|
[[Datoteka:Ornette-coleman 06N7116sw.jpg|thumb|right|Ornet Koleman, [[Moers Festival]], 2011]]
{{rut}}
'''Slobodni džez''' (-{''Free jazz''}-) javlja se krajem 50-tih godina XX veka i razbija tradicionalni oblik improvizacije. Pokret se temeljio na potpuno slobodnoj improvizaciji. Muzičari koji sviraju slobodni džez stilom odbacuju zadatu melodiju, harmoniju, oblik i ne koriste zadatu građu iz tonaliteta. Zvuk je često agresivan, glasan i disonantan.
Prve snimke snimaju grupe -{''Inituition''}- i -{''Digression''}- pod vodstvom LennyLeni TristanoaTristana. Probijanje stila počinje sredinom pedesetih godina snimkamasnimcima [[OrnetteaOrnette Coleman|Orneta ColemanaKilemana]] („-{Something Else}-” i „-{Tomorrow is the question}-”) i prva dva albuma CecilaSesila TayloraTejlora („-{Jazz advance}-” i „-{Looking ahead}-”). Stil postiže najveću slavu kad OrnetteOrnet ColemanKoleman dolazi u New YorkNjujork i izdaje albume "„-{The shape of jazz to come"}-” i "„-{Change of century"}-”.
Dva najznačajnija predstavnika su: [[OrnetteOrnet Coleman]]Kileman i [[John Coltrane|Džon Koltrejn]]. Drugi glazbenicimuzičari koji su djelovalidelovali su: Sun Ra, CharlesČarls Mingus, JackieDžeki McLeanMaklin, CecilSesil TaylorTejlor, The JimmyDžimi GiuffeĐiufi Trio, ChicoČiko Hamilton.
Od europskihevropskih predstavnika ovog pravca treba izdvojiti saksofoniste: Petera BrötzmannaBrecmana, Evana Parkera, trombonistatrombonistu ConnyjaKonija Bauera, gitaristagitaristu Dereka BaileyaBajlija, pijanistapijanistu Freda Van Hovea i bubnjara Hana BenninkaBeninka. Treba izdvojiti i one koji su svoje djelovanjedelovanje započeli iza željezne zavjesezavese poput: TomaszaTomaša Stanka, ZbigniewaZbignieva SeifertaSejferta, te Vjačeslava Ganelina.
== Karakteristike ==
[[FileДатотека:Pharoah Sanders photo.jpg|thumb|right|Faro Sanders]]
Neki džez muzičari se odupiru bilo kakvom pokušaju klasifikacije. OneJedna difficultypoteškoća isje thatu mosttome jazzšto hasvećina andžeza ima element of improvisationimprovizacije. ManyMnogi musiciansmuzičari drawkoriste onkoncepte freei jazzidiome conceptsslobodnog and idiomsdžeza, andi freeslobodni jazzdžez wasnikada nevernije entirelybio distinctposve fromrazličit otherod genresdrugih žanrova. ButMeđutim freeslobodni jazzdžez doesisto havetako itsima ownsvoje characteristicssopstvene karakteristike. [[Pharoah Sanders|Faro Sanders]] andi JohnDžon ColtraneKoltran usedsu harshkoristili overblowingoštro orpreduvavanje, otherkao extendedi techniquesširi toniz elicitdrugih unconventionaltehnika soundsza fromstvaranje theirnekonvencionalnih instruments.zvukova Likeiz othernjihovih formsinstrumenata. ofPoput jazzdrugih itformi placesdžeza anon aestheticstavlja premiumestetski onpremijum expressingna theizražavanje "voice"„glasa” orili "sound"„zvuka” of the musicianmuzičara, as opposed to the classicalza traditionrazliku inod whichklasične thetradicije performeru iskojoj seenje moreizvođač asviđen expressingkao theosoba thoughtskoja ofizražava themisli composerkompozitora.
EarlierRaniji jazzstilovi stylesdžeza typicallysu weretipično builtbili onizgrađeni ana frameworkokviru ofoblika song formspjesama, suchkao što assu [[twelve-bar blues|dvanaestomerni bluz]] or theili [[thirty-two-bar form|32-bar AABA]] popularpopularna songforma form]]pesme na 32 nivoa withsa chordpromenama changesakorda. InU freeslobodnom jazzdžezu, thezavisnost dependenceod onfiksne ai fixedunapred andzadate pre-established formforme isje eliminatedeliminisana, andi the role ofuloga [[improvisation|imporovizacije]] isje shodno correspondinglytome increasedpovećana.
OtherDruge formsforme ofdžeza jazzkoriste use regularregularne [[metre (music)|metermetričke]]s andi pulsedpulsirajuće rhythmsritmove, usuallyobično inu 4/4 orili (less oftenređe) 3/4. FreeSlobodni jazzdžez retainszadržava pulsationpulsaciju andi sometimesponekad [[Swing music|swingsvingove]]s butali withoutbez regularregularne metermetrike. FrequentČesto [[:en:wikt:accelerando|Accelerandoakcelerando]] andi [[Темпо|ritardando]] give an impressiondaju ofutisak rhythmritma thatkoji movesse likekreće apoput wavetalasa.<ref name="Litweiler">{{cite book |last1=Litweiler |first1=John |title=The Freedom Principle: Jazz After 1958 |date=1984 |publisher=Da Capo Press |isbn=0-306-80377-1 |page=158}}</ref>
Ranije džez forme su koristile [[Аликвотни тонови|harmoničke]] strukture, obično cikluse [[Diatonic and chromatic|dijatoničkih]] akorda. Kada je došlo do improvizacije, ona je zasnovana na notama u akordima. Slobodni džez po definiciji nema takve strukture, ali isto tako po definiciji (on je na kraju krajeva „džez” koliko je i „slobodan”) on zadržava znatan deo jezika ranijeg džez sviranja. Stoga se veoma često mogu čuti dijatoničke, [[altered dominant|izmenjeno dominantne]] i [[blues|bluz]] fraze u ovoj muzici.
Previous jazz forms used [[harmonic]] structures, usually cycles of [[diatonic]] chords. When improvisation occurred, it was founded on the notes in the chords. Free jazz almost by definition is free of such structures, but also by definition (it is, after all, "jazz" as much as it is "free") it retains much of the language of earlier jazz playing. It is therefore very common to hear diatonic, [[altered dominant]] and [[blues]] phrases in this music.
GuitaristGitarista [[Marc Ribot|Mark Ribo]] commentedje thatkomentarisao za [[Ornette Coleman|Orneta Kolemana]] andi [[Albert Ayler|Alberta Ajlera]] "although„mada theysu wereoni freeingoslobodili uppojedine certainstrukture strictures of bebop[[Би-бап|bibapa]], weresvaki inod factnjih eachje developingzapravo newrazvio structuresnove ofstrukture compositionkompozicije”." <ref name="Ribot">{{cite web |title=A Fireside Chat with Marc Ribot |url=https://www.allaboutjazz.com/a-fireside-chat-with-marc-ribot-marc-ribot-by-aaj-staff.php?page=1 |website=All About Jazz |accessdate=18 December 2018 |date=21 February 2004}}</ref> SomeNeke formsforme usekoriste composedkomponovane melodiesmelodije askao theosnovu basisza for groupgrupne performance andi improvisationimprovizaciju. FreePraktičari jazzslobodnog practitionersdžeza sometimesponekad usekoriste suchtakav materialmaterijal. OtherKoriste compositionalse structuresi aredruge employedkompozicione strukture, someneke od kojih su detaileddetaljne andi complexkompleksne.<ref name="Litweiler" />{{rp|276}}
TheNeki breakdownkritičari ofsmatraju formda andse rhythmicslom structureoblika hasi beenritmičke seenstrukture bypodudara somesa criticsizlaganjem toi coincideupotrebom withelemenata jazziz musicians'nezapadne exposure to and use of elements from non-Western musicmuzike, especiallyposebno Africanafričkih, Arabic,arapskih andi Indianindijskih. TheIstoričari atonalityi ofdžez freeizvođači jazzčesto ispripisuju oftenatonalnost creditedslobodnog bydžeza historianspovratku andna jazznetonalnu performersmuziku todevetnaestog a return to non-tonal music of the nineteenth centuryveka, includinguključujući [[field holler|uzvikivače]]s u poljima, streetulične crieskrikove, andi jubileesproslave (partelement ofslobodnog thedžeza "returnkoje toje thedeo roots"„povratka element of free jazzkorenima”). ThisTo suggestssugeriše thatda perhapsmožda theudaljavanje movementod awaytonaliteta fromnije tonalitybio wassvestan notnapor aosmišljavanja consciousformalnog effortatonalnog to devise a formal atonal systemsistema, butveć ratherradije aodraz reflectionkoncepata ofkoji theokružuju conceptsslobodni surroundingdžez. freeDžez jazz.je Jazzpostao became„slobodan” "free"putem byuklanjanja removingzavisnosti dependenceod onakrdne chordprogresije, progressionsumesto andčega insteadsu usingkorištene [[polytempic|politempne]] andi [[polyrhythmic|poliritmičke]] structuresstrukture.<ref name="Southern">{{cite book |last1=Southern |first1=Ellen |title=The Music of Black Americans |date=1997 |publisher=Norton |location=New York |isbn=0-393-97141-4 |pages=494–497 |edition=3rd}}</ref>
Rejection of theOdbijanje bop aestheticestetike wasje combinedkombinovano withsa afascinacijom fascinationza withranije earlierstilove stylesdžeza, ofkao jazz,što such asje [[dixieland|diksilend]] withsa itsnjegovom collectivekolektivnom improvisationimprovizacijom, askao welli asafričkom African musicmuzikom. Interest inu ethnicetničku musicmuziku resultedje inrezultirao theu useupotrebi ofinstrumenata instrumentssa fromsvih aroundstrana the worldsveta, suchkao asšto je [[Ed Blackwell|Ed Blekvelov]]'s Westzapadno Africanafrički [[talking drum|govoreći bubanj]], andi [[Leon Thomas|Lion Tomasova]]'s interpretation ofinterpretacija pygmypigmejskog yodelingjodlovanja.<ref name="Robinson">{{cite book |last1=Robinson |first1=J. Bradford |editor1-last=Kernfeld |editor1-first=Barry |title=The New Grove Dictionary of Jazz |date=2002 |publisher=Grove's Dictionaries |location=New York |isbn=1-56159-284-6 |page=848–849 |volume=1 |edition=2nd }}</ref> IdeasIdeje andi inspirationinspiracije weresu foundnalažene inu the music ofmuzici [[John Cage|Džona Kejdža]], [[Musica Elettronica Viva|Muzici eletronica viva]], and thei [[Fluxus|Fluksus]] movementpokretu.<ref name="Cambridge">{{cite book |editor1-last=Cooke |editor1-first=Mervyn |editor2-last=Horn |editor2-first=David |title=The Cambridge companion to jazz |date=2002 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=9780521663885 |page=207}}</ref>
ManyMnogi criticskritičari, particularlyposebno atu thevreme music'snastanka inceptionove muzike, suspectedsumljali thatsu abandonmentda ofnapuštanje familiarpoznatih elementselemenata ofdžeza jazzukazuje pointedna tonedostatak atehnike lackdela ofmuzičara. techniqueU ondanašnje thevreme partsu oftakva thegledišta musicians. Today such views are more marginalmarginalna, and the musici hasova builtmuzika aje bodyizgradila oftelo criticalkritičkog writingpisanja.<ref name="Jost">{{cite book |last1=Jost |first1=Ekkehard |title=Free Jazz |date=1974 |publisher=Universal Edition |isbn=9783702400132}}</ref>
ManyMnogi criticskritičari havesu drawnpovezali connectionstermin between„slobodni thedžez” termi "freeamerički jazz"društveni andambijent thekasnih American1950-ih sociali setting during the late 1950s and 1960s1960-ih, especiallyposebno thenastajuće emerging social tensions ofsocijalne racialtenzije integrationrasne andintegracije thei [[civil rights movement|pokreta za građanska prava]]. ManyMnogi arguetvrde thoseda recentovi phenomenanoviji suchfenomeni, askao thešto landmarkje prekretna presuda slučaja [[Brown v. Board of Education|Braun protiv Odbora za obrazovanje]] decision iniz 1954, thepojava emergence of the "„[[Freedom Riders|Fredom rajdera]]" in” 1961. godine, the 1963 [[Freedom Summer|Leto slobode]] of1963. activist-supportedu blackvidu voteraktivističke registrationpodrške registracije crnih glasača, andi theslobodne freealternativne alternative blackcrnačke [[Freedom Schools|Slobodne škole]] demonstratedemonstriraju thepolitičke politicalimplikacije implicationsreči of„slobodan” theu word "free" in context ofkontekstu freeslobodnog jazzdžeza. ThusStoga manymnogi considersmatraju freeda jazzslobodni todžez benije notsamo onlyodbacivanje aizvesnih rejectionmuzičkih ofstanovišta certaini musical credos and ideasideja, butveć amuzičko musicalodbacivanje reactionugnjetavanja toi the oppression and experience ofiskustvo [[black Americans|afroamerikanaca]].<ref name="Gioia">{{cite book |last1=Gioia |first1=Ted |title=The History of Jazz |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, England |pages=309–311}}</ref>
== Reference ==
| 