Crkva Svetog Nikole u Vukovaru
Saborna Crkva Svetog Nikole u Vukovaru je srpska pravoslavna crkva, glavni i najveći hram Arhijerejskog namesništva vukovarskog, jednog od tri namesništva Eparhije osječkopoljske i baranjske Srpske pravoslavne crkve, posvećena prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja izgrađena je u periodu od 1733. do 1737. godine.
| Saborna crkva Svetog Nikole | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | crkva |
| Eparhija | Eparhija osječkopoljska i baranjska |
| Osnivanje | 1733. |
| Reosnovan | 2012. |
| Lokacija | |
| Mesto | Vukovar Hrvatska |
| Koordinate | 45° 20′ 54.66″ N 19° 00′ 09.02″ E / 45.3485167° S; 19.0025056° I |
  Saborna crkva Svetog Nikole Saborna crkva Svetog Nikole na karti Hrvatske | |
Istorija izgradnje saborne crkve uredi
Po nalogu mitropolita Vićentija Jovanovića došao je 5. januara 1733. u Vukovar njegov egzarh (izaslanik) Stefan Stojković da vizitira tamošnju parohiju. Crkvu je opisao kao trošnu i sa opasnošću da se sruši jer je krov prokišnjavao. Sagrađena je oko 1690. Trpeza-oltar je bila od dasaka, a umivaonica i krstionica od kamena. Crkvu je osveštao vladika Spiridon Stivica, a Sveti Nikola je hramovna slava. Na časnoj trpezi su bile dve plaštanice od bele tkanine, antimins dobar, Jevanđelja nije bilo, ali je bio srpski služebnik, drveni kovčežić i dva svećnjaka od bronze. Na proskomidiji se nalazio brkreni diskos, srebrna kašika i darci od svile, a putira nije bilo. Na ikonostasi su bile četiri velike, saprestolne, i 32 male ikone. Crkva je od odeždi imala tri svilene odežde i dve od bele tkanine, zatim dva svilena stara stihara, tri svilene narukvice (dve poderane i jedne polovne) i srebrni pojas. Od crkvenih, ruskih, moskovskih knjiga, crkva je imala: dva oktoiha, 12 mineja, veliki psaltir tipik, triod, pentikostar, jefrem, 4 prologa, apostol i veliki trebnik. Pored toga, još je imala i dve kadionice, 9 kandila, bronzani polijelej (luster) i veliku zastavu od svile sa prikazima. Parohijom je upravljao Maksim Popović, rođeni Vukovarac, gde je i učio kod učitelja Živana. Tada je Maksi imao 32 godine, a imao je sina i dve kćeri. Bio je slabo učen, a zađakonio ga je i zapopio mitropolit Vićentije Popović. Vukovar je 1732. imao 134 pravoslavnih kuća. Umesto stare crkve, sagrađena je nova, zidana, 1737. Osveštao ju je mitropolit Pavle Nenadović 9. maja 1752. Zbog kuge od 1738.-1741. umanjio se broj pravoslavnih, pa je 1756. bilo 120 pravoslavnih kuća. Tada je protopop bio Jovan Dobrašević, kome su pomagali petorica sveštenika (Jovan Popov, Maksim Stefanov, Jeftimije Popov, Gavrilo Popović i Jovan Poklić) i dva đakona (Ignjat Mihajilov i Simon Teofilov). Pod vukovarski protopopijat spadahu 1756. parohije u Vinkovcima, Novim Banovcima, Čakovcima, Mikluševcima, Negoslavcima, Oroliku, Petrovcima, Marincima, Lazama, Mirkovcima, Ostrovu, Gabošu, Markušici i Sotinu. Narednih 10 godina (1756.166.) doselilo se u Vukovar mnogo Srba iz drugih krajeva (uglavnom iz Bačke i hrvatske Krajine). Tako se broj pravoslavnih kuća popeo sa 120 - 1756., na 322 - 1766. Tadašnji pop je bio prota Mojsije Lukić, a uz njega i ovi sveštenici: Ignjat Mihajlović, Jovan Poklić, Simon Teoilović, Nikola Vasić Dimitrije Petrović i Sava Popović. Kasnije broj Srba raste. Stari Vukovar je 1791. imao 395 pravoslavnih kuća, sa 1559 žitelja u njima. Parohiji su kao filijale pripadale: Novi Vukovar, sa 7 pravoslavnih kuća i 53 žitelja i selo Bogdanovci sa 4 pravoslavna doma, sa 15 ljudi. Tada su u parohiji bila dva sveštenika. Prota je u Vukovaru imao godišnji prihod od 396 forinti, a svaki sveštenik je godišnje dobijao po 219 forinti. Johan Vilhelm fon Taube, vladin izaslanik, je boraveći i u Vukovaru 1776. zapisao da od 700 kuća i 3600 žitelja više od polovine čine pravoslavci.[1]
Novija crkva je izgrađena na lokaciji starije crkve iz 1690. godine.[2] Velikom seobom Srba 1690. broj srpskog stanovništva u Vukovaru je znatno povećan. Naseljavali su se u starom delu grada koji se nalazi na desnoj obali reke Vuke. Po dolasku u Vukovar sagradili su i crkvu.
U to vreme postojala je i Eparhija vukovarska kojom je upravljao Episkop vršački Spiridon Štibica. Prema arhivskim spisima koje je blagoslovom Patrijarha srpskog Georgija Brankovića priredio i izdao protojerej Dimitrije Ruvarac, 1733. u varoši Vukovaru se nalazila "Crkva sasvim trošna, hoće da padne, prokisava, sagrađena oko 1690. godine. Sveštenik vukovarski tada beše Maksim Popović" Vukovarski Srbi su na mestu svoje tadašnje crkve koja je bila izgrađena od drveta, izgradili novu crkvu od čvrstog materijala i kao prethodnu posvetili prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja. Ta prvobitna crkva, brvnara, osveštena je od Episkopa vršačkog i administatora Eparhije vukovarske Spiridona Štibice i imala je drvenu časnu trpezu, zatim krstionicu i ikonostas koji je brojao četiri velike prestone ikone i 32 male. Kada se dogodio olujni vetar koji je pogodio celo naselje 21. juna 1723. sa tadašnje stare crkve odneo je krov i toranj što je svakako ubrzalo gradnju velelepne crkve koju je osvetio Mitropolit Vikentije Jovanović i izdao odobrenje da se može sakupljati prilog za izgradnju današnje crkve. Radovi na novoj crkvi trajali su između 1733. i 1737. godine. Crkvu je osvetio 1752. godine Mitropolit Pavle Nenadović. Ikonostas je završen 1757. godine rad osječkog drvoreznika Tomasa Firtlera, a ikone slikao od 1772—1773. poznati srpski slikar iz Novog Sada Vasilije Ostojić. Tokom 1755. godine na koru je dozidana kapela "Svetog velikomučenika Georgija" koja je uklonjena 1893. kada je celi taj prostor preuređen za vukovarsko srpsko pevačko društvo "Javor" Crkva je restaurisana 1763, 1893. i 1935-37[3]. U protumađarskim borbama krajem oktobra 1848. Mađari su pucali, gađajući pravoslavnu crkvu i graničarski tabor. Srpski patrijarh Georgije Branković je 30. septembra 1893., nakon obnove crkve, istu osveštao.[4] Atelje "Stanišić" iz Sombora izradio je 1933. godine devet vitražnih prozora sa likovima svetitelja za Saborni Hram Svetog Nikole u Vukovaru.[5] Za vreme Drugog svetskog rata (1941—1942) crkva je bila zatvorena i opljačkana.
Rat 1991. i novije doba uredi
U poslednjem ratu 1991. crkva je pretrpela teška razaranja kada je u unutrašnjosti crkve nekoliko pripadnika Zbora Narodne garde, u noći između 18. i 19. septembra 1991. postavilo i aktiviralo eksploziv što je izazvalo teška oštećenja unutrašnjosti, gornjeg dela zvonika, krovne konstrukcije i svoda crkve. Unutrašnjost crkve je potpuno demolirana i izgorela.[2] Na sreću, uspelo se pre rušenja spasiti ikone sa ikonostasa, na molbu episkopa Lukijana ikone sa ikonastasa crkve Svetog Nikole skinute su kako bi se spasle od rata i prenesene u Novi Sad te tako ostale sačuvane. Obnova spoljašnjosti završena je 2012. a atelje "Stanišić" je po originalnim nacrtima izradio nove vitražne prozore sa likovima svetitelja koji ponovo krase crkvu Svetog Nikole. Originalni ikone sa ikonostasa crkve koje su sačuvane i restaurisane, i dalje se nalaze u Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture AP Vojvodine u Novom Sadu te se čeka njihov povraćaj u Vukovar. Duborezni barokni ikonostas, identičan onom postradalom, trenutno je u izradi. U sklopu crkve je i sedište Srpske pravoslavne crkvene opštine Vukovar. Prvu parohiju Namesništva vukovarskog Hram Svetog Nikolaja vodi protojerej-stavrofor Saša Kuzmanović. Bogosluženja su se obavljala u zgradi Srpskog Doma do 2013. godine. U istoj zgradi nekada je bila prva srpska škola u Vukovaru. U Srpskom domu čuvaju se crkvene knjige, uglavnom ruske, te stari uredski spisi od 1732. g. pa nadalje. Hram Svetog Nikole jedna je od najznačajnijih i najstarijih baroknih građevina srpskog naroda severno od reke Save[5], njena obnova u potpunosti će oživeti duhovni život pravoslavnih Srba na ovom području.[6]
Srpski Dom uredi
Početkom 20. veka dolazi se na ideju izgradnje Srpskog doma u gradu Vukovaru za kulturne i verske potrebe srpske zajednice u gradu na Dunavu. Vukovarski Srbi daju priloge za izgradnju zgrade Srpskog doma u središtu grada odmah do Saborne crkve Svetog Nikole.
Prvobitna zgrada podignuta je 1733. godine za pravoslavnu srpsko-ruskoslovensku školu koju je osnovao Timofej Levandovski. Ova zgrada izgoreela je u požaru 1822. godine. Na istom mestu gradi se novi barokni objekat. S obzirom da su u njoj bili smešteni i srpsko pevačko društvo "Javor" i Srpska ženska dobrotvorna zadruga, zgrada postaje mala i pristupa se gradnji nove zgrade, koja postoji i danas. Inicijativu je dao 31. novembra 1903. godine vukovarski advokat dr. Svetislav Novak, nakon čega je formiran Odbor za izgradnju od 40 uglednih Srba, građana grada Vukovara. Za predsednika odbora bio je izabran vukovarski advokat dr Aleksandar Peičić. Zgrada je izgrađena 1904. godine prilozima uglednih vukovarskih Srba (veleposednik Radivoj Paunović, Jovan Baić, Vasa Mihailović i dr.) kao i udelima tadašnjih srpskih institucija u gradu (Srpska štedionica, Srpska kreditna banka, Srpska ženska dobrotvorna zadruga, srpsko pevačko društvo "Javor", Srpska zanatlijska zadruga i dr), ukupno je prikupljeno 18.350 kruna.
Zgrada je posvećena 27. januara 1905. godine na Svetog Savu. Zgradu su za svoje potrebe koristili: srpska pjevačko društvo "Javor" koje je raspolagalo bogatom muzičkom bibliotekom, Srpska ženska dobrotvorna zadruga, srpsko prosvjetno i privredno udruženje "Posestrima" i Srpska pravoslavna crkvena opština. Od 1904. do 1919. godine u zgradi je radila srpska škola. U zgradi su obeležavani važni nacionalni i vjerski praznici, održavane svetosavske besjede, akademije, dobrotvorne zabave i druženja. Tokom Drugog svetskog rata zgrada je pretvorena u nemačku Komandu grada Vukovara, dok je od strane državnih organa Nezavisne Države Hrvatske imovina konfiskovana i otuđena. Zgrada "Srpskog doma" posle Drugog svetskog rata je nacionalizirana od strane komunista 1947. godine i korištena je u druge svrhe. Sa pročelja zgrade uklonjen je ćirilični natpis "Srpski dom".
Srpski Dom teško je oštećen u poslednjem ratu 1991. godine i zbog nerešenih vlasničkih odnosa između grada i Srpske pravoslavne crkve, te činjenice da je objekat još pre rata pod nepoznatim okolnostima uknjižen na gradsku firmu Velepromet, Srpski Dom jedan je od svega nekoliko preostalih neobnovljenih građevina u gradu Vukovaru.
Kako nije bilo drugog rešenja, ”Srpsko Narodno Vijeće” iz Zagreba uplatilo je oko odva miliona kuna sredstava Vlade Republike Srbije, te je 30. marta 2017. u Vukovaru potpisan kupoprodajni ugovor za otkup Srpskog Doma koji predstavlja prvi korak u obnovi ovog za kulturni , društveni i verski život srpske zajednice grada Vukovara veoma značajnog objekta. Nakon što je vlada Republike Srbije izdvojila milion evra za obnovu Srpskog doma u Vukovaru, počeli su pripremni radovi na tom objektu koji je u podjednakom vlasništvu Zajedničkog vijeća opština, Srpskog narodnog vijeća i Srpske pravoslavne crkvene opštine Vukovar.
Planirana je obnova postojeće zgrade te gradnja nove u dvorištu s multifunkcionalnom velikom dvoranom za održavanje različitih manifestacija, kao i podrumskim prostorijama. U postojećoj zgradi postojaće kancelarije za sveštenike, a preostali prostor koristiće srpski narod sa šireg područja grada Vukovara.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Horvat, Rudolf. Srijem - naselja i stanovništvo. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 273. ISBN 953-6659-04-2.
- ^ a b Generalni Konzulat Republike Srbije
- ^ "Politika", 8. nov. 1937
- ^ Horvat, Rudolf. Srijem - naselja i stanovništvo. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 278, 288. ISBN 953-6659-04-2.
- ^ a b Konstrukcija poslijeratnog prostora:Simbolička izgradnja Vukovara, Mateo Žanić, Institutu društvenih znanosti Ivo Pilar, POLEMOS: časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mira, Vol. XI, No. 22, Jul 2008.
- ^ Predstavljanje radova sa obnove ikonostasa pravoslavnih crkava Hrvatske (Dalja, Vukovara, Opatovca, Skradina, Branjine, Bobote i Koprivne, galerija Matice srpske, Novi Sad, 23.januar 2012.