Crkveni konak u Topčideru

Crkveni konak u Topčideru je građevina koja se nalazi u Beogradu.

Crkveni konak u Topčideru
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Savski venac
Država	Srbija
Koordinate	44.78173° S; 20.44381° I / 44.78173; 20.44381
Vrsta spomenika	konak
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja

Dvorski kompleks u Topčideru

Planska izgradnja dvorskog kompleksa u Topčideru počela je 1831. godine, na slobodnoj teritoriji neposredno po sticanju autonomije, kada su se stekli uslovi da se javno ispolji ideologija vlasti novonastale države. Političko pravni položaj kneza Miloša Obrenovića u okvirima Osmanskog carstva tada dostiže isti status koji su vekovima imali vlaški kneževi, što je uslovilo i uzore kojima je ubličen knežev dvor. U središtu idealizovanog agrarnog pejzaža, nalazilo se urbano jezgro dvorskog kompleksa. Njega su činili dvor, dvorska crkva i crkveni konak i jedan broj manjih prizemnih zgrada, koje su bile grupisane oko dvora. Oko ovog malog naselja, velika površina zemlje je bila pokrivena oranicama, vinogradima, voćnjacima i pašnjacima, a u sastavu kompleksa nalazio se Košutnjak kao negovano lovište. Čitav kompleks je sadržao i veliki broj građevina, koje su uglavnom služile za privredne i trgovačke aktivnosti u Topčideru. Tu je bilo izgrađeno nekoliko vodenica, mehane, nesumnjivo postavljene zbog skele na Savi, radionica za preradu kože, magacini, ambari i šupe. U blizini konaka, odnosno dvora nalazile su se zgrade za kuhinju, kuća za poslugu, konjušnica i još neke utilitarne građevine. Knez je osim velikog konaka, imao i manji konak od drvene građe, sa četiri sobe, kuhinjom i divanhanom, pored topčiderskog potoka. Preko puta crkve je bila česma, a u blizini čardak, odnosno otvoreni drveni paviljon, koji se leti koristio za gozbe i svečane ručkove. Osim dvora i crkve, kao najreprezentativnijih građevina, ovo malo naselje je imalo i svoj otvoreni javni prostor smešten ispred crkve, koji je prilikom velikih svečanosti imao funkciju gradskog trga. Ovakva struktura dvora, očito preuzeta iz rumunskih uzora, počivala je na novovekovnoj evropskoj tradiciji dvora, kao slike savršenog ustrojstva sveta, u ovom slučaju nove države pod vlašću kneza Miloša.

Inače period od 1825 do 1835 godine može se posmatrati kao doba obnove arhitekture u Srbiji, koja je prestala sa prestankom nezavisnosti stare srpske države.

Sve zgrade podignute za vreme kneza Miloša mogu se podeliti u dve velike grupe, i po nameni a i po načinu izgradnje. U prvu grupu spadaju zgrade za stanovanje kneza Miloša i članova njegove porodice, kao i one za državne potrebe. Uglavnom su građene od čvrstog materijala dok drugu čine zgrade od Ove prve ostale su poznate pod nazivom konaci. Kao uzor služile su zgrade odgovarajuće vrste koje su izgradili Turci, ali su i čitljivi uticaji arhitekture koja se razvijala u centralnoj Evropi, a pogotovu u bliskoj Vojvodini odnosno Austro-Ugarskoj. Ove prve težnje nisu imale tako jak uticaj da bi mogle preobraziti i arhitekturu cele zgrade. Taj preobražaj nastupio je kasnije sa dolaskom arhitekata koji su se školovali u inostranstvu i majstora koji su dolazili iz Austro-Ugarske. (2)

Međutim, malo je verovatno i da su knez, koji se lično zalagao za izgradnju svojih domova, i Neimar Hadži-Nikola Živković kao iskusni građevinar preduzimač, koji je u najvećoj meri ostvarivao kneževe želje, jedini zaslužni za izgled svih građevina nastalih u tom periodu, ali o tome nema sačuvanih podataka. U svakom slučaju zahvaljujući solidnosti upotrebljenog građevinskog materijala, stanje sačuvanih zgrada iz ovog perioda nije tako loše. Iako u više mahova prepravljane, osnovna konstrukcija je ostala neoštećena, te ih je moguće rekonstruisati.

Konak

Konak

Crkveni konak u Topčideru je pored konaka kneza Miloša i crkve jedina očuvana zgrada nekadašnjeg dvorskog kompleksa.

Kuća je najverovatnije izgrađena nešto pre Topčiderske crkve, odnosno istovremeno sa njenom izgradnjom, ali je završena pre nje što je razumnjivo s obzirom na razlike u vrsti, potrebama i načinu obrade svakog od objekata, tačnije, u periodu 1830—32. godine.

Konak je bio izgrađen za potrebe prvog mitropolita Kneževine Srbije Milentija Pavlovića, a zatim njegovog naslednika mitropolita Petra Jovanovića. Njega su takođe koristili i budući članovi konzistorije, protosinđel Likogen Mihajlović i sveštenik Gavrilo Popović, potonji šabački vladika. Prvi sveštenik Topčiderske crkve je bio jeromonah Jeronim, kapelan knjažeski, koji je tu služio do 1836. godine. Kao služitelj crkve i knežev kapelan, on je verovatno stanovao u jednom delu crkvenog konaka.(3)

U konaku je tokom jula 1835. godine izgrađen projekat prvog ustava Pravoslavne crkve u Kneževini Srbiji, pod rukovodstvom mitropolita Petra Jovanovića. Ovaj nacrt je razmatran tek 1836. godine, nakon kneževog povratka iz Carigrada, a 21. maja, Na Narodnoj skupštini u Kragujevcu, obnarodovano je „Načertanije o duhovnim vlastima", prvi pisani osnovni crkveni zakon u Srbiji. (4)

Izgled

Izgled Crkvenog konaka u Topčideru

Crkveni konak se nalazi u severozapadnom delu crkvene porte. Glavnom fasadom, sa ulaznim tremom i stepeništem, okrenut je prema ulici, a dvorišna fasada sa ulazom je okrenuta ka crkvenoj bašti i porti. Kako je sagrađena na strmom terenu, zgrada ima podrum koji se proteže ispod njenog južnog dela sa ulazom na istočnoj strani. Podrum je zidan od kamena dok je prizemlje zidano u bondručnom sistemu sa ispunom od cigle. Ima pravougaonu osnovu sa pravilnim simetričnim rasporedom prostorija oko centralnog hola. Četvoroslivni krov mekog pada pokriven je ćeramidom.

Zidovi su najverovatnije i prvobitno bili malterisani krečnim malterom. Na njima nikada nije bilo profilisanih venaca ili plastičnih ukrasa. Prozori su postavljeni sa svih strana objekta: tri prozora sa zapada, tri sa severa, tri sa istoka i četiri sa juga. Prozorski otvori, pravougaonog oblika, su tipa pendžera sa metalnim rešetkama. Spoljašnja krila koja su u ravni fasade otvaraju se prema spolja, dok se unutrašnja krila otvaraju prema unutrašnjosti prostorija.

Na jednoj fotografiji crkve u Topčideru iz albuma I. V. Gromana, iz 1876—1878. godine, u pozadini se vidi crkveni konak (sveštenička kuća) sa doksatom na zapadnoj, glavnoj, fasadi koji se nalazio u nastavku postojećeg stepeništa. (5) On je najverovatnije bio u širini nešto većoj od postojeća dva centralna prozorska otvora. Donji deo doksata je bio ozidan u kamenu, kao i ostatak objekta, dok je gornji bio na arhitravnim stubovima. Na južnoj fasadi u donjim partijama objekta vidljiv je i ćepenak Krajem devetnaestog veka doksat je zatvoren, da bi nekom kasnijom intervencijom, zajedno sa ćepenkom, bio potpuno uklonjen.

U Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je u toku izrada projekta sanacije i rekonstrukcije ovog izuzetno vrednog objekta. Reprezentativan položaj i značaj Topčiderske crkve nameću i budući tretman crkvenog konaka. Rekonstrukcijom crkvenog konaka, zajedno sa uređenjem, sada neuslovnih, pomoćnih objekata u dvorištu, crkve i crkvene porte i njihovim tretmanom kao integralnim delom dvorskog kompleksa, rekonstruiše se celina koja potencira vrednost svakog objekta pojedinačno, a samim tim i celine čiji su oni neizostavni deo.

Reprezentativan položaj i značaj Topčiderske crkve nameću i budući tretman crkvenog konaka. Rekonstrukcijom crkvenog konaka, zajedno sa uređenjem, sada neuslovnih, pomoćnih objekata u dvorištu, crkve i crkvene porte i njihovim tretmanom kao integralnim delom dvorskog kompleksa, rekonstruiše se celina koja potencira vrednost svakog objekta pojedinačno, a samim tim i celine čiji su oni neizostavni deo.

Galerija slika

• 
  Slika 1
• 
  Slika 2
• 
  Slika 3
• 
  Slika 4
• 
  Slika 5

Literatura

• K. Mitrović, Topčider-dvor kneza Miloša Obrenovića, Beograd 2008, Privatni život kod Srba u devetnaestom veku, Beograd 2006, Priredili Ana Stolić, Nenad Makuljević
• I. M. Zdravković, Konaci knez-Miloševe Srbije, GEI SANU, II-III, Beograd 1957,413-425
• B. Petrović, Stogodišnjica topčiderskog hrama Svetih Apostola Petra i Pavla, Beograd 1935,35, I. M. Zdravković, Izgradnja topčiderske crkve, GMGB, knj.I, Beograd 1954,201-205
• Muzej grada Beograda, iz albuma I. V. Gromana,1876-1878, inventarski broj. Ur.3774

Spoljašnje veze

• Crkveni konak na spomenicikulutre.mi.sanu.ac.rs