Švapsko-nemački kulturni savez
Švapsko-nemački kulturni savez (nem. Schwäbisch-Deutscher Kulturbund), ili samo Kulturbund, bila je organizacija Nemaca u Kraljevini Jugoslaviji koja je u toku Drugog svetskog rata pomagala okupatoru i propagirala nemački nacional-socijalizam.
.jpg)
Istorija uredi
Ova Nemačka organizacija osnovana je 20. juna 1920. godine u Novom Sadu a osnivači su bili Johan Keks (Johann Keks, 1885—1944), Georg Grasl (Georg Grassl, 1865—1948), Štefan Kraft (Stefan Kraft, 1884—1959) i Peter Hajnrih (Peter Heinrich). Kulturbund je bio početno zamišljen kao nepolitička organizacija koja deluje na području cele Kraljevine Jugoslavije, a imao je za cilj da čuva i razvija nemačku kulturu i jezik.[1] Zanimljivo je da je ova organizacija bila zamišljena po uzoru na predratnu srpsku organizaciju iz Austrougarske „Prosvjeta“[2] koja je osnovana u Sarajevu 1902. godine i koja je brinula o pismenosti Srba u Bosni i Hercegovini.
Organizacija je kao svoje zadatke precizirala širenje knjiga, umetničkih dela, muzikalija i filma među nemačkom nacionalnom manjinom, otvaranje knjižnica i podsticanje njihovog rada, otvaranje vaspitnih i prosvetnih ustanova, organizaciju predavanja, brigu o školovanju nemačkih učitelja i sveštenika, negovanje nemačkog jezika i drugo što je činilo duhovne, etičke, moralne, društvene i kulturne potrebe nemačke manjine i njeno zdravstveno prosvećivanje.[3] Za prvog generalnog sekretara Kulturbunda izabran je dr Georg Grasl, narodni poslanik, senator i predsednik Nemačke školske zadužbine. On je od 1930. godine bio počasni predsednik Kulturbunda. Nakon osnivanja u Novom Sadu, širom Kraljevine Jugoslavije u mestima u kome Nemci žive u većini niču mesne organizacije Kulturbunda.[4]
Kulturbund je bio bez posebnog uticaja na život Kraljevine sve dok je kasnih tridesetih godina uspon Hitlerove Nacionalsocijalističke radničke partije u njenim redovima nije pretvorio u glavno uporište nemačke politike i obaveštajnog delovanja u Kraljevini. Takođe, u obaveštajnom i organizacionom smislu, Nemačka je prema svojoj manjini nastupala u dva koloseka: u javnosti korektno i u skladu sa prethodnim odnosima dve države, a tajno u skladu sa strategijama nemačke politike i razvojem nemačke ekspanzije u Evropi.[5]
Zabrane Kulturbunda uredi
Organizacija Kulturbunda je prvi put zabranjena na intervenciju ministra prosvete Svetozara Pribićevića, rasturana je u aprilu 1924,[6] pa je 11. novembra 1924. godine zaplenjena imovina sa obrazloženjem da je prekoračeno ovlašćenje organizacije i da se ona počela baviti političkim pitanjima za šta nije registrovana kod vlasti[7]. Ministar unutrašnjih poslova Božidar Maksimović izdao je naredbu 12. januara 1927. godine da je odobrena delatnost i rad Kulturbunda[8].
Uvođenjem diktature kralja Aleksandra, 6. januara 1929. godine, obeležio je obustavljanje rada svih političkih i nacionalno obojenih organizacija (osim onih koje su propagirale jugoslavenstvo), te je nakratko zamrla i delatnost nemačkog Kulturbunda. Ponovni nastavak delovanja Kulturbunda je odobren 20. avgusta 1930. godine, a novi Statut nadležni su verifikovali 14. aprila 1931. godine[9].
Politička previranja u Kulturbundu uredi
Period od 1934. do 1939. godine rad i život Kulturbunda karakteriše unutrašnja politička borba između nacionalističkih pristalica Pokreta za obnovu i starog rukovodstva Kulturbunda. Ta borba je ispočetka vođena na idejno političkoj orijentaciji, kasnije se protegla na strateško-taktička pitanja političkog delovanja Kulturbunda, koje se sve više priklanjalo politici Trećeg rajha. U tu borbu sukoba generacija i borbe za vlast, postepeno, ali sve neposrednije se uključuje nadležne ustanove i organizacije nemačkog Rajha, što dovodi do procesa prodiranja i prevladavanja nacional-socijalističke ideologije u redove bačkih Nemaca.
Do previranja i pojave Pokreta obnove u Kulturbundu, došlo je odmah posle dolaska Hitlera na vlast u Nemačkoj, a nosioci Pokreta su bili mlađi intelektualci na čelu sa dr Jakobom Avenderom (zubarom po profesiji), koji su pretežno studirali u Nemačkoj, tamo vaspitani, napajali nacizmom i primljeni u Nacional-socijalističku partiju. Cilj pokreta je bio da se putem taktičkog ponašanja Kulturbunda, nemačka nacionalna manjina u Jugoslaviji pretvori u nacional-socijalističku narodnu zajednicu, koja će u sklopu Trećeg rajha igrati ulogu predstraže na ovom prostoru. Borba u rukovodstvu Nemaca koja će trajati dosta dugo, okončana je kada je na predlog Folksdojče mitelštele, 18. i 19. maja 1939. godine u Gracu izabran za novog predsednika Kulturbunda dr Sep Janko advokatski pripravnik iz Zrenjanina, koji se školovao u Nemačkoj.[4]
Drugi svetski rat uredi
Za vreme Aprilskog rata, pripadnici Kulturbunda su delovali kao peta kolona. Nakon nemačke okupacije, Kulturbund postaje stožer folksdojčera koji su se, u velikom broju, stavili u službu Trećeg rajha.
Reference uredi
- ^ Tomasevich 2002, str. 201.
- ^ Z. Janjetović „Srpski uticaji na svakodnevnu kulturu Nemaca u Vojvodini“, Godišnjak za društvenu istoriju 2., Beograd 2009., str. 31
- ^ Lj. Dimić „Kulturna politika...“, knj. III, str. 12
- ^ a b Milorad Milunović - Riđica sa okolinom (1986)
- ^ Bojan Dimitrijević - Srbija 1941 (2021.)
- ^ "Politika", 25. apr. 1924, str. 3 - Iz Vojvodine
- ^ Grafenauer 1945; 41-42.
- ^ Plautz 1940; 37
- ^ Plautz 1940; 39
Literatura uredi
- Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
