Crkva rođenja Prevete Bogorodice u Mostaru

Crkva rođenja Prevete Bogorodice, poznata i kao Stara pravoslavna crkva u Mostaru je srpska pravoslavna crkva koja se nalazi u Mostaru. Pripada eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj, a posvećena je Bogorodici. Crkva se nalazi istočno od centra grada u delu Mostara koji se zove Bjelušine, na uzvišenju iznad ostataka Saborne crkve i stare pravoslavne škole.

Crkva rođenja Prevete Bogorodice
Osnovni podaci
Status	otvoren
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska
Posvećen	Bogorodici
Arhitektura
Nivo značaja	Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine
Lokacija
Mesto	Mostar
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	43° 20′ 35.988″ N 17° 48′ 29.016″ E
Crkva rođenja Prevete Bogorodice Crkva rođenja Prevete Bogorodice na karti Bosne i Hercegovine

Opis crkve

U arhitektonskom smislu, crkva predstavlja tipičnu hercegovačko sakralno zdanje, jedostavne pravougaone osnove, srazmerno malih dimenzija sa unutrašnjom polukružnom oltarskom apsidom. Orijentisana je u pravcu istok-zapad, ulaz u crkvu je na zapadnoj, a apsida na istočnoj strani objekta. Mereno sa spoljašnje strane, crkva je dužine 13,2 m, a širine 9,2 m. Unutrašnje dimenzije crkve su 12,25 m dužine i 7,75 m širine. Pod crkve je za oko 1,5 m niži od kote okolnog terena, a na glavna vrata silazi se na osam polukružnih stepenika. U crkvi se nalaze četiri stupa, pa naos crkve izgleda kao da je podeljen u jedan srednji i dva bočna broda, koji se završavaju poluobličastim svodovima izvedenim od drveta, lestvica, trske i maltera.

Unutrašnji supovi su bili urađeni od kamena tenelije i imali oktogonalni presek sa stalaktitnim kapitelima. Pod crkve urađen je od pravougaonih kamenih ploča koje su dijagonalno složene, a ulazna vrata crkve i kapci na prozorima su od gvožđa. Kako bi povećali molitveni prostor, u zapadnom delu crkve kao i u bočnim brodovima izvedena je galerija sa drvenim mušepcima, oslonjena na stupove crkve. Njena širina u zapadnom delu iznosila je 3,2 m, dok je dužina galerije u poprečnim brodovima iznosila 6,35 m.

Osim iz centralnog crkvenog prostora, galerija je imala i poseban ulaz sa južne strane i gde je preko stepeništa širine 80 cm bilo omogućeno ući na centralni prostor i u galeriju. Crkva je napravljena od kamena, odnosno sedimentne stene sa agregatom krupnije granulacije. Okviri prozora su jednostavni i nemaju dekoracije, a osetljenje galerije rešeno je sa dva para krovnih prozora. Na ulazu su vidljiva tir manja okrugla otvora. Ulazna vrata crkve su širine 1,2 m i visine 2 m, iznad kojih se nalazi natpis koji govori o obnovi crkve. Iznad zapadnog zida objekta nalazi se zvonik na preslicu. Desno od ulaza u crkvu nalazi se manji trem. Crkveni krov je dvovodni i pokriven je kamenom pločom, dok je crkveno dvorište prostrano i ograđeno. Do Rata u Bosni i Hercegovini u crkvi je postojao drveni ikonostas, kao i većina originalnog drvenog nameštaja.

Istorijat

Ne postoji mnogo starih izvora o ovoj crkvi, ali je za nju poznato da je postojala u 18. veku. Spomenici sveštenika sahranjenih na grobljima Suhodolina, Bjelušine i Pašinovac potiču sa kraja 17. veka i potvrđuju da je crkva postojala i pre 18. veka. Prvi pomen ove crkve potiče iz 18. veka u austrijskom vojničkom izveštaju, gde je navedeno da se u Mostaru uz tadašnju mostarsku crkvu nalaze četiri popa. U natpisu iz 1750. godine u kome se oplakuje smrt Nikole Opuhića, ističe se da je o služio u crkvi, a da je sada ostala samo crkva. Luka Grđić naveo je predanje da je na Bjelušinama postajal jedna ćelija u kojoj su se Srbi molili, dok nije osveštana u Suvodolini. Ćorović je istakao da je ova ćelija 1832. godine bila raskopana, kako se pripremala gradnja veće crkve. Postoji mogućnost da su i pre gradnje ove crkve postojale dve bogomolje, zbog spomenika monahinja i monaha koji su stariji od crkve.

Stara pravoslavna crkva u potpunosti je obnovljen za vreme mitropolita Josifa, 1833. godine. Ferman za obnovu crkve tražili su i dobili Srbi, a pravio je zradio veliki vezir Mahmud-paša Bušatlija vladici Josifu i mostarskim deputatima, koji su tom prilikom došli u Sarajevo. Nakon dobijanja dozvole, srušena je stara građevine i počele su pripreme na izgradnji nove. Nakon toga, mostarski muslimani pobunili su se zbog izgradnje pravoslavne crkve jer nisu mogli da se pomire sa tim da se u Mostaru podiže velika crkva na brdu, odnosno vrhu grada. Trebinjski zapovednik Hasan-beg Resulbegović zalagao se da se dopuste radovi na crkvi, a pravoslavna opština je za dopuštanje dala 17500 groševa i obavezala se da crkve ne sme biti veća obimom od predašnje. Godine 1834. objekat je izgrađen i osveštan u Nedelju pravoslavlja, 1835. godine.

Tokom Rata u Bosni i Hercegovini crkva je doživela teška otećenja krovne konstukcije, izgoreio je ceo enterijer, uključujući galeriju sa drvenim ukrasnim elementima. Rekonstrukcija objekta izvršena je 1996. godine.

Na sednici održanoj od 7. do 11. oktobra 2003. godine, Komisija za očuvanje nacionalni spomenika donela je odluku da se Crkva rođenja Presvete Bogorodice proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Crkva je osveštana 17. oktobra 2004. godine, kada je u potpunosti obnoljena.

Tokom 2017. godine crkva je više puta bila meta napada, a počinioci nikada nisu otkriveni. U maju 2018. godine crkva je opljačkana i oskrnavljena. Ukraden je novac, ikona i više drugih crkvenih predmeta.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• Dr. Ćorović, Vladimir, Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd, 1933.
• Stanić, Radomir, Spomenici monaha i monahinja iz XVII i XVIII vijeka na pravoslavnim grobljima u Mostaru, Glasnik, Službeni list SPC, broj 3, Beograd, mart 1967, str. 35 – 46.
• Rakić, Svetlana, Ikone Bosne i Hercegovine (XVI do XIX vijek), Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Beograd, 1998.
• Ševo, Ljiljana, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878, Biblioteka Baština, Banja Luka, 2002.

Spoljašnje veze

• Crkva rođenja Presvete Bogorodice u Mostaru na sajtu eparhije zahumskohercegovačke i primorske