Википедија

Crkva Svetog proroka Ilije u Sićevu

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Crkva Svetog Ilije.

Crkva Svetog proroka Ilije u Sićevu jedna je od crkava Sićevačke parohije koja je u sastavu Pravoslavne Niške eparhije. Hram posvećen svetom proroku Iliji, izgrađen je pre 1865. godine, a zvonik u njegovoj porti 2010. godine.[1]

Crkva Svetog proroka Ilije
Crkva Svetog proroka Ilije u Sićevu
Opšte informacije
MestoSićevo
OpštinaGradska opština Niška Banja
Država Srbija
Vrsta spomenikacrkva
Vreme nastanka19. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
VlasnikEparhija niška
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Niš

Položaj i stanje zaštite uredi

Crkva Sv.proroka Ilije nalazi u naselju Sićevo u oštini Niška Banja na oko 17 km, istočno od Niša prema Pirotu, u početnom delu Sićevačke klisure, ispod brda „Višegrad“. Na nešto manje od dva kilometra severoistočno od magistralnog puta Niš—Sofija, kroz lepe predeone celine očuvane prirode, stiže se dobrim asfaltnim putem do centralnog dela naselja Sićevo, i kroz velelepnu kapiju ulazi u zajedničkog dvorište Likovne kolonije Sićevo i porte crkve Sv. proroka Ilije.[2]

Geografski položaj
  • Severna geografska širina: 43° 20′ 17"
  • Istočna geografska dužina: 22° 05′ 01"
  • Nadmorska visina: 365 m

Istorijat uredi

Istorija crkve Sv. proroka Ilije u Sićevu nije poznata, pa se ona može nadoknaditi sagledavanjem istorijskih podataka o periodu u kome je on ponikao, najverovatnije pre 1865. godine.

Nakon obnove Pećke patrijaršije 1557. godine niška mitropolija u istoriji srpske pravoslavne crkve imala je značajno mesto.[3] Najnovija istraživanja idu u prilog činjenici da je delatnost patrijarha Pajsija y oblasti Niša, kao i širom Pećke patrijaršije, doprinela oživljavanju kulturnog i crkvenog života, jer je on stvorio atmosferu y kojoj su crkve građene i oslikavane.[4][5] Pod njegovim blagoslovom u seoskom okruženju Niša grade se i obnavljaju hramovi, pišu i ukrašavaju knjige.

Verski život hrišćana sela Sićevo posle oslobođenja od Osmanlija postepeno se normalizovao. Uspostavljena je redovna crkvena organizacija a hram Sv. Ilije je obnavljen. Iz stanja stalne opasnosti po život, čast i imovinu, seljani su prešli u slobodu. Ekonomsko jačanje Sićeva, promena svojinskih odnosa i priliv stanovništva značajno su uticali da se oslobođenje prihvati još intenzivnije odvija duhovni život.

Za ukupno funkcionisanje verskog života hrišćana u Sićevu i ovom hramu od velikog značaja bio je rad Crkvene opštine. Članovi Crkvenog odbora — tutori bili su najviđeniji članovi sela i često najveći darodavci. Oni su se starali o crkvi i njenoj imovini (što i danas čine) i vodili računa o redu na bogosluženjima.[6]

Uslovi za nastanak uredi

 
Naselje Sićevo u kome se nalazi crkva Sv. proroka Ilije

Po predanju, Sićevo je nastalo u 13. veku kada je (Sveti Sava 1234. na putu za Carigrad „popio i blagosiljao“ seosko vino).

Pretpostavlja se da je staro selo vremenom raseljeno, a današnje Sićevo nastalo je početkom 18. veka od „zbegova“. Postoji mišljenje da su ga formirali žitelji sela Sićeva kod Prištine ili istoimenog sela kod Kline posle Seobe Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića (1690).[7]

 
Ikonostas sa pevnicom

Sićevačka klisura, probojnica reke Nišave, neprohodna sve do pred kraj 19. veka kada je ovaj prostor oslobođen od viševekovnog ropstva od Osmanskog carstva i kroz njene tesnace i krečnjačke gromade probijena pruga Niš—Sofija, u svojim živopisnim predelima i zabitima skrivala je vekovima, iako „skromnih razmera i nenametljivog izgleda“,[8] značajna materijalna i kulturna svedočanstva srednjovekovne prošlosti Niša, Nišavlja i Južne Srbije.[9] Na ovo je uticala činjenica da je još iz doba Rimskog carstva Sićevačka klisura predstavljala za graditelje puteva nesavladivu prepreku, pa su je svi magistralni putni pravci uključujući tu i čuveni Via Militaris zaobilazili sa njene južne strane, preko planine Kunovice.[10] Na ovoj planini 2. januara 1444. godine Srpska i Ugarska vojska predvođena Đurađ Brankovićem i Jankom Hunjadinom u svom poslednjem pokušaju da zaustavi osmanlijsku vojsku u njenom osvajačkom pohodu, uništi i u samom središtu Kunovice, zaustavi je i razbije.[11] I pored prvih uspeha Srpska i Ugarska vojska se povlače sa prostora nišavlja i njegovi stanovnici padaju pod viševekovno ropstvo Osmanlijskog carstva.

Takođe i za graditelje puteva iz vreme Osmanlijaskog carstca Sićevačka klisura je ostala nesavladiva prepreka pa je ostala po strani važnih puteva, ili Carigradskog druma, koji je preko Kunovice išao skoro potpuno istom trasom kao Via Militaris. To je stvaralo idealne uslove da se život u nepristupačnim gudurama Sićevačka klisura odvijao u znaku duhovnog mira oslobođen straha, posebno u ratnim vremenima i viševekovnom ropstvu Srbije pod Osmanlijskim carstvom.[12] Taj njen unutrašnji mir privlačio je mnoge duhovnike, sa raznih prostora Balkana. Tako je sredinom 15. veka, počelo naseljavanje Sićevačke klisure kaluđerima koji su bežeći sa Istoka prema Zapadu, pred naletom Osmanlija, povlačili ka Zapadu. Među njima su bili monasi Grci, Bugari, ali i Srbi sa Svete gore. Sve brojniji monasi su u skrovitim i gotovo mitskim predelima Sićevačke klisure gradili su brojne manastire, crkve i crkvišta, želeći da dostignu „duhovne visine“ (istovremeno štiteći sopstvene živote od terora Osmanlija).

Tako je prostor Sićevačke klisure postao crkveno središte, neka vrsta male „svete gore“, u kojoj su se knjige pisale i oslikavale, crkve i manastiri obnavljali ili iz osnove gradili i živopisali.[8] Ova duhovna, stecišta kod okolnog stanovništva osmislila su mnoge legende o tajnovitim i gotovo mitskim predelima Sićevačke klisure. Jedna od njih je ona o postanku Manastira Svete Bogorodice u Sićevu, na gusto pošumljenim severnim padinama Kusače.[13]

Na sve veći značaj Sićevačke „svete gore“ uticala je i činjenica da je u vreme vladavine Osmanlijskog carstva Niš bio administrativni i verski centar carevine, koja je ograničavala sve nemuslimanske vere, tako da se verski i kulturni život Srba i drugih hrišćana, nije mogao da odvija u samom gradu, pa je veliki broj monaha, preneo duhovni život u mir bespuća Sićevačke klisure.[14] Takođe su imućniji Srbi iz Niša i okoline vodili brigu o crkvama i manastirima i nastojali da što dalje od Osmanlija u miru i bezbedno, obavljaju pravoslavne verske obrede.

Za sve vreme vladavine Osmanlija dizane su bune i ustanci, pa su se po bespućima Sićevačke klisure i u njenim manastirima krili i mnogi ustanici i hajduci, što je još više jačalo crkve i manastire., duž doline Nišave.[15]

Dokaz njihove delatnosti, u ta nehumana vremena, bilu su manastiri: Sv. Bogorodica, Vavedenje Sv. Bogorodice na desnoj obali Nišave, Sv. Petka Iverica u Ostrovici, Sv. Nikola u Proseku, manastir Sv. Uspenja ispod brda Gradac,[16] kao i crkve: Sv. Nikola u selu Manastir, Sv. Petar i Pavle u Ostrovici, Sv. Nikola u Čukljeniku, te crkvišta: na Kulini, Sv. Arhanđela Gavrila ispod Ostrovice, Sv. Todora u Lani štu, Sv. Ilije na čuki kod Gradišta, Sv. Nikole u selu Crnče, Sv. Petra i Pavla na Višegradu, ostaci hrama Sv. Petke u Proseku, ruševine crkve Sv. apostola Petra i Pavla u Sićevu, i crkva Sv. Ilija u Sićevu.[17]

Arhitektura uredi

Crkva Sv. proroka Ilije u Sićevu je skromna jednobrodna građevina pravougaone osnove, sa oltarom i polukružnom apsidom, na istočnoj strani,. Crkva je bez priprate, tako da se u naos direktno ulazi sa zapadne strane kroz centralno postavljena vrata. Iznad ulaza je dvopojasna plitka niša u čijoj unutrašnjosti je ikona. Crkva ne pripada ni jednom arhitektonskom stilu.

Zasvedena je poluobličastim svodom koji je položen na bočne pilastre. Crkva je zidana od lomljenog i pritesanog kamena i cigle. Krov crkve izveden je na dve vode i pokriven crepom. ​Pod naosa pokriven je ciglom. Unutrašnji zidovi crkve nisu živopisani.

 
Naos sa ikonostasom crkve Sv. proroka Ilije u Sićevu.

Zidovi su ojačani upotrebom neke vrste roštilja sačinjenog od drvenih greda. Spoljne površine zidnih platana prekrivene su malterom i okreečeni belom bojom. Kamena plastika primenjana pri gradnji crkve bila je jako skromna i uglavnom svedena na obradu arhitektonskih detalja.

Izvori uredi

  1. ^ Janićijević J, Kulturna riznica Srbije, Idea, Beograd, 2001.
  2. ^ Parohija Sićevo, Hram svetog proroka Ilije u Sićevu, na stranici:Eparhije Niške Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. novembar 2015) Pristupljeno 3.9.2015.
  3. ^ R. Samardžić, Srpska pravoslavna crkva y XVI u XVII veku, Istorija srpskog naroda III—2, Beograd 1993, r.20.
  4. ^ P. Slijepčević, Pajsije, arhiepiskop pećki i patrijarh srpski kao jerarh i književni radnik, Bogoslovlje VIII (Beograd 1933) pp. 266-283
  5. ^ S. Petković, Srpski patrijarsi XVI i XVII veka kao ktitori, Zbornik y čast Vojislava Đurića, Beograd (1992). str. 132-133.
  6. ^ Petar V. Gagulić, Niška Pravoslavna crkvena opština, Niš, 1978, 14
  7. ^ Tanja Milisavljević, Slobodan Gavrilović PRVA SELA U SRBIJI, Beograd, 2007, Izdavač Demokratska stranka-Istraživačko-izdavački centar Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. avgust 2016), Pristupljeno 25. 4. 2013.
  8. ^ a b Miša Rakocija, Manastir Sv. Bogorodice u Sićevačkoj klisuri, Niš (2007). str. 11-14.
  9. ^ Janković T, Istorija razvitka Nišavski doline, Beograd, 1909, 55.
  10. ^ Zirojević O, Carigradski drum od Beograda do Sofije (1459-1683), Zbornik istorijskog muzeja Srbije 7, (Beograd 1970), 35.
  11. ^ Stojanović K, Stari srpski hrisovulji, akti, biografije, letopisi, tipici, zapisi i dr, Spomenik SKA 3, Beograd 1890. 141, 152.
  12. ^ Kostić, M., O ulozi i značaju Sićevačke klisure za saobraćaj, naseobine i ljudska kretanja, ZRPMF 2, Beograd 195.
  13. ^ Kanic F, Srbija, zemlja i stanovništvo II, Beograd 1985, 555
  14. ^ Marković V, Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji, Sremski Karlovci 1920, 125-7,
  15. ^ Bojanić, D. (1995). Niš do velikog rata 1683, Istorija Niša, knj. I. Niš: Gradina i Prosveta.
  16. ^ M.Đ. Milićević, Kraljevina Srbija, Beograd 1884, 17
  17. ^ P. V. Gagulić, U Sićevačkoj klisuri crkve i manastiri, 1 i 2, Niš 1979;

Literatura uredi

  • Andrejević B. 2001. Spomenici Niša — zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja, II izdanje, Niš 2001.
  • Kalić-Mijušković J., 1983. Niš u srednjem veku, Istorija Niša I, Niš, 1983.

Spoljašnje veze uredi

 
Crkva Svetog proroka Ilije u Sićevu na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Светог_пророка_Илије_у_Сићеву&oldid=27840939”