelo brdo (mađ. Bába halom) na obali Ludaškog jezera
 
"Debelo brdo" na obali Ludaškog jezera (levo) i ista lokacija na topografskoj karti

Stanje i perspektive

uredi

Na žalost, narušenost humki u severnoj Bačkoj je velika - skoro polovina je potpuno uništena, neke još u starijem periodu, a ostatak je uglavnom u vrlo lošem stanju. Na njihovim dobro opisanim ili tradicionalno poznatim lokacijama čeka nas susret sa preoranom njivom ili divljom deponijom. Prema preliminarnim istraživanjima od identifikovanih oko 65 humki u opštini Subotica, delimično je sačuvano samo 9. Gledajući tabelu vidimo da se radi o zanemarenom, teško oštećenom i delimično uništenom kulturno-istorijskom nasleđu, koje bi zahtevalo hitne intervencije kao na opštinskom tako na državnom nivou – saniranje, obeležavanje i očuvanje malobrojnih preostalih humki.

Tabela prikazuje osnovne podatke o humkama koje se mogu identifikovati, bez onih humkama nalik uzvišenja koja su možda prirodna, ali bi potencijalno mogle da budu i nedokumentovane humke ili uzvišenja tipa tel. Podaci se odnose na istorijske humke, znači sve one za koje postoji podatak, stari i novi. Lista je preliminarna.

Važnije humke u okolini Subotice

uredi
  • humka Kaponja (arheološko nalazište - XIII. vek)
  • humka Bajmok (izorana, ali postoji)
  • humka Skenderevo (u raskopanom stanju)
  • humka Madaraš (uništena 2016. godine bez ostataka. Orig. naziv mađ. Tormahegy)
  • Kalvarija Čantavir (velik breg - izvorno tel?)
  • humka Ciganj ("Ciganska humka" se nalazila usred pustare Radanovac-Hajdukovo koja je danas pod šumom - arheološko nalazište, orig. naziv mađ. Cigány-halom)
  • humka Fekete (lokacija "Crne humke" nije tačno identifikovana. Orig. naziv mađ. Fekete halom)
  • Bošnjačka humka (humka na Paliću koja nije locirana, nema ostataka. Orig. naziv mađ. Bosnyák halom)
  • Humka Baba (humka na južnom delu jezera Ludaš, sa jednim od naziva "Debelo brdo" i mađ. Bába halom - arheološko nalazište)
  • humka Sekeljhalom (arheološko nalazište neolita i bronzanog doba, orig. naziv mađ. Székely halom)
  • Kameniti hat (arheološko nalazište - XIII. vek)
  • humka Rasovaš (odaje samo razlika u reljefu, uništena je oranjem)
  • peščana humka Kelebija (može se identifikovati na topografskim mapama sa još tri prateća uzvišenja - "humka karanfila" zbog bogatih florističkih ostataka)
  • humka Senćanski put (locirana 2016. godine - verovalo se da je izorana bez ostataka)
  • humka Perelj (na Ludaškom šoru, orig. naziv je "Perelly Halom" (mađ. Pörös?)
  • kurgan "Prokeš" (humka na potezu Prokeš, nazvanom po nekadašnjem vlastelinu ovog atara)
  • humka Palić (Palićka humka je bila na mestu kasnijeg salaškog šora)
  • Crni hat (nedaleko Bikova, nažalost potpuno zbrisana oranjem, bez ostataka)
  • humka Bajin at (visinska tačka na koti 116 m, prvo ciglana, danas deo gradske deponije Subotica - arheološko nalazište)

Galerija

uredi
  •  
    Panorama raskršća senćanskog i šupljačkog starog puta sa verovatnom lokacijom humke, na mestu krajputaša iz 1912. godine
  •  
    Pogled iz voza na stari, poljoprivredno uništavani kurgan na putu između Subotice i Sombora
  •  
    Položaj humke "Bajinhat" kod Subotice, danas deo gradske deponije, na mapi iz 1880. godine
  •  
    Panoramski pogled na humku Prokeš u istoimenom ataru, na Velikom Radanovcu

Vidi još

uredi

Izvori i beleške

uredi
  1. ^ mađ. Iványi István (1886): Szabadka Szabad Királyi Város története I. (Istorija slobodnog kraljevskog grada Subotice), p.29
  2. ^ mađ. Iványi István (1886): Szabadka Szabad Királyi Város története I. (Istorija slobodnog kraljevskog grada Subotice), ibid.
  3. ^ (Ivanjijeva arheološka postavka u zgradi subotičke Gimnazije se smatra začećem današnjeg Gradskog muzeja.)
  4. ^ mađ. Bács-Bodrogh Vármegyei Történelmi Társulat
  5. ^ Gradski muzej Subotica - Arheološka zbirka Архивирано на сајту Wayback Machine (29. jul 2017) (6. jun 2015)
  6. ^ Subotica: Duboko oranje “izbacilo” crkvu iz 12. veka (Večernje novosti, 1. decembar 2013)

Spoljašnje veze

uredi
 
Humke u Subotici i okolini na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хумке_у_Суботици_и_околини&oldid=27045432”