23. SS brdska divizija Kama (2. hrvatska)
23. Vafen-SS brdska divizija „Kama” (2. hrvatska) (njem. 23. Waffen-Gebirgs-Division der SS „Kama“ (kroatische Nr. 2)) bila je njemačka brdska pješadijska divizija Vafen-SS-a, oružanog krila Nacističke partije, koji je služio uz Vermaht, ali nikada nije formalno bio dio Vermahta tokom Drugog svjetskog rata. Na poslijeratnim suđenjima u Nirnbergu, Vafen-SS je proglašen za zločinačku organizaciju zbog svoje velike umiješanosti u ratnim zločinima i zločinima protiv čovječnosti. Diviziju su činili njemački oficiri i muslimanski vojnici. Naziv „Kama” dobila je po bodežu koji su koristili balkanski pastiri, a bila je jedna od trideset osam divizija Vafen-SS-a tokom Drugog svjetskog rata. Osnovana 19. juna 1944, sačinjena je uglavnom od kadra 13. SS brdske divizije „Handžar”, ali nije dostigla punu snagu i nikada nije stupila u borbena dejstva kao jedinica.
| 23. Vafen-SS brdska divizija „Kama” (2. hrvatska) | |
|---|---|
| 23. Waffen-Gebirgs-Division der SS „Kama“ (kroatische Nr. 2) | |
 Oznaka pripadnosti 23. SS brdskoj diviziji „Kama” (2. hrvatska) | |
| Postojanje | 19. jun 1944 — 31. oktobar 1944.; 4 meseca i 12 dana |
| Zemlja |  Nacistička Njemačka |
| Pripadnost | Nacistička Njemačka |
| Ogranak |  Vafen-SS |
| Tip | Brdska pješadija |
| Uloga | Protivgerilske operacije |
| Veličina | divizija (nikad nije dostigla snagu divizije) |
| Nadimak | Kama |
| Angažovanje | južna Mađarska u Drugom svjetskom ratu |
| Komandanti | |
| Značajni komandanti | Helmut Rajthel |
| Insignije | |
| Simbol identifikacije | Sunce iz Vergine |
Elementi divizije nakratko su se borili protiv sovjetskih snaga u južnoj Mađarskoj početkom oktobra 1944, zajedno sa 31. SS dobrovoljačkom grenadirskom divizijom. Ubrzo su povučeni sa fronta i otpočeli prelazak u Nezavisnu Državu Hrvatskoj, fašističku marionetsku državu, kako bi se pridružili 13. SS diviziji, kada su se Muslimani iz divizije Kama pobunili 17. oktobra 1944. godine. Kadar je brzo vratio kontrolu, ali pobuna je rezultirala formalnim raspuštanjem divizije 31. oktobra 1944. godine.
Pozadina uredi
Poslije invazije Sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, hrvatski ultranacionalista i fašista Ante Pavelić, koji se nalazio u egzilu u Fašističkoj Italiji, imenovan je za poglavnika ustaške Nezavisne Države Hrvatske (NDH). NDH je obuhvatala skoro cijelu današnju Republiku Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i dio Republike Srbije, a predstavljala je „italijansko-njemački kvaziprotektorat”.[1] Vlasti NDH su, preko Ustaške vojnice, odmah pokrenule kampanju masovnih ubistava, protjerivanja i prisilnog katoličenja srpskog pravoslavnog stanovništva, koje je živjela na prostoru NDH.[2]
Kako bi osigurao odanost Muslimana, Pavelić je naredio da se jedna zgrada u Zagrebu pretvori u džamiju, koju je nazvao Poglavnikova džamija.[3] Uprkos Pavelićevim uvjeravanjima u jednakost sa katoličkim Hrvatima, mnogi Muslimani su se ubrzo razočarali u ustašku vlast. Nijedan Musliman nije postavljen na uticajno mjesto u administraciji NDH. Početkom 1942. izbile su žestoke borbe između ustaša, četnika i partizana. Neke jedinice Ustaške vojnice bile su uvjerene da su Muslimani simpatizeri komunista i spaljivali su njihova sela i ubijali civile. Četnici su optuživali Muslimane za učešća u ustaškom nasilju protiv Srba i činili slične zločine nad muslimanskim stanovništvom. Muslimane nije naročito štitilo ni Hrvatsko domobranstvo, regularna vojska NDH, za koju su Nijemci smatrali da je od „minimalne borbene važnosti”. Muslimani su osnivali mjesne milicije za samoodbranu, ali su i one bile od ograničene vrijednosti, i samo je jedna milicija iz Tuzle, domobranska Hadžiefendićeva legija, koju je vodio Muhamed Hadžiefendić, bila od nekog značaja.[4][5]
Osude i zahtjevi za zaštitu uredi
Muslimanska elita i viđeniji ljudi u brojnim gradovima i varošicama objavljivali su rezolucije ili memorandume u kojima su javno osuđivali ustaške mjere, zakone i nasilje protiv Srba: prijedorsku (23. septembra 1941), sarajevsku (12. oktobra), mostarsku (21. oktobra), banjalučku (12. novembra), bijeljinsku (2. decembra) i tuzlansku rezoluciju (11. decembra). Rezolucije su osuđivale ustaše u Bosni i Hercegovini zbog lošeg postupanja prema muslimanima i zbog pokušaja da okrenu muslimane i Srbe jedne protiv drugih.[6] Prema jednoj rezoluciji, od početka ustaškog režima muslimani su se užasavali nezakonitih djelatnosti koje su ustaše, organi vlade NDH i razne nelegalne grupe, činile protiv Srba.[7]
Nezadovoljstvo Muslimana ustaškom upravom u NDH i njihova potreba za zaštitom bili su sjedinjene sa čežnjom za vremenom habzburške uprave u Bosni i Hercegovini i uglavnom prijateljskim stavom prema Nijemcima među viđenijim Muslimanima. Ovi faktori su doprinosili zahtjevima za autonomijom muslimanske zajednice kojima se Pavelić žestoko opirao, pošto bi to narušilo teritorijalni integritet NDH.[8] Do novembra 1942, autonomaši su bili toliko očajni zbog potrebe za zaštitom muslimanskog stanovništva, da su pisali Adolfu Hitleru tražeći da odobri stvaranje autonomne „političko-administrativne vlasti” u Bosni u okviru NDH, na čijem čelu bi se nalazila ličnost koju imenuje Hitler.[9]
Iako ova ideja nije dobila Hitlerovo odobrenje, vjerovatno zato što nije želio da pravi probleme Paveliću, rajhsfirer-SS-a Hajnrih Himler je u tome vidio priliku da osnuje regrutnu zonu Vafen-SS-a u NDH, koja bi privukla Muslimane.[8] Početkom 1943. Hitler je odobrio osnivanje prve SS divizije regrutovane od negermanskog stanovništva, koja će postati poznata kao 13. SS brdska divizija Handžar (1. hrvatska). Diviziju je trebalo činiti prvenstveno muslimansko stanovništvo NDH.[10]
Istorija uredi
Nijemci su željeli da regrutuju drugu SS diviziju od Muslimana u NDH,[11] kao dio Himlerovog cilja da proširi regrutaciju Vafen-SS-a na Balkanu. Njegov plan je bio da obrazuje dva korpusa od dvije divizije, od kojih bi jedan korpus djelovao u Bosni unutar NDH, dok bi drugi djelovao u Albaniji. Ovi korpusi bi se zatim kombinovali sa folksdojčerskom 7. SS dobrovoljačkom brdskom divizijom „Princ Eugen” i zajedno bi obrazovali Balkansku SS brdsku armiju od pet divizija.[12] Hitler je 28. maja 1944. dao formalno odobrenje za stvaranje 23. SS divizije,[13] a osnivanje je trebalo da počne 10. juna, dok bi obuka trajala do kraja 1944. godine.[14] Himler je poslušao savjet zapovjednika 13. SS divizije Handžar, SS-brigadefirera i general-majora Vafen-SS-a Karl-Gustava Zaubercvajga i pristao da obrazuje diviziju u Bačkoj koju je anektirala Mađarska, umjesto u Bosni. Zaubercvajg je smatrao da će ustaše, ako se divizija obrazuje u NDH, potkopati moral regruta.[15] Nova divizija je dobila ime „Kama” po bodežu koji su koristili balkanski pastiri.[13]
13. SS diviziji je dato naređenje da obezbijedi kadar za novu diviziju, a SS-štandartenfirer Helmut Rajthel, zapovjednik puka u sastavu 13. SS divizije, postavljen je na dužnost zapovjednika nove divizije.[13] Obrazovanje divizije je odloženo, jer je 13. SS divizija bila uključena u velikoj mjeri u operaciju Volmond (Pun mjesec), tako da je obrazovanje počelo tek 19. juna.[13] Himler je unaprijedio Zaubercvajga 21. juna u čin SS-grupenfirera i general-lajtanta Vafen-SS-a i imenovao ga za zapovjednika bosanskog korpusa, koji je dobio naziv 9. Vafen-SS brdski koprus (hrvatski). Korpus je trebao da se obrazuje u Bačalmašu u južnoj Mađarskoj,[13] gdje je bila raspoređena 18. SS dobrovoljačka oklopna grenadirska divizija „Horst Vesel”.[14]
Od 23. juna u selu Bošnjaci u župi Posavje, okupljena su 54 oficira, 187 podoficira i 1137 vojnika 13. SS divizije koji su izabrani za prelazak u 23. SS diviziju, a u Bačku su prebačeni 15. jula. Uključena su po tri podoficira iz svake čete 13. SS divizije[13] i jedan konjički eskadron, po jednu bateriju iz svakog artiljerijskog bataljona, kao i specijalističke trupe. Njemačke oficire i podoficire su takođe obezbjeđivale dopunske jedinice Vafen-SS-a. Divizijska oblast je ležala duž Velikog bačkog kanala, sa garnizonom u Srbobranu i Kuli i s obje strane linije Sombor—Vrbas.[14] Za diviziju punog sastava trebalo je okupiti 10.000 dobrovoljaca, od muslimanskih vojnih obveznika rođenih 1926. i 1927. (uz neke izuzetke), a po potrebi i iz ranih muslimanskih milicija u NDH. Vlasti NDH su vršile regrutaciju, a zatim su zajedno sa ostalima prebačeni pod njemačko zapovjedništvo,[12] koji su potom transportovani u regrutne dijelove Vafen-SS-a u Somboru i Bošnjacima.[16] Ovi ljudi su trebali da se jave do 15. septembra 1944, ali sredinom avgusta, oficir Vafen-SS-a za regrutaciju obergrupenfirer Gotlob Berger izvijestio je Himlera da neće biti dovoljno pouzdanih muslimanskih muškaraca na raspolaganju i da će morati i Hrvati katolici biti primljeni u sastav 23. SS divizije.[17] Tokom Pavelićeve posjete Hitleru u septembru 1944, general Đuro Gruić, načelnik Glavnog stana Poglavnika, ukazao je Nijemcima da će biti teško regrutovati još 5000 ljudi za upotpunjavanje divizije nakon što je 5000 već dodijeljeno.[11] Mnogi folksdojčeri iz NDH i nekoliko iz Mađarske su regrutovani u diviziju da bi bili predvodnici Muslimanima i njemačkom kadru i da bi se pojačala kohezija jedinice.[14]
Divizija je dostigla brojnost od 126 oficira, 374 podoficira i 3293 vojnika po podacima od 10. septembra,[14] a pripadnici su bili njemački oficiri i muslimanski vojnici,[18] što je djelić njene propisane snage od 19.000 ljudi.[14] Do tada, moral u novoj diviziji opadao je upravo kada je završena završna faza obuke u Mađarskoj; rat nije tekao dobro, a pričalo se da će Nijemci napustiti Balkan i ostaviti Muslimane da se brane.[19] Suočen sa viskim stopama dezerterstva iz 13. SS divizije, Zaubercvajg je predložio plan razoružavanja Muslimana u obje divizije, a 18. septembra je otputovao u posjetu Himleru. Umjesto toga, rajhsfirer-SS-a se opredijelio za plan prebacivanja 2000 Muslimana iz 23. SS divizije u zonu djelovanja 13. SS divizije u Bosni, gdje bi se izvršila reorganizacija obje divizije. Jedinice sa borbenim naoružanjem iz sastav 13. SS divizije trebalo je staviti pod neposrednu kontrolu 9. Vafen-SS brdskog korpusa (hrvatskog), koji bi takođe krenuo u Bosnu. Plan donesen 24. septembra poništio je obrazovanje 23. SS divizije i naložio SS-oberfireru Gustavu Lombardu da osnuje i zapovijeda novom SS pješadijskom divizijom koristeći njemački kadar i opremu 23. SS divizije, dopunjenu Nijemcima regrutovanim u Mađarskoj.[20] Muslimani iz 23. SS divizije trebali su biti prevezeni željeznicom nazad u područje Gradište—Županja—Bošnjaci radi ponovne organizacije u „novu” diviziju Kama.[21]
Osoblje štaba 9. Vafen-SS brdskog korpusa (hrvatskog) napustilo je Mađarsku i 3. oktobra 1944. stiglo u selo Andrijaševce kod Vinkovaca. Štab je postao djelimično operativan 7. oktobra.[22] Muslimani nisu odmah napustili Bačku i za kratko vrijeme su bili u garnizonu uz Lomardovu novu 31. SS dobrovačku grenadirsku diviziju.[23] U međuvremenu, Crvena armija je nastavila da napreduje kroz Mađarsku, a 9. oktobra 1944, zapovjednik Vafens-SS-a u Mađarskoj poslao je telegram 9. SS brdskom korpusu u Bosni u kojem je saopštio da su „jedinice iz divizije SS-oberfirera Lombarda spremne za borbe, a Bosanci iz divizije Kama su bili bačeni u borbe u Bačkoj.”[24] Muslimanski elementi bili su raspoređeni duž rijeke Tise nedjelju dana, pa kao dio Kampfrupe Sir u pokušaju da uspore napredovanje Crvene armije.[25] Iz tog razloga je povratak Muslimana u NDH bio odložen.[22]
Muslimani su se ubrzo povukli sa linije fronta u Mađarskoj i počeli da se vraćaju u Bosnu, kako bi se pridružili 13. SS diviziji kada je izbila pobuna 17. oktobra 1944. godine. Rajthel je brzo povratio kontrolu, ali je pobuna značila da je reorganizacija „nove” 23. SS divizije odbačena. Mali broj pouzdanih Muslimana iz divizije korišćen je kao zamjena u 13. SS diviziji, a 23. SS divizija je formalno raspuštena 31. oktobra 1944. godine.[26] Uprkos kratkom postojanju, 23 SS divizija se smatra jedno od trideset osam divizija koje je Vafen-SS uspostavio tokom Drugog svjetskog rata.[27] Nakon što divizija raspuštena, brojčana oznaka „23.” dodijeljena je 23. SS oklopnoj grenadirskoj diviziji „Nederland” (1. holandskoj),[28] dok je Rajthel nastavio da zapovijeda 11. SS lakopješadijskim pukom „Rajnhard Hajdrih” iz 6. SS brdske divizije „Nord” protiv Američke vojske u južnoj Njemačkoj tokom posljednjih mjeseci Drugog svjetskog rata.[29]
Poslijeratna Nirnberška suđenja donijela su deklatornu presudu da je Vafen-SS kriminalna organizacija zbog svoje velike umiješanosti u ratne zločine i zločine protiv čovječnosti, uključujući ubijanje raznih zarobljenika i zločine počinjene u okupiranim zemljama.[30] Iz ove presude isključeni su oni koji su bili regrutovani u Vafen-SS, a nisu lično počinili ratne zločine i zločine protiv čovječnosti.[31]
Sastav divizije uredi
Konačni sastav divizije je bio:[32]
- 55. Vafen-SS brdski lovački puk (3. hrvatski)
- 56. Vafen-SS brdski lovački puk (4. hrvatski)
- 23. SS brdski artiljerijski puk
- 23. SS izviđački bataljon
- 23. SS bataljon oklopnih lovaca
- 23. SS inženjerijski bataljon
- 23. SS brdski signalni bataljon
- 23. SS bataljon snabdjevanja
- 23. SS sanitarni bataljon
- 23. SS zamjenski bataljon
Divizija je takođe obuhvatala čete za popravke i veterinu i administrativni odjeljak.[33]
Uniforma uredi
Obilježje divizije bilo je sunce sa šesnaest zraka, simbol kralja Antičke Makedonije Aleksandra Velikog. Oznaka divizije na kragni sa insignijama bila je namijenjena, ali je malo vjerovatno da je ikada bila izdata. Tokom obrazovanja i obuke u Bačkoj tokom ljeta 1944, vojnici su često bili obučeni u kaki tropske uniforme sa kratkim pantalonama. Zvanična kapa divizije bio je fes SS M43: poljski sivi model za nošenje u borbi i na dužnosti i crveni model za parade, vježbe marširanja i van dužnosti. Pripadnici divizije koji ranije služili u 13. SS diviziji često su nastavljali da nose oznaku na kragni te divizije,[33] na kojoj se vidjela ruka kako drži simitar preko svastike.[34] Ove nestandardne dijelove uniforme nastavili su nositi pripadnici divizije nakon što su ušli u sastav 31. SS divizije u oktobru 1944. godine.[33]
Reference uredi
- ^ Tomasevich 2001, str. 272.
- ^ Tomasevich 2001, str. 397–409.
- ^ Malcolm 1994, str. 174–176.
- ^ Lepre 1997, str. 15–16.
- ^ Tomasevich 2001, str. 488–493.
- ^ Hoare 2007, str. 227.
- ^ Tomasevich 2001, str. 492.
- ^ a b Lepre 1997, str. 16–17.
- ^ Hoare 2013, str. 51–53.
- ^ Lepre 1997, str. 19; Tomasevich 2001, str. 496.
- ^ a b Tomasevich 2001, str. 500.
- ^ a b Lepre 1997, str. 223.
- ^ a b v g d đ Lepre 1997, str. 228.
- ^ a b v g d đ Pencz 2010, str. 3.
- ^ Lepre 1997, str. 223, 228.
- ^ Pencz 2010, str. 5.
- ^ Lepre 1997, str. 223; Tomasevich 2001, str. 500.
- ^ Tomasevich 2001, str. 268.
- ^ Lepre 1997, str. 252.
- ^ Pencz 2010, str. 6.
- ^ Lepre 1997, str. 256–257; Pencz 2010, str. 6.
- ^ a b Lepre 1997, str. 263.
- ^ Pencz 2010, str. 6–7.
- ^ Stein 1984, str. 185; Lepre 1997, str. 263.
- ^ Pencz 2010, str. 7.
- ^ Lepre 1997, str. 266.
- ^ Keegan 1970, str. 156–159.
- ^ Keegan 1970, str. 158.
- ^ Rusiecki 2011, str. 38 & 340.
- ^ Stein 1984, str. 250–251.
- ^ Ginsburgs & Kudriavtsev 1990, str. 244.
- ^ Williamson 2004, str. 245; Pencz 2010, str. 4; Tessin, Kannapin & Meyer 2000, str. 95.
- ^ a b v Pencz 2010, str. 4.
- ^ Military Intelligence Division 1944, str. 88–89.
Literatura uredi
- Knjige
- Ginsburgs, George; Kudriavtsev, Vladimir Nikolaevich, ur. (1990). The Nuremberg Trial and International Law. Dordrecht, Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 0-7923-0798-4.
- Keegan, John (1970). Waffen SS: The Asphalt Soldiers. London: Pan/Ballantine. ISBN 978-0-345-09768-2.
- Lepre, George (1997). Himmler's Bosnian Division: The Waffen-SS Handschar Division 1943—1945. Atglen, Philadelphia: Schiffer Publishing. ISBN 978-0-7643-0134-6.
- Pencz, Rudolf (2010). For the Homeland: The 31st Waffen-SS Volunteer Grenadier Division in World War II. Mechanicsburg, Philadelphia: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-3582-7.
- Rusiecki, Stephen (2011). In Final Defense of the Reich: The Destruction of the 6th SS Mountain Division "Nord". Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-744-2.
- Stein, George H. (1984). The Waffen SS: Hitler's Elite Guard at War, 1939–45. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9275-4.
- Tessin, Georg; Kannapin, Norbert; Meyer, Brün (2000). Waffen-SS und Ordnungspolizei im Kriegseinsatz 1939—1945 (na jeziku: nemački). Osnabrück: Biblio Verlag. ISBN 978-3-7648-2471-6.
- Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941—1945: Occupation and Collaboration. San Francisco: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
- Williamson, Gordon (2004). The SS: Hitler's Instrument Of Terror. St Paul, Minnesota: Zenith Press. ISBN 978-0-7603-1933-8.
- Dokumenta
- Military Intelligence Division (1944). „Special Series No.21, German Mountain Warfare”. Carlisle, Pennsylvania: United States Army Military History Institute. OCLC 16509592.
