Crkva Svetog Nikole u Ljubotenu
Crkva Svetog Nikole u Ljubotenu je srpska srednjovekovna pravoslavna crkva koja se nalazi u selu Ljuboten, nedaleko od Skoplja, u Skopskoj Crnoj Gori. Crkva je posvećena Svetom Nikoli.[1]
| Crkva Svetog Nikole | |
|---|---|
 Crkva Svetog Nikole | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | pravoslavna crkva |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Pravoslavna ohridska arhiepiskopija |
| Osnivanje | 1337. |
| Osnivač | vlastelinka Danica |
| Posvećen | Sveti Nikola |
| Arhitektura | |
| Stil | Srpsko-vizantijski |
| Lokacija | |
| Mesto | Ljuboten |
| Država |  Severna Makedonija |
| Koordinate | 42° 5′ 50″ N 21° 28′ 0″ E / 42.09722° S; 21.46667° I |
  Crkva Svetog Nikole Crkva Svetog Nikole na karti Severne Makedonije | |
Istorija uredi
Prema natpisu koji je urezan u kamenu iznad glavnog ulaza, crkvu je sagradila 1337. godine, u vreme kralja Stefana Dušana, vlastelinka „gospođa Danica” sa sinovima. Smatra se da je Danica, majka zapovednika grada Zvečana i Sitnice, u to vreme bila gospodar župe Skopska Crna Gora. Za vreme Turaka crkva je napuštena i pretrpela je ozbiljna razaranja, zbog nasilja Albanaca. Nalazila se u prilično ruiniranom stanju, otkrivena sa freskama koje su neprekidno propadale. Hram je obnovljen 1928. godine, čime je donekle dobio svoj stari izgled.[2] U crkvi se nalaze portreti kralja Dušana, njegove žene Jelene i sina Uroša.[3]
Arhitektura uredi
Crkva je sagrađena u obliku upisanog krsta sa kupolom na sredini. Osnova građevine ima oblik pravougaonika postavljenog dužom osovinom u pravcu zapad-istok, sa oltarskom apsidom na istočnoj strani. Kupola, zajedno sa četiri stupca koji nose kupolu i njenu donju strukturu, postavljena je na podužnoj osovini građevine. Oltarska apsida je svojom unutrašnjom ivicom polukružnog zida prislonjena uz spoljnu stranu istočnog zida crkve, što je omogućilo da se poveća dužina istočnog traveja, odnosno oltarskog prostora.[4] Kameni stupci koji su nosili gorlju konstrukciju crkve plod su brižljive klesarske obrade. Urađeni su od dobro tesanog i uglačanog bigra. Dva su ulaza u crkvu, glavni sa zapadne strane i južni ulaz. Prostor crkve je osvetljen prozorima u tradicionalnom ritmu, preko tambura kupole, olatrske apside i bočniih starna tri traveja.[5] Zidovi crkve su bili u celini pokriveni freskama.
Neravan teren je savladan slobodnim zidanjem od lomljenog kamena i sitnih kvadara do visine od približno 60 cm na južnoj i 40 cm na severnoj strani. Na dva ugla su ugrađeni krupni blokovi kamena peščara. Od njihove gornje ivice počinje ritmičko slaganje slojeva od kamena i opeke. Ukrasni lukovi naležu na sedmi red kamena, brojano prema prvoj horizontali, koja je uspostavljena iznad zemljišta. Na sedmom redu opeke su ukrašene površine u lukovima, što znači da je ukras niži od osnova luka za visinu reda od kamena.[6] Na bočnim fasadama naglašen je sredlji deo, završen kupolom. Obeležje fasade su tri dekorativna luka, koji nagoveštavaju osnovnu podelu prostora na tri traveja.[7] Osnova severnog zida je obrazovana od krupnih tesanika peščara, što je na fasadi iskazano u vidu pažljivo obrađene podloge, završene u jednoj horizontalnoj ravni. Na redu napravljenom od velikih kamenih blokova položena su dva reda opeke, zatim sledi ritmičko smenjivanje redova kamena sa slojevima opeke. Delimično razorena pa obnovljena, južna fasada je u osnovnim oblicima slična severnoj. Sklop celine čine veliki srednji i bočni lukovi, sa površinama koje uokviruju.[8]
Kupola je ugrađena u kvadratnu osnovu čija strana iznosi oko 3 m. Na zapadnoj strani je 301 cm, a na istočnoj 312 cm. Unutrašnja strana apside ima osnovu u obliku polukruga, čiji je poluprečnik neznatno kraći od geometrijski idealne mere (118 prema 250 cm). Otvor apside je postavljen na liniji spoljne strane istočnog zida. Najveći je srednji travej, zapadni je osetno duži od istočnog, ali produžen za debljinu istočnog zida srednji deo oltarskog prostora je po dužini približan dužini zapadnog traveja.[9]
Reference uredi
- ^ Korać 2003, str. 109.
- ^ Trifunoski 1971, str. 94.
- ^ Sveti Nikola, s. Ljuboten macedonium.org
- ^ Korać 2003, str. 110.
- ^ Korać 2003, str. 112.
- ^ Korać 2003, str. 113.
- ^ Korać 2003, str. 115.
- ^ Korać 2003, str. 116.
- ^ Korać 2003, str. 118.
Literatura uredi
- Trifunoski, Jovan (1971). Skopska Crna Gora: prirodna sredina, prošlost, naselja, stanovništvo i privreda. Skopje.
- Korać, Vojislav (2003). Spomenici monumentalne srpske arhitekture XIV veka u Povardarju. Beograd.
