Šiško Menčetić
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Šiško Menčetić (1457 — 1527) bio je pesnik i dubrovački plemić.[1]
| Šiško Menčetić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1457. |
| Mesto rođenja | Dubrovnik, |
| Datum smrti | 15. jun 1527. (69/70 god.) |
| Mesto smrti | Dubrovnik, |
Biografija uredi
Šiško Sigmund[2] Menčetić je rođen 1458. godine u staroj dubrovačkoj plemićkoj porodici. Bio je sin dubrovačkog vlastelina Šimuna[3] Menčetića, koji se potpisivao i kao Vlahović, pa se pretpostavlja da je bio sin Vlaha. Vlahovićem su nazivali Dubrovčani i unuka Šiška. Mladost je proveo izuzetno razuzdano, a propevao je tokom sedmogodišnje ljubavi prema jednoj devojci. Drugovao je sa pesnikom Džoretom Držićem; bili su to prvi dubrovački pesnici - trubaduri koji su pisali na narodnom "slovinskom" jeziku. Džore je postao sveštenik, a Šiško se oženio kao četrdesetogodišnjak. Menčetić je ostavio iza sebe zbornik (kancijonero)[4] ljubavnih i nešto religioznih pesama.
Obavljao je razne dužnosti u dubrovačkoj vladi.
Umro je, zajedno s dva svoja sina, 25. juna 1527. u velikoj epidemiji kuge.
Poezija uredi
Menčetićev pesnički zbornik izuzetno je obiman, broji 512 pesama. Ubedljivo najveći njihov deo predstavlja petrarkistička ljubavna lirika, nekoliko je satiričnih, moralno-refleksivnih, a tu je i mali ciklus religioznih pesama.
Tematsko-motivski i stilski elementi tih pesama, posebno onih ljubavnih, pokazuju da je Menčetić odlično poznavao italijansko stvaralaštvo svog i nešto starijeg vremena. Vrlo blizak pesnicima hibridnog petrarkizma napuljske škole, najveći deo njegovog ljubavnog kanconijera čine pesme koje svrstavamo u drugu fazu ove vrste pesništva, opis dragine lepote. Njihov broj, vrlo male razlike u pogledu motivske građe, a znatno veće na stilskom planu, stvaraju utisak da je Menčetić — svesno ili ne — varirao teme želeći da isproba (ili pokaže) stilske i poetske mogućnosti jednog novog poetskog jezika. U tako velikom broju pesama, naravno, i to naročito u pesmama čiji je centralni motiv patnja neuslišenog ljubavnika, dolazi do mnogih ponavljanja, iznose se različiti tada već utvrđeni klišei, pa neretko ova poezija deluje kao nedoživljena. Ipak, među njima ima i uspelijih pesama, kao što je Ne mogu živjeti bez tebe, zasnovana na dosetki da mu je gospođa toliko draga da je postala deo lirskog subjekta; u nizu igara rečima zasnovanim na njoj, i danas vrlo moderno zvuči retorsko pitanje u stihu 5 „ter tebe želeći sam sebe toj želju“. Izuzetno je vešto komponovana pesma od jednog distiha Bože, šta osta tebi, u kojoj izuzetnom stilskom i ritmičkom kompozicijom čini krupan kompliment dragoj zasnovan na platonističkom poimanju fenomena lepote. Strogu i značenjem bogatu kompoziciju nalazimo i u pesmi Kako razbludno hodi.
U delu kanconijera u kojem se opeva sreća uslišenog ljubavnika Menčetić u najvećoj meri odstupa od Petrarkinog tematskog kruga i doživljaja ljubavi uopšte: ove pesme, kao npr. Ljuveno uživanje, često imaju narativnu strukturu i pripovedaju o trenucima ljubavne sreće, često vrlo otvoreno opisujući senzualne momente ljubavne sreće (uz ograde kao što je u ovoj pesmi: A naprid ostalo kazat mi ni smilos). U njima često dominira ekstatični doživljaj ljubavne sreće, ali izražen gotovo uvek pripovednim tonom, kao opis sopstvenog stanja u tom trenutku, u prošlom vremenu. U tim pesmama često zrači njegova ponesenost „stvarnom radošću renesansnog čoveka opčinjenog ljubavlju i lepotom.“ U ovoj pesmi, kao i u mnogim drugim, pojavljuju se neki karakteristični elementi trubadurske (provansalske) ljubavne poezije, kao što je motiv albe (dolazak zore koja razdvaja ljubavnike), ili pak motiv slavljenja gospođe u svojoj poeziji (kao i u pesmi Pjesnik sam).
Odnos prema Petrarki, naročito u ovom ciklusu, vrlo se jasno ogleda u pesmi Blažena ti i sva tvoja ljepota: na prvi pogled, ova pesma deluje kao tačan i potpun prepev čuvenog Petrarkinog soneta LXI jer ih povezuje najpre kompozicioni princip razvijanja pesme (blagosiljanje na početku svake kompozicione jedinice: strofe / distiha), zatim parafraza mnogih Petrarkinih stihova. Kako je Menčetić svoju pesmu ispevao u dvanaesteračkim distisima, otuda prvi i drugi stih distiha, odnosno parni i neparni stihovi pesme, drugačije su strukturirani: po pravilu, Menčetić u neparnim stihovima prilično verno prenosi Petrarkine motive i izraze, dok u parnim stihovima nešto slobodnije varira Petrarkine rasute rime, menjajući osnovno značenje i atmosferu pesme naglašavanjem sve senzualnijih tonova. Taj ton naročito dobija na intenzitetu u poslednjem distihu: Blažena ljepos tva, blažena tva mlados / pokli se meni sva darova za rados. Platonistički Petrarkin završetak, u kojem se Laura pojavljuje kao neka vrsta muze, inspiracija njegovih stihova i isključivi vlasnik njegovih misli, potpuno je izostala kod Menčetića. Time je potpuno eliminisan elegični i setni ton Petrarkinog završetka, a Menčetićeva pesma dobila ditirampski prizvuk motivisan fino izraženim hedonizmom. Preuzimajući osnovni Petrarkin postupak, našavši, zatim, inspiraciju u pojedinim njegovim stihovima, Menčetić je načinio pesmu bitno drugačijeg značenja: u njoj nije više lirski subjekat u centru pesme, već erotski doživljaj voljene osobe, što su sve bitne osobine napuljske škole. Među ovim pesmama ima i onih koje su drugačije oblikovane, koje deluju proživljenije i uverljivije i koje delimično izlaze iz motivskih okvira petrarkizma, kao pesma Moja molitva.
Poslednja faza petrarkističkog kanconijera, rezignacija zbog egzistencijalne neispunjenosti lirskog subjekta zemaljskom ljubavlju i okretanje Bogorodici, samo delimično je ostvarena u Menčetićevom stvaralaštvu i praktično zamenjena malim ciklusom religioznih pesama upućenih Isusu Hristu. Elementi rezignacije uočavaju se u nekim njegovim satiričnim pesmama, naročito onim mizoginskim, Uzdanje u ženu ili Mrzim na žene i neću da igda o kojoj dobro govorim, u kojima se žene prikazuju kao izvor svakog zla i kao neverna bića. U drugim satiričnim pesmama, kao i u ponekoj refleksivnoj, Menčetić obrađuje uglavnom teme opšteg značaja, kao što su bogatstvo i škrtost, dok u jednoj peva o Zlu od Kotora: to je prvi pesnički trag inače tradicionalnog neprijateljstva Dubrovčana i Kotorana.
Izuzetno su jake Menčetićeve veze sa usmenom tradicijom: one se ogledaju kako u nizu stilskih sredstava preuzetih iz tog bogatog korpusa, tako i u nizu leksema i, naročito, izreka, koje je Menčetić rado inkorporirao u svoje stihove zasnivajući na njima dosetke, kojima je poetički težio.
Poezija Šiška Menčetića, obimna, ali ne i previše raznovrsna, u našoj književnoj istoriji često je tretirana kao neoriginalna, monotona, previše izveštačena i sl. Međutim, novija istraživanja, u okvirima nešto drugačijeg senzibiliteta koji u literaturi nije tražio isključivo originalnost, naročito u odnosu prema stranim uzorima, već je umeo da prepozna i neke suptilnije tonove i vrednosti, koji je umeo u ovim stihovima da uoči fine i ne uvek lako uočive veze sa usmenim pesništvom, da razvijeni i ponekad složeni artizam ne tumači kao izveštačenost, već da ga prihvati kao pesničku vrednost, dakle, ovakva istraživanja našla su mnogo više literarne vrednosti u obimnom Menčetićevom opusu. Iako monoton kada se čita odjednom, u celini i redom, u njemu se mogu naći brojne pesme s nemalim pesničkim vrednostima, i to vrednostima različitih vrsta. Osim toga, Menčetićeva poezija odigrala je veoma važnu ulogu u daljem razvoju dubrovačkog pesništva, postala jedan od njegovih temelja, utvrdila, pa i kanonizovala niz tematsko-motivskih i stilskih elemenata koji su u potonjoj poeziji postali nezaobilazni deo poetske strukture. Već Dinko Ranjina je sredinom 16. veka u Menčetiću i Držiću prepoznao začetnike dubrovačkog literarnog stvaralaštva, a polovinom 18. veka jedan dubrovački biograf zabeležio je verovatno opšte mnjenje po kojem je Menčetić dubrovački Petrarka.
Bibliografija uredi
Izdanja uredi
- Pjesme Šiška Menčetića Vlahovića i Gjore Držića (skupio i napisao Uvod Vatroslav Jagić), JAZU, Stari pisci hrvatski, knj. 2, Zagreb, 1870.
- Pjesme Šiška Menčetića i Džore Držića i ostale pjesme Ranjinina zbornika (priredio Milan Rešetar), JAZU, Stari pisci hrvatski, knj. 2, 2. izdanje, Zagreb, 1937.
Reference uredi
Literatura uredi
- Vatroslav Jagić, Trubaduri i najstariji hrvatski lirici, Rad JAZU, 9, 1869, pp. 202-233.
- Petar Kreković, Zur Autorschaft einiger im II Bande der Stari pisci hrvatski gedruckten Gedichte, Archiv für slavische Philologie, XV, 1893, pp. 388–394.
- Konstantin Jireček, Der ragusanische Dichter Šiško Menčetić, Archiv für slavische Philologie, XIX, 1897, pp. 22-89.
- Konstantin Jireček,Beiträge zur ragusanischen Literaturgeschichte, Archiv für slavische Philologie, XXI, 1899, pp. 457–462.
- Milorad Medini, Prvi dubrovački pjesnici i zbornik Nikole Ranjine, Rad JAZU, 153, 1903, pp. 98-114.
- Petar Kreković, Najstarija hrvatska lirika, Nastavni vjesnik, XVI, 1908, pp. 241-259, 329-339, 401-411, 481-489.
- Josip Torbarina, Italian influence on the poets of the Ragusan Republic, London, 1931.
- Milan Rešetar, Autorstvo pjesama Ranjinina zbornika, Rad JAZU, 247, 1933, pp. 92-147.
- Milan Rešetar, Jezik pjesama Ranjinina zbornika, Rad JAZU, 255, 1936, pp. 77-220.
- Milan Rešetar, Rječnik i dikcija pjesama Ranjinina zbornika, Rad JAZU, 260, pp. 1938, pp. 1-56.
- Vladan Nedić, Zbornik Nikše Ranjine i usmeno pesništvo, Anali Filološkog fakulteta, 7, 1967, pp. 31-41. I u: Vladan Nedić, O usmenom pesništvu (priredio Miroslav Pantić), SKZ, Kolo LXIX, knj. 462, Beograd, 1976, pp. 62-78.
- Katalin Kovačević, Frava - Frouwe? Razmišljanja o Menčetićevim pjesmama br. 248 i br. 331. U: Petrarca i petrarkizam u slavenskim zemljama, Zagreb - Dubrovnik, 1978, pp. 251-255.
- Miroslav Pantić, Jedna pesma „na narodnu“ Šiška Menčetića iz XV veka. U: Zbornik u čast Vojislava Đurića, Beograd, 1992, pp. 87-97.
- Dejan Ajdačić, I riflessi del sonetto di Petrarca: „Benedetto sia l’giorno..“ nella poesia dei petrarchisti ragusei
- E. D. Goy, Love and Death in the Poetry of Sisko Mencetic and Dzore Drzic, Beograd, 2001.
