Википедија

Čehoslovačka


Čehoslovačka, ili Češko-Slovačka[1] (češ. i svk. Československo, Česko-Slovensko[2]), je bivša suverena država u srednjoj Evropi, koja je postojala od 28. oktobra 1918. godine, kada je proglašena nezavisnost od Austrougarske, do mirnog raspada na Češku i Slovačku, koji je proglašen 1. januara 1993. godine.

Čehoslovačka
Československo
Himna
Kde domov můj? i Nad Tatrou sa blýska

Granice Čehoslovačke, 1918—1938 i 1945—1992
Geografija
Kontinent Evropa
Regija srednja Evropa
Prestonica Prag
Društvo
Službeni jezik češki i slovački
Geografske i druge karakteristike
Stanovništvo Česi, Slovaci, Nemci i dr.
Valuta čehoslovačka kruna
Zemlje prethodnice i naslednice
Čehoslovačke
Prethodnice: Naslednice:
Austrougarska Češka
Kraljevina Bohemija Slovačka

Nastala je u jesen 1918. godine, kao zajednička država dva naroda, Čeha i Slovaka, kojima su se 1919. godine priključili i potkarpatski Rusini. Od 1939. do 1945. godine, usled prinudne podjele i djelimične, a zatim i potpune okupacije od strane nacističke Nemačke i njene saveznice Mađarske, država celokupno državno područje se nalazilo pod stranom vlašću, ali se održala vlada u egzilu koja je nastavila sa radom.

Nakon oslobođenja, između Čehoslovačke i Sovjetskog Saveza sklopljen je sporazum od 29. juna 1945. godine, kojim je iz sastava Čehoslovačke u sastav Sovjetskog Saveza prešlo područje bivše autonomne Potkarpatske Rusije, odnosno Karpatske Ukrajine.

Od 1948. do 1990. Čehoslovačka je bila dio Varšavskog pakta i imala je plansku ekonomiju. Period političke liberalizacije 1968. godine, poznat kao Praško proljeće, je prisilno zaustavljen kada je nekoliko zemalja Varšavskog pakta izvršilo invaziju. Pred kraj 1980-ih privodila se kraju komunistička era širom Evrope, Čehoslovačka je mirnim putem svrgnula vladu u Plišanoj revoluciji; socijalistička kontrola cijena je ukinuta nakon primjenjenih priprema. Nekoliko godina kasnije, država je podeljena na dvije suverene države, ponovo mirnim putem.

Osnovne karakteristike uredi

Oblik države:

 
Granice Čehoslovačke do 1948. kada je bivša Karpatska Ukrajina ustupljena Sovjetskom Savezu.

Susjedi: Njemačka (1949—1990: Zapadna i Istočna), Mađarska, Austrija (1918—1938, 1945—1992), Poljska, Rumunija (1918—1938), SSSR (1945—1991), Ukrajina (1991—1992).

Topografija: uglavnom neravnomerna područja. Zapadni delovi pripadaju centralnoevropskim visoravnima. U istočni region zalaze severni delovi Karpata i dunavski basen.

Klima: dominira kontinentalna klima gde temperatura varira od umerene temperature na granici sa Zapadnom Evropom na zapadu, do oštre na istoku na granici sa Sovjetskim Savezom.

Zvanična imena uredi

Grb uredi

Glavni članak: Grb Čehoslovačke

Tokom postojanja Čehoslovačke, grb je doživeo nekoliko manjih promena, a i obično je imao tri oblika — veliki, srednji i mali, ali njegova osnova je uvek bila tradicionalni grb Češke — (dvorepi beli/srebrni lav u skoku), nekad u kombinaciji sa grbom Slovačke (dvostruki srebrni krst na trovršju ili predstava Tatri) i ostalih tradicionalnih čeških zemalja — Moravske (crveno-beli orao u poletu, na plavom polju) i grba Donje Šlezije (crni orao u poletu, na zlatnom polju).

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Čehoslovačke

Čehoslovačka je nastala u oktobru 1918. kao jedna od sukcesora Austrougarske posle Prvog svetskog rata. Bila je sastavljena od današnjih teritorija Češke, Slovačke i (do 1939) Potkarpatske Rusije. Njena teritorija je bio najindustrijalizovaniji deo Austrougarske, bila je najdemokratskija republika tokom perioda pre Drugog svetskog rata, ali su je karakterisali etnički problemi. Ti problemi su uzrok nezadovoljstva druge i treće po brojnosti etničkih grupa u Čehoslovačkoj — Nemaca i Slovaka, zbog dominacije Čeha, koji su bili najbrojniji.

 
Čehoslovačka 1928.
 
Podela Čehoslovačke

Čehoslovačka je postala Hitlerova meta. Posle Minhenskog sporazuma 1938, Hitlerove trupe izvršile su invaziju na Bohemiju i Moravsku u kojima su većinom živeli Nemci. Mađarskoj su pripojene južna Slovačka, a Slovačka i Karpatska Ukrajina su dobile autonomiju za neko vreme. Konačno, Čehoslovačka je prestala da postoji u martu 1939, kada je Hitler okupirao celu Češku, a ostatak Slovačke je primoran da proglasi nezavisnost.

Posle Drugog svetskog rata, predratna Čehoslovačka je rekonstituisana, dok je međuratna Potkarpatska Rusija preimenovana u Zakarpatsku Ukrajinu i pripojena Sovjetskom Savezu (1945). Tri godine kasnije (1948—1989), Komunistička partija Čehoslovačke je došla na vlast i država se našla pod uticajem Sovjetskog Saveza. U kasnim 60-im godinama, u vreme Praškog proleća, pokušano je da se komunistički sistem promeni u demokratski. Religija je bila zabranjena, a ateizam je postao zvanična ideologija. 1969. Čehoslovačka je pretvorena u federaciju Čeških zemalja i Slovačke.

Godine 1989. država je ponovo postala demokratska posle Plišane revolucije, 1992. savezni parlament je odlučio da se država 1. januara 1993. podeli na Češku i Slovačku.

Šematski prikaz Čehoslovačkih područja kroz vreme uredi

Predsednici države i vlade uredi

Međunarodni sporazumi i članstva uredi

Pre Drugog svetskog rata bila je član Male antante.

Posle Drugog svetskog rata, aktivno je učestvovala u Mešovitom veću ekonomske asistencije (Komekon), Varšavskom paktu, Ujedinjenim nacijama i njihovim agencijama, kao i u Pokretu nesvrstanih; jedna od članica OEBS-a.

Stanovništvo i etničke grupe uredi

Religija uredi

Godine 1991, Katolici: 46,4%, Evangelisti: 5,3%, Ateisti: 29,5%, neizjašnjenih: 16,7%. U pogledu religije su postojale ogromne razlike između dve konstitutivne republike .

Zdravstvo i socijalna zaštita uredi

Posle Drugog svetskog rata zdravstvena zaštita je je svim građanima bila dostupna, 60-ih i 70-ih godina radilo se na poboljšanju zdravstva u ruralnim sredinama.

Politika uredi

Posle Drugog svetskog rata, monopol nad politikom je držala Komunistička partija Čehoslovačke. Gustav Husak (Gustáv Husák), je postao prvi sekretar KPČ 1969. (kasnije je funkcija preimenovana u generalnog sekretara), a predsednik Čehoslovačke je postao 1975. Ostale političke organizacije su bile podređene KPČ. Sve političke partije, grupe i organizacije su grupisane pod kišobranom Nacionalnog fronta Čehoslovačke Socijalističke Republike. Nad pobornicima ljudskih prava i religije su vršene represije.

Vlada uredi

Društvo i društvene grupe uredi

Obrazovanje uredi

Besplatno osnovno obrazovanje. Veliki broj građana bio je pismen.

Energetski resursi uredi

Posle Drugog svetskog rata energetski potencijali države su bilo mali. Iz Sovjetskog Saveza je uvožena nafta, a u državi je funkcionisala proizvodnja mrkog uglja i električna energija na hidro pogon.

Privreda uredi

Posle Drugog svetskog rata, privreda je centralizovana po ugledu na privredu Sovjetskog Saveza. Teška metalurgija koja je zavisila od uvoza gvožđa.

Sport uredi

Čehoslovački fudbalski tim je bio vrlo jak na svetskoj sceni, sa 8 učešća na Svetskom prvenstvu, završivši kao drugi na Svetskim prvenstvima 1934. i 1962. Tim je takođe osvojio i Evropsko prvenstvo 1976.

Čehoslovačka je imala vrlo jak hokejaški tim, koji je osvojio mnoštvo medalja na svetskim šampionatima i olimpijskim igrama.

Poznati teniseri Ivan Lendl i Martina Navratilova su rođeni u Čehoslovačkoj.

Kultura uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „THE COVENANT OF THE LEAGUE OF NATIONS.”. 
  2. ^ „Ján Kačala: Máme nový názov federatívnej republiky (The New Name of the Federal Republic), In: Kultúra Slova (official publication of the Slovak Academy of Sciences Ľudovít Štúr Institute of Linguistics) 6/1990 pp. 192–197” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 08. 2011. g. Pristupljeno 07. 06. 2015. 
  3. ^ Votruba, Martin. „Czecho-Slovakia or Czechoslovakia”. Slovak Studies Program. University of Pittsburgh. Arhivirano iz originala 15. 10. 2013. g. Pristupljeno 29. 3. 2009. 

Literatura uredi

  • Heimann, Mary. Czechoslovakia: The State That Failed (2009).
  • Hermann, A. H. A History of the Czechs (1975).
  • Kalvoda, Josef. The Genesis of Czechoslovakia (1986).
  • Leff, Carol Skalnick. National Conflict in Czechoslovakia: The Making and Remaking of a State, 1918–87 (1988).
  • Mantey, Victor. A History of the Czechoslovak Republic (1973).
  • Myant, Martin. The Czechoslovak Economy, 1948–88 (1989).
  • Naimark, Norman, and Leonid Gibianskii, eds. The Establishment of Communist Regimes in Eastern Europe, 1944–1949 (1997) online edition[mrtva veza]
  • Orzoff, Andrea. Battle for the Castle: The Myth of Czechoslovakia in Europe 1914–1948 (Oxford University Press, 2009); online review . doi:10.1093/acprof:oso/9780195367812.001.0001.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć). online
  • Paul, David. Czechoslovakia: Profile of a Socialist Republic at the Crossroads of Europe (1990).
  • Renner, Hans. A History of Czechoslovakia since 1945 (1989).
  • Seton-Watson, R. W. A History of the Czechs and Slovaks (1943).
  • Stone, Norman, and E. Strouhal, eds.Czechoslovakia: Crossroads and Crises, 1918–88 (1989).
  • Wheaton, Bernard; Zdenek Kavav. "The Velvet Revolution: Czechoslovakia, 1988–1991" (1992).
  • Williams, Kieran, "Civil Resistance in Czechoslovakia: From Soviet Invasion to "Velvet Revolution", 1968–89",
    in Adam Roberts and Timothy Garton Ash (eds.), Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present (Oxford University Press, 2009).
  • Windsor, Philip, and Adam Roberts, Czechoslovakia 1968: Reform, Repression and Resistance (1969).
  • Wolchik, Sharon L. Czechoslovakia: Politics, Society, and Economics (1990).

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Чехословачка&oldid=27548534”