Википедија

Istorija Ujedinjenog Kraljevstva — разлика између измена

Интерактиван преглед историје
← Старија изменаНовија измена →
Садржај обрисан Садржај додат
ВизуелноВикитекст
.
Autobot (разговор | доприноси)
1.572.075 измена
м Разне исправке; козметичке измене
Ред 1:
[[FileДатотека:Articles of Union.jpg|thumb|Objavljena verzija Povelje unije, sporazuma koji je doveo do stvaranja [[Kingdom of Great Britain|Kraljevstva Velika Britanija]] 1707. godine]]
[[DatotekaДатотека:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (Variant 2).svg|250px|thumb|right|Kraljevski grb Ujedinjenog Kraljevstva]]
 
'''Istorija Ujedinjenog Kraljevstva''' veže se uz [[Britanska ostrva]] koja su bila meta čestih osvajanja. [[Kelti]], [[Rimljani]], [[Anglosaksonci]] i [[Vikinzi]], redom su osvajali ova ostrva i uspostavljali svoju vlast. Godine [[1066.]]. [[Normani]] su napali i pokorili [[engleska|Englesku]]. Nakon toga, Engleska je postala moćnija zemlja koja je najpre zauzela [[irska|Irsku]], a potom i [[Vels]] da bi se [[1603.]]. udružila sa [[Škotska|Škotskom]]. [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] postalo je vodeća industrijska i kolonijalna sila u svetu, održavajući prevlast koja se prenosi i u ovaj vek.
 
== Drevna Britanija ==
Ред 8:
Prvobitni stanovnici Britanije bili su [[nomadi|nomadski lovci]] - sakupljači plodova koji su u potrazi za hranom selili sa jednog mesta na drugo. Oko [[400. pne.]] ljudi su se počeli naseljavati u [[sela|selima]], obrađivati zemlju i uzgajati [[životinje]].
 
=== Rimska Britanija ===
 
[[Julije Cezar]] napao je Britaniju [[54. pne.]] da bi zaustavio lokalna [[kelti|keltska plemena]] u pružanju pomoći [[Gali]]ma u [[francuska|Francuskoj]] koji su podrivali [[Rimsko carstvo]]. Godine [[43.]]. osvojeni su Engleska i Vels, i postali su deo Rimskog carstva. Rimnjani su gradili mnoge gradove i ceste te podsticali trgovinu.
 
;Rimski gradovi
 
Rimnjani su izgradili mrežu gradova kao središta trgovine i regionalne vlasti. Među njima su bili '''''Londinium''''' ([[London]]) na reci [[Temza|Temzi]], i -{'''''Aque Sulis'''''}- ([[Бат (Самерсет)|Bat]])<ref>[http://www.cityofbath.co.uk Bath]</ref>
 
=== Anglosaksonska invazija ===
 
Nakon odlaska Rimnjana [[410.]]. godine, [[germani|germansko pleme]] [[Anglosasi]] sa severa Evrope je počelo da prodire u Britaniju. Do [[613.]]. godine Anglosasi su osvojili celu Englesku i podelili je na sedam kraljevstva. Pod rimskom vlašću većina Britanaca bili su [[hrišćani]], dok su Anglosasi imali svoje bogove. Hrišćanski misionar '''sv. Avgustin''' stigao je ''Kanterberi'' [[597.]]. godine i započeo da preobraćuje to područje na [[hrišćanstvo]].
 
=== Vikinzi i Knut ===
 
[[DatotekaДатотека:Cnut.jpg|thumb|desno|[[Knut Veliki]]]]
 
Godine [[787.]]. vikinški moreplovci prvi put su stigli do engleske obale i ubrzo zavladali severnim i istočnim delom zemlje. Godine [[1013.]]. zauzeli su celo kraljevstvo; pod vladavinom [[Knut Veliki|Knuta]], Engleska je bila je bila deo vikinškog carstva koje se nazivalo '''Dejnlo''' i obuhvatalo je veći deo [[skandinavija|Skandinavije]].
 
== Normanska Engleska ==
 
Godine [[1066.]]. normandijski vojvoda Vilim napao je Englesku zahtevajući pravo na presto. Nedaleko [[Bitka kod Hastingsa|Hastingsa]] porazio je englesku vojsku pod vodstvom kralja [[Харолд II Енглески|Harolda -{II}-]] te zauzeo zemlju. Normani su gradili utvrđenja da bi ojačali svoju vlast i u Englesku uveli jaku centralnu vlast.
* '''Magna Karta (Velika povelja sloboda)'''▼
 
Pod normanskom vlašću često je dolazilo do sporova između kralja i njegovih najmoćnijih plemića. Godine [[1215.]]. u ''[[Runnymede|Ranimedu]]'' u ''[[Сари (грофовија)|Sariju]]'', kralj [[Jovan bez Zemlje]] potpisao je '''''[[Magna carta libertatum|Magnu kartu]]''''', ispravu koju je sastavilo više plemstvo. U njoj su ispisane dužnosti i prava građana te [[crkva|crkve]] u odnosu na krunu. -{''Magna carta libertatum''}- je još uvek jedan od glavnih ustavnih dokumenata engleske vlade.▼
▲*'''Magna Karta (Velika povelja sloboda)'''
* '''Vilijam -{I}- Osvajač'''▼
 
[[DatotekaДатотека:Edward_the_Elder.jpg|thumb|desno|[[Едвард Старији|Edvard -{I}- Stariji]]]]▼
▲Pod normanskom vlašću često je dolazilo do sporova između kralja i njegovih najmoćnijih plemića. Godine [[1215.]] u ''[[Runnymede|Ranimedu]]'' u ''[[Сари (грофовија)|Sariju]]'', kralj [[Jovan bez Zemlje]] potpisao je '''''[[Magna carta libertatum|Magnu kartu]]''''', ispravu koju je sastavilo više plemstvo. U njoj su ispisane dužnosti i prava građana te [[crkva|crkve]] u odnosu na krunu. -{''Magna carta libertatum''}- je još uvek jedan od glavnih ustavnih dokumenata engleske vlade.
 
[[Вилијам I Освајач|Vilijam -{I}- Osvajač]] (1027-871027—87) bio je potomak [[Viking]]a koji su se naselili u Normandiji na severu Francuske. Kao kralj Engleske, bio je strog vladar koji je zemlji doneo stabilnost. Umro je nakon pada s konja u [[Nant]]u, [[Francuska]].▼
▲*'''Vilijam -{I}- Osvajač'''
* '''Parlament'''▼
 
Godine [[1265.]]. [[Хенри III Плантагенет|Henri -{III}-]] pozvao je predstavnike gradova, plemstva i sveštenstva u London kao prvi [[parlament]] koji je savetovao vladu. Tokom jednog veka parlament je stekao pravo donošenja [[zakon]]a i ubiranja [[porez]]a.▼
▲[[Datoteka:Edward_the_Elder.jpg|thumb|desno|[[Едвард Старији|Edvard -{I}- Stariji]]]]
* '''Vels'''▼
 
▲[[Вилијам I Освајач|Vilijam -{I}- Osvajač]] (1027-87) bio je potomak [[Viking]]a koji su se naselili u Normandiji na severu Francuske. Kao kralj Engleske, bio je strog vladar koji je zemlji doneo stabilnost. Umro je nakon pada s konja u [[Nant]]u, [[Francuska]].
 
▲*'''Parlament'''
 
▲Godine [[1265.]] [[Хенри III Плантагенет|Henri -{III}-]] pozvao je predstavnike gradova, plemstva i sveštenstva u London kao prvi [[parlament]] koji je savetovao vladu. Tokom jednog veka parlament je stekao pravo donošenja [[zakon]]a i ubiranja [[porez]]a.
 
▲*'''Vels'''
{{glavni|Vels}}
 
Engleska je pokušavala da zavlada Velsom još od saksonskih vremena, ali su se velški knezovi odupirali. Godine [[1282.]]. [[Едвард Старији|Edvard -{I}- Stariji]] zauzeo je ovu zemlju i podigao brojna utvrđenja da bi Velšane držao u pokornosti. ''Aktom o ujedinjenju'' iz [[1536.]]. Vels je formalno pripojen Engleskoj. Velški jezik bio je potiskivan vekovima nakon toga.
 
== Dinastije Tudor i Stjuart ==
[[DatotekaДатотека:Hans_Holbein_d._J._049.jpg|thumb|desno|[[Хенри VIII Тјудор|Henri -{VIII}-]]]]
 
[[Хенри VII Тјудор|Henri -{VII}-]], prvi kralj iz [[Династија Тјудор|dinastije Tjudor]], preuzeo je vlast [[1485.]]. Obuzdao je vlast plemstva, obnovio kraljevske finansije i strogo vladao. Tudori su vladali do [[1603]]. Nakon njih su došli Stjuarti pod čijom je vladavinom Engleska pokušala da održi vodeću ulogu u Evropi uprkos žestokog građanskog rata.
 
Godine [[1534.]]. [[Хенри VIII Тјудор|Henri -{VIII}-]] prekinio je veze sa [[rimokatolička crkva|Rimokatoličkom crkvom]] zato što mu nije dopustila razvod braka. Stvorio je Englesku (Anglikansku) crkvu, postao njezin poglavar, raspustio samostane da bi novac preusmerio na svoj dvor te prisvojio crkvenu zemlju.
 
[[Škotska]] je prvi put postala kraljevina [[843.]]. i vekovima je bila nezavisna uprkos neprestanim invazijama iz Engleske. Godine 1603. škotski kralj [[Џејмс I Стјуарт|Džejms -{VI}- Škotski]] nasledio je engleski presto od kraljice [[elizabeta I|Elizabete -{I}-]] iz dinastije Tudor [[1707.]]. godine, te su se dve zemlje formalno ujedinile. Sukob između parlamenta i [[Чарлс I Стјуарт|Čarlsa -{I}- Stjuarta]] radi vlasti nad zemljom buknuo je u otvoreni rat [[1642]]. Kralj je poražen i pogubljen [[1649.]]. a Engleska je bila republika do [[1660]].
 
== Industrijska Engleska ==
[[DatotekaДатотека:Queen_Victoria_1887.jpg|thumb|[[Kraljica Viktorija]]]]
 
U [[18. vek]]u Britanija je postala prva industrijalizirana zemlja. Milioni ljudi krenuli su iz sela u gradove gde su radili u novim fabrikama i radionicama. Kanalima i [[železnica|železnicom]] po celoj zemlji prevozile su se sirovine i gotova roba. Oko [[1850.]]. Britanija je bila svetska radionica.
* '''Viktorijanska Engleska'''▼
 
U vreme vladavine [[kraljica Viktorija|kraljice Viktorije]] (1837-19011837—1901), Britanija je postala najbogatija zemlja na svetu, sa carstvom koje je zauzimalo četvrtinu zemaljske kugle. Uprkos bogastva, životni uslovi za većinu ljudi u gradovima bili su loši.▼
▲*'''Viktorijanska Engleska'''
* '''Čartisti'''▼
 
▲U vreme vladavine [[kraljica Viktorija|kraljice Viktorije]] (1837-1901), Britanija je postala najbogatija zemlja na svetu, sa carstvom koje je zauzimalo četvrtinu zemaljske kugle. Uprkos bogastva, životni uslovi za većinu ljudi u gradovima bili su loši.
 
▲*'''Čartisti'''
 
Početkom [[19. vek]]a rasli su zahtevi za boljim zastupanjem radnih ljudi u vladi. Tokom 1830-ih i 1840-ih pojavile su se grupe, puput ''čartista'', koje su se borile za reformu. Naziv su dobili po -{''People´s Charter''}- (Narodnoj povelji) koju je sastavio [[Vilijam Lavet]] [[1838]]. Reforme su sprovedene mnogo kasnije.
Линија 74 ⟶ 68:
 
Tokom [[20. vek]]a Britanija je doživljavala brojne promene. Veći deo njenog carstva postao je nezavisan, izgubila je vlast u većem delu Irske i vodila borbu protiv ekonomskog nazadovanja. Krajem 20. veka Britanija je postala multikulturalno društvo nakon dolaska brojnih imigranata iz bivših kolonija u [[afrika|Africi]], [[azija|Aziji]] i na [[Karibi]]ma.
* '''Britanija u vreme rata'''▼
 
[[DatotekaДатотека:Flag_of_Europe.svg|180px|desno|thumb|Zastava EU]]▼
▲*'''Britanija u vreme rata'''
 
▲[[Datoteka:Flag_of_Europe.svg|180px|desno|thumb|Zastava EU]]
 
Godine [[1940.]] Britanija je bila i sama u borbi protiv [[Трећи рајх|nacističke Nemačke]]. Britanski borbeni piloti odbili su planiranu nemačku invaziju tokom ''Bitke za Britaniju'', ali su britanski gradovi bili snažno bombardovani tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]].▼
 
*'''Socijalna država'''▼
 
▲Godine [[1940.]]. Britanija je bila i sama u borbi protiv [[Трећи рајх|nacističke Nemačke]]. Britanski borbeni piloti odbili su planiranu nemačku invaziju tokom ''Bitke za Britaniju'', ali su britanski gradovi bili snažno bombardovani tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]].
Početkom 20. veka Britanija je uvela državne penzije i osiguranje da bi zaštitila radnike od siromaštva, bolesti i nezaposlenosti. Godine [[1948.]] državna zdravstvena služba utemeljila je besplatne medicinske usluge.▼
▲* '''Socijalna država'''
 
▲Početkom 20. veka Britanija je uvela državne penzije i osiguranje da bi zaštitila radnike od siromaštva, bolesti i nezaposlenosti. Godine [[1948.]]. državna zdravstvena služba utemeljila je besplatne medicinske usluge.
* '''Ulazak u Evropu'''
 
Nakon referenduma punoljetne populacije, Britanija je [[1973.]]. pristupila [[EU|Evropskoj zajednici]] (Evropska unija). Članstvo je donelo brojne povlastice, ali uloga Britanije u Evropi je ostala jedno od najproturečnijih pitanja britanskih političkih stranaka.
 
== Hronološka tabela ==
Линија 143 ⟶ 134:
 
== Literatura ==
{{Refbeginrefbegin|30em}}
* ''Oxford Dictionary of National Biography'' (2004) [http://www.oxforddnb.com/search/people/index.jsp online]; short scholarly biographies of all the major people
* Addison, Paul. ''No Turning Back: The Peaceful Revolutions of Post-War Britain'' (2011) [https://www.amazon.com/dp/0192192671/ excerpt and text search]
Линија 152 ⟶ 143:
* Black, Jeremy. ''The Hanoverians: The History of a Dynasty'' (2004)
* Bright, J. Franck. ''A History Of England. Period 4: Growth Of Democracy: Victoria 1837–1880'' (1893) [https://books.google.com/books?id=9CJAAQAAMAAJ online] 608pp; highly detailed political narrative
* Bright, J. Franck. ''A History of England: Period V. Imperial Reaction Victoria 1880–1901'' (vol 5, 1904); detailed political narrative; 295pp; [https://books.google.com/books?id=mocPAAAAYAAJ&pg=PP15 online]; also [http://ebook.lib.hku.hk/CADAL/B31388875V5/ another copy]
* Cannon, John, ed. ''The Oxford Companion to British History'' (2003), historical encyclopedia; 4000 entries in 1046pp [https://www.amazon.com/dp/0198605145/ excerpt and text search]
* Childs, David. ''Britain since 1945: A Political History'' (2012) [https://www.amazon.com/dp/0415519527/ excerpt and text search]
Линија 160 ⟶ 151:
* Colley, Linda. ''Britons: Forging the Nation, 1707–1837'' (Yale U.P. 1992)
* Daunton, M. J. ''Progress and Poverty: An Economic and Social History of Britain 1700–1850'' (1995); ''Wealth and Welfare: An Economic and Social History of Britain 1851–1951'' (2007) [https://www.amazon.com/dp/0198732090/ excerpt and text search]
* Ensor, R. C. K. ''England, 1870–1914'' (1936) [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.49856 online] influential scholarly survey
* ''The Encyclopedia of Britain'' (Helicon, 1999), 1015pp {{ISBNpage|year=|id=ISBN 1-85986-275-6|pages=}}; also published as ''Hutchinson Encyclopedia of Britain''
* Floud, Roderick, and Donald McCloskey, eds. ''The Economic History of Britain since 1700'' (1st ed. 2 vol 1981; 2nd edition 1994).
* Floud, Roderick, Jane Humphries, and Paul Johnson, eds. ''The Cambridge Economic History of Modern Britain'' (3 vol. 2014); advanced economic history, heavy on econometrics and statistics; [https://www.amazon.com/Cambridge-Economic-History-Modern-Britain/dp/1107631432/ excerpt] Almost entirely different contents from previous Floud-McCloskey book.
* Gardiner, Juliet. ''Wartime: Britain 1939–1945'' (2004); 782pp; social history
Линија 188 ⟶ 179:
* [[Morgan, Kenneth O.]] ''The Oxford History of Britain'' (2010)
* Mowat, C. L. ''Britain Between the Wars, 1918–1940'' (1955) [https://archive.org/details/britainbetweenwa00mowa online free to borrow]
* {{citeCite book|ref=harv|editor-last=Newman|editor-first=Gerald|title=Britain in the Hanoverian Age, 1714–1837: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=ZhaBz_5OZiUC&pg=PR11|year=1997|publisher=Taylor & Francis|isbn=9780815303961|pages=}} [http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03612759909604247 online review]
* O'Gorman, Frank. ''The Long Eighteenth Century: British Political and Social History 1688–1832'' (1997) 415pp
* Owen, John B. ''The Eighteenth Century: 1714–1815'' (1976), survey
Линија 263 ⟶ 254:
 
== Spoljašnje veze ==
{{Commons categoryCommonscat-lat|}}
* -{[https://web.archive.org/web/20100201134618/http://www.bl.uk/timeline Timelines: Sources from history – British Library interactive]}-
* -{[https://web.archive.org/web/20060902193158/http://www.infobritain.co.uk/Index.htm Info Britain.co.uk]}-
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/wiki/Istorija_Ujedinjenog_Kraljevstva”