Википедија

Crkva Svete Trojice u Izvoru

Crkva Svete Trojice u Izvoru jedna je od 37 crkava Eparhije vranjske, koja organizaciono pripada Arhijerejskom namesništvu bosilegradskom,[1] a teritorijalno i administrativno opštini Bosilegrad sa 25 sela, i Pčinjskom okrugu. Crkva je danas napuštena, isto kao i selo Izvor koje prema popisu iz 2011. ima samo 61 stanovnika. Jedino je za praznik Svete Trojice obiđe paroh iz obližnjeg Bosilegrada.[2]

Crkva Svete Trojice u Izvoru
Crkva Svete Trojice
Opšte informacije
MestoIzvor
OpštinaBosilegrad
Država Srbija
Vreme nastanka1834—1836.
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Niš
www.ni.rs

Položaj uredi

Crkva se nalazi u selu Izvor, pretežno nastanjenom Bugarima (prema popisu iz 2002. godine), 4 kilometra severoistočno od gradskog naselja Bosilegrad uz granicu sa Republikom Bugarskom u podnožju planine Rudina. Oivičen je sa svih strana planinama po čijim padinama je smešteno osam seoskih mahale.[3] Udaljena je od Vranja 60 km, Beograda 400 km, Niša 170 km i Sofije 132 km.

Mikrolakacija crkve:

  • Severna geografska širina: 42° 30'59,08”
  • Istočna geografska dužina: 22° 30'47,93”
  • Nadmorska visina crkvene porte: 896 m.
 
Pogled na selo Izvor, crkvu i njenu portu sa okolnog brda

Istorija uredi

Crkva je sagrađena u periodu od 1834 do 1836. godine, u vreme Osmanskog carstva, sa namerom da bude centar okupljanja vernog naroda, posebno na višednevnim saborima koji su karakteristični za Bosilegrad.[4] U vreme gradnje crkve episkop je bio Avksentije, koji je, pored pomoći crkvi, pomagao i u nabavci knjiga za školu. Jedan od prvih sveštenika bio je jerej Petar Cvetkov Ljubenov, rođen 1816. u selu Gornji Koriten, koji se pored svešteničkog poziva bavio i prikupljanjem narodnih umotvorina ovog kraja.[5]

Prema legendi o nastanku crkve...

Priča se da su tokom turske vladavine meštani hteli da podignu crkvu pored izvora. Turci su, u želji da se narugaju raji, dozvolili da crkva bude podignuta na prostoru koji pokriva 1 goveđa koža. Domišljati meštani su kožu isekli na uzane trake i njom oivičili prostor koji crkva danas zauzim, 800 m².[2]

Obnovljena je 1845. godine. Tada je nastao živopis sa dominantnim scenama Hristovog stradanja. Kao majstori navode se Jovan i njegov sin Nikola Samokovlija. U isto vreme nastao je i ikonostas. Crkva je i u kasnijem periodu prepravljana i dograđivana – prošireni su prozorski otvori i podignuta priprata sa ozidanim stubovima od opeke.[6]

Kada je Izvor 1878. pripojen kneževini Bugarskoj, u novoformiranoj administrativno samostalnoj jedinici centr je bio u Izvoru, koji je držao primat sve do 1889. kada mu značaj opada pomeranjem centra u obližnji Bosilegrad.[4]

Nakon Velikog rata, 1919. godine, kao naknadu ratne štete, Kraljevina SHS dobila je Bosilegradski srez i tada je Izvor postao sastavni deo Vranjskog okruga.

Fond crkve je fragmentarno sačuvan.[6] Veliki deo arhive i crkvenih relikvija otuđen je u više navrata.[5] Deo crkvene arhive spaljen je 1919. od strane Bugara pre primopredaje Izvora Kraljevini SHS[traži se izvor], a deo je opljačkan i pokraden za vreme i posle Drugog svetskog rata.[traži se izvor]

U periodu komunizma 1950-ih deo spoljnih fresaka bio je prekrečen. Kada je tadašnji komandir vojne karaule u neposrednoj blizini crkve oslepeo, po njegovom naređenju zabranjeno je prekrečivanje ikona i tada se stalo sa devastiranjem spoljnih ikona.[2]

Prva škola u Izvoru i njegovoj okolini otvorena je pri crkvi 1833. godine, dok je crkva još bila u izgradnji. Prvi učitelj bio je pop Georgi, posle njega daskal Trivun iz Kratova, Dimitar Stojanov iz sela Vakseva i drugi.[7][8] Jordan Zaharijev piše da je zahvaljujući velikoj crkvi i školi pri njoj selo Izvor postalo intelektualni centar u celom regionu. Sveštenici i učitelji u okolini školovali su se u školi pri crkvi.[9]

Arhitektura uredi

Arhitektura hram, koja ostavlja utisak monumentalnosti uprkos jednostavnoj strukturi, pripada tipu pseudobazilika, koji je preovladavavo u crkvenom graditeljstvu ovog područja. Nastala je kao izraz jakih stremljenja lokalnog hrišćanskog stanovništva, da se u njoj mogu okupiti svi vernici Izvora i šire okoline.

Crkva je trobrodna građevina sa otvorenom pripratom i tremom sa otvorenom arkadom na pročelju (na zapadu) i manjom poligonalnom apsida, iznutra polukružnom, na istoku. Unutrašnje površina crkve je 760 m² a spoljašnje 820 m². Unutrašnji prostor spolja pokriva krov na dve vode u skladu sa onovremenom težnjom za prikrivanjem sakralnosti monumentalne građevine.

Prostor naosa dele kolonade stubova na tri broda, od kojih je središnji nadvišen tavanicom u vidu poluobličastog svoda za razliku od ravnih nad bočnim brodovima.

U zapadnom delu crkve smeštena je prostrana galerija, odnosno ginekion (prostor namenjen ženama). Ispod njega se nalaze dva bočno ograđena prostora, zatvorena drvenim rešetkama u gornjem delu.

Crkva ima kupolu iznad priprate u kojoj je smešteno zvono. Po svojoj veličini jedna je od najvećih crkava na jugu Srbije. Crkva je bila živopisana, o čemu svedoči ostatak freske u timpanonu nad vratima, gde je uz slikani krst tanko ispisan Hristov monogram.

Unutrašnjost hrama je vrlo lep sa impozantnim ikonopisom i freskama oslikanim svodovima i pročeljem. Ikonopisali su je najbolji ikonopisci Zografi iz 19. veka, Dimitrije Hristov,[10] predstavnik samokovske slikarske struje, a potom i njegovi učenici,[4] među kojima se pominje Nikola Valov koji je oslikao prazničnu ikonu Ulazak u Jerusalim, angažovan za ponovno živopisanje crkve.[10]

Oltar je freskodekorisan motivima sa simboličkim značenjem koji se prema tekstu Irene Zarić, obljavljenom u Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti, knjiga 37

...uklapaju u ideju ikonostasa kao pročelja nebeskog Jerusalima. Noseće telo je u zelenim tonovima, dok se crvena i žuta smenjuju po zonama. Na parapetima su naslikane vaze sa cvećem, ukras složene simbolike koji je karakterističan za ove delove ikonostasa ukoliko nisu predstavljane starozavetne ili druge scene. Evharistijski motiv vinove loze odabran je za stubove između prestonih ikona, dok su kolonete gornjih redova oslikane trakama obavijenim tako da u dalekim odjecima oponašaju izgled tordiranih stubova. Arkadni deo prestonog reda ukrašen je palmetama i cvetnim vrećama, u skladu sa idejom vizuelizacije rajskog obilja. Iznad gornjih koloneta nalaze se akantusovi listovi koji formom i položajem asociraju na kapitele korintskog stuba. Nešto bogatija dekoracija izvedena je samo na naknadno urađenim carskim dverima i krstu sa vrha ikonostasa. Sakralna simbolika ovih elemenata istaknuta je perforiranim ukrasima, dodatno naglašenim zlatnom i srebrnom bojom.[4]

U konhi oltara sačuvani su niša i prozori nad njom, dok su u protezisu dve prostrane polukružne niše.[6]

Tokom 2013. godine započeti su opsežni radovi na sanciji crkve, zajedničkim angažovanjem Srpskih i Bugarskih vlasti.

Galerija uredi

Izvori uredi

  1. ^ „Hramovi Crkvene opštine Bosilegrad”. Eparhija vranjska. Arhivirano iz originala 19. 10. 2016. g. Pristupljeno 31. 8. 2016. 
  2. ^ a b v „Legenda o nastanku crkve Svete Trojice u Izvoru: Meštani nadmudrili turskog sultana”. Ona.rs (na jeziku: srpski). 2022-04-21. Pristupljeno 2023-01-11. 
  3. ^ „Izvor”. Opština Bosilegrad. Pristupljeno 3. 9. 2016. 
  4. ^ a b v g Irena Zarić, Ikonostas crkve Svete Trojice u Izvoru kod Bosilegrada, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti, knjiga 37, Novi Sad 2009, 221-249.
  5. ^ a b „Crkva u Izvoru, ponos KRAJIŠTA”. infovranjske.rs. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  6. ^ a b v „Crkva Svete Trojice U: ISTORIJSKI ARHIV U PIROTU”. arhivpirot.rs. Pristupljeno 2023-02-28. 
  7. ^ Zahariev, Йordan. Kюstendilskoto Kraiщe, Sbornik za narodni umotvoreniя i narodopis, kniga XXXII, Sofiя 1918, s. 81.
  8. ^ „Bosilegrad: sanacija crkve u selu Izvor”. Južne vesti, 2013. Pristupljeno 3. 9. 2016. 
  9. ^ Zahariev, Йordan. Kюstendilskoto Kraiщe, Sbornik za narodni umotvoreniя i narodopis, kniga XXXII, Sofiя 1918, s. 82.
  10. ^ a b Kuюmdžiev, Aleksandъr. Novootkriti tvorbi na samokovski zografi v čerkvata „Sv. Troica” v selo Izvor (Bosilegradsko). – Pametnici. Restavraciя. Muzei, br. 3, 2004, s. 4-9.

Literatura uredi

  • Sveti Georgije, Crkva Svete Trojice – Izvor, u: Ikonopis Vranjske eparhije / priredili Miloš Timotijević, Nenad Makuljević. - Beograd : Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti novog veka ; Vranje : Eparhija vranjska Srpske pravoslavne crkve, (2005). str. 188–189.
  • Sveti Dimitrije, Crkva Svete Trojice – Izvor, u: Ikonopis Vranjske eparhije / priredili Miloš Timotijević, Nenad Makuljević. - Beograd : Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti novog veka ; Vranje : Eparhija vranjska Srpske pravoslavne crkve, (2005). str. 190–191.
  • Vaznesenje proroka Ilije, Crkva Svete Trojice – Izvor, u: Ikonopis Vranjske eparhije / priredili Miloš Timotijević, Nenad Makuljević. - Beograd : Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti novog veka ; Vranje : Eparhija vranjska Srpske pravoslavne crkve, (2005). str. 192–193.
  • Sveti Simeon Stolpnik, Crkva Svete Trojice – Izvor, u: Ikonopis Vranjske eparhije / priredili Miloš Timotijević, Nenad Makuljević. - Beograd : Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti novog veka ; Vranje : Eparhija vranjska Srpske pravoslavne crkve, (2005). str. 194–195.

Spoljašnje veze uredi

  Mediji vezani za članak Crkva Svete Trojice u Izvoru na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Свете_Тројице_у_Извору&oldid=27776274”