Crkva Svetog Tome u Kutima (Herceg Novi)
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Crkva Svetog Tome u Kutima, iznad Herceg Novog, nalazila se u travunijskoj župi Dračevici. Prema analognim građevinama njeno podizanje datuje se u drugu polovinu XI veka[1].
Pripada južnodalmatinskom tipu gradnje i zetsko-zahumskoj skupini crkava. Prvobitno je bila centralna građevina sa kubetom, sa zidovima razuđenim lezenama i nišama sa unutrašnje površine. Apsida je spolja četvrtasta, a iznutra polukružna. U unutrašnjosti crkve otkrivena je oltarska pregrada sa nekoliko očuvanih elemenata.
Karakteristike arhitekture i reljefa nose obilježje razvijene predomanike XI vijeka. Ostaci ikonostasa odlikuju se izuzetnim majstorstvom i plastičnošću. Gornji dio parapetne ploče sadrži, u tročlanoj izuvijanoj lozi, prikaze ptica i zmajeva, a na glavnom polju temu Obožavanja krsta. Tu su dva anđela u molitvenom stavu okrenuta ka krstu, ukrašenom tročlanom trakom, dok su ispod krakova dva orla raširenih krila. Ornament se povlači pred prikazom životinja i figura; površinsku obradu zamenjuje zaobljenost reljefa.[2]
Uočljive su dvije faze njenog zidanja. Prvu predstavlja sjeverni zid i dio apside, slične kao kod Crkve Sv. Mihajla, u Stonu. Drugu fazu predstavlja južni zid, kasnije prezidan. Sjeverni zid je zidan od sitno lomljenog kamenja i fragmenata cigala utopljenih u malter. Drugi je zid, bez niša, od većih pravilnih kvadera i kasnije je prezidan. Iskopavanjem su nađeni fundamenti kamenog ikonostasa. Kompozicija dva anđela koji obožavaju krst je jedno od rijetkih remek dijela preromanske umjetnosti u ovim oblastima, a nalazi se na parapetnoj ploči (koja hronološki odgovara preziđivanju južnog zida, a ne prvobitnoj građevini). U šutu su nađeni sitni fragmenti fresaka, nijesu podobni za stilsku analizu i datovanje. Freske se hiptetički mogu datirati u kraj 11. i početak 12. vijeka. Freske se čuvaju u Zavičajnom muzeju Herceg Novog[3].
Nepoznati ktitor
urediKtitor crkve je ostao nepoznat. Jedan toponim u njenoj neposrednoj blizini, brdo iznad Zelenike, Dragomir, može se povezati sa Dragomirom, stricem dukljanskog kneza Jovana Vladimira. Dragomir je vladao u Travuniji u 9. veku.. Po piscu Barskog rodoslova, prvi pokušaj da se susjedna, dukljanska država, osamostali nakon pada države makedonskih Slovena, došao je tokom 1018. godine iz Travunije. Dragomir, stric dukljanskog kneza Vladimira (ubijenog na prevaru u Prespi, dvije godine ranije) spustio se sa vojskom u Boku Kotorsku, prešao Verige i zauzeo Duklju. Međutim, romanski gradovi na obali, nijesu se lako mirili sa slovenskom vlašću. Na gradski patricijat se naročito oslanjala vizantijska politika. Dragomira ubijaju Kotorani na ostrvu Sv. Gavrila (Sv. Marko) kod Tivta, u Crkvi arhanđela Gavrila.
Izvori
uredi- ^ „NAJMISTERIOZNIJE CRKVE BALKANA: Ostaci moćne države od PRE NEMANJIĆA koji i danas zbunjuju istoričare”. ISTORIJSKI ZABAVNIK (na jeziku: engleski). 2021-04-23. Pristupljeno 2023-09-08.
- ^ „Crkve u Kutima | Mjesna zajednica Zelenika - Kuti”. mzzelenika (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-09-08.
- ^ „Freske iz crkve Svetog apostola Tome u Kutima – Herceg Novi Cool”. hercegnovi.cool (na jeziku: srpski). 2017-12-12. Pristupljeno 2023-09-08.
Vidi još
urediLiteratura
uredi- Zarije Bešić, Draga Garašanin, Milutin Garašanin i Jovan Kovačević (1967). Istorija Crne Gore — I knjiga. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore.