Čistka riječkih autonomaša

Čistka riječkih autonomaša, ili Čistka autonomaških elemenata grada Rijeke, bio je niz dobro organizovanih ubistava najistaknutijih političara i intelektualaca Autonomaške stranke Rijeke.

Istorija

Nekoliko dana prije oslobađanja Rijeke od nacističke okupacije odnosno 3. maja 1945. jugoslovenska kontraobavještajna služba Ozna započela je likvidaciju poznatijih članova riječke Autonomne stranke, koji su zagovarali samostalni status grada poslije Drugog svjetskog rata. Za razliku od tadašnjeg gradonačelnika Rijeke Rikarda Điđantea i njegovih saradnika, koje su nove jugoslovenske vlasti povezale sa fašističkim režimom i pogubile bez suđenja 4. maja 1945. nedaleko od Crekvine na Kastvu, simpatizerima autonomaških ideja u Rijeci teško se mogla prišiti neka negativna etiketa. Autonomaši su i sami bili žrtve italijanskog fašističkog režima koji bio na vlasti u Slobodnoj Državi Rijeci od državnog udara 1922. pa do kraja Drugog svjetskog rata. Štaviše, autonomaši su bili u kontaktu i aktivno sarađivali sa partizanima u okolini grada, pružajući im konkretnu pomoć i podršku u oslobađaju grada, ali nisu podržali uključivanje Rijeke u sastav nove komunističke Jugoslavije. Takođe, bili su u kontaktu sa angloameričkim dijelom saveznika, nadajući se njihovoj intervenciji i budućoj podršci nezavisnosti Rijeke. U martu 1944. grupa pod nazivom „Liburnisti” predložila je ponovno uspostavljanje Slobodne Države Rijeke, ali ovog puta bi se sastojala do tri kantona, sa odgovarajućim podopštinama: italijanski u Rijeci, hrvatski za Sušak i slovenački za Bistricu.

Ukupno, od ulaska jedinica Jugoslovenske armija u grad bez suđenja je ubijeno 650 ljudi. Među prvim ubijenim autonomašima bio je Đovani Rubini (ranije Rubinič) koji je 21. aprila 1945. na kućnom stubištu, a ubistvo se pripisuje partizanima. Rubini je bio jedan od najvećih zagovornika ponovnog uspostavljanja Slobodne Države Rijeke. U noći između 2. i 3. maja 1945. godine, dok su posljednje njemačke trupe napustile grad koji su zauzeli jugoslovenski partizani, glavnu ličnost autonomaškog pokreta u gradu Marija Blaziča su u njegovoj kući ubili partizani. Đuzepe Sinčič, bivši član Ustavotvorne skupštine Slobodne Države Rijeke, uhapšen je iste noći i ubijen rano ujutro. Nevio Skul je nestao iste noći, a nakon nekoliko dana pronađeno je njegovo tijela kako pluta kod posljednjeg mosta na rijeci Rječini, ustrijeljeno.

Pored uklanjanja najistaknutijih ličnosti pokreta, između 1500 i 2000 simpatizera pokreta bilo žrtva politički motivisanih hapšenja.

Uprkos ogromnim pritiscima, proautonomaški kandidati pobijedili su na prvim poslijeratnim izborima za mjesne odbore u gradu. To je motivisalo vojne komunističke vlasti, svjesne koliko će im biti potrebno da potčine mjesno stanovništvo, da brzo djeluju i organizuju niz ciljanih akcija i odmazda u želji da otuđe italijansko govorno stanovništvo i da ga podstaknu da se pridruži istarsko-dalmatinskom egzodusu. Od 1945. do 1954. Rijeka je izgubila od 58.000 do 66.000 stanovnika, uglavnom italijansko govorno stanovništvo, ali i ogromnu većinu drugih autohtonih nacionalnosti poput Mađara, Slovenaca, Hrvata i preostalih Austrijanaca, koji su prethodno živjela unutar gradskih granica. Izgnanici su uglavnom odlazili kako bi izbjegli rastuću diskriminaciju u rodnom gradu, ciljano nasilje i terorističke akte koji su protiv njih vodile nove mjesne i državne vlasti. Riječke vlasti još uvijek službeno ne priznaju ove zločine i negiranje istih je izvor stalnih napetosti između dijela gradskog stanovništva i mjesne gradske elite.