Википедија

Biološka raznovrsnost — разлика између измена

Интерактиван преглед историје
← Старија изменаНовија измена →
Садржај обрисан Садржај додат
ВизуелноВикитекст
.
.
Ред 1:
{{Evolucijska biologija-lat}}
[[File:Fungi of Saskatchewan.JPG|thumb|250px|right|A sampling ofUzorci [[fungi|gljiva]] collectedprikupljeni duringtokom summerleta 2008. ingodine Northernu mešovitim šumama severnog [[SaskatchewanSaskačevan]] mixed woodsa, nearu LaRongeblizini is[[Ла anРонџ example(Саскачеван)|La regardingRondža]] thesu speciesprimer diversitybioraznolikosti ofgljivičnih fungivrsta. InNa thisovoj photo,fotografiji theresu areisto alsotako leaflistovi [[lichen|lišaja]]s andi [[moss|mahovine]]es.]]
 
{{rut}}
'''Biodiverzitet''', ''bioraznolikost'' ili '''biološka raznovrsnost''' ([[Grčki jezik|grč.]] βiοs - bios + [[Latinski jezik|lat.]] -{''diverssus''}-, prošli particip od -{''dīvertere''}- = da se skrene) predstavlja raznovrsnost svih [[Živo biće|živih bića]] na planeti [[Zemlja|Zemlji]], odnosno, sveukupnost: [[gen]]a - genetički diverzitet, [[Vrsta (biologija)|vrsta]] - specijski diverzitet i [[ekosistem]]a - ekosistemski diverzitet. ''[[Genetički diverzitet]]'' predstavlja skup gena svih postojećih živih bića na našoj planeti pošto je svaki organizam neponovljiva kombinacija gena. Sve vrste na našoj planeti od postanka života do danas predstavljaju ''[[specijski diverzitet]]''. Procenjuje se da na Zemlji živi preko 80.000.000 vrsta, a po nekim skromnijim procenama taj se broj kreće oko 12 - 35.000.000 vrsta, a do sada je [[determinacija|determinisano]] oko 1,7 miliona vrsta. ''[[Ekosistemski diverzitet]]'' predstavlja raznovrsnost [[Stanište|staništa]], [[biocenoza]] kao i svih procesa koje vrše organizmi u sklopu ekosistema. Raznovrsnost živog sveta najbolje je proučena kod evoluciono najsavršenijih biljaka i životinja pri čemu se misli na [[skrivenosemenice]] (cvetnice), među [[biljke|biljkama]], odnosno, [[sisari|sisare]], [[kičmenjaci|kičmenjake]], u [[fauna|fauni]]. Prema biološkoj raznovrsnosti naša zemlja predstavlja jedan od 6 evropskih i jedan od 153 svetska centara biodiverziteta.
 
Biološka raznolikost je pojam koji opisuje činjenicu da na Zemlji nisu nikad postojala, ne postoje, niti (teorijski) mogu postojati dva biološki istovjetnaistovetna živa sistema. Bioraznolikost izumrlih i postojećih oblika života i njihovih zajednica može se proučavati na nivou sveukupnog živog sveta i viših [[sistematske kategorije|sistematskih kategorija]] (organizacionih tipova ili [[porodica (biologija)|porodica]], na primer), među posmatranim [[vrsta (biologija)|vrstama]] živih bića ili među istovrsnim [[jedinka]]ma i njihovim različito definisanim grupama. Bioraznolikost je, dakle, sveukupno stanje i ukupni biološki potencijal promenljivosti, odnosno izvorni uslov opstanka žive supstance na [[Zemlja|Zemlji]].<ref>Bendall R.(1996): Biodiversity: the follow up to Rio. The Globe 30:4-5, April 1996.</ref><ref>Global Environmental Change (1995): Human and Policy Implications. Special issue on People, Land Management and Environmental Change, Vol. 3, No. 4.</ref><ref>Heywood, V.H., Ed. (1995): Global Biodiversity Assessment. United Nations Environment Programme. Cambridge University Press, Cambridge, Published for UNEP, Cambridge university Press, Cambridge, ISBN 0 521 56403 4; ISBN 0 521 56481. 6</ref><ref>Heywood V. H. (1996): The Global Biodiversity Assessment". The Globe, 30:2-4.</ref><ref>[http://www.un.org/earthwatch/biodiversity/assessment.html The Global Biodiversity Assessment completed]</ref><ref>Juha U. I., Ono A. (1996): Population, Land Management and Environmental Change. The United Nations University, Tokyo.</ref>
 
[[Biologija|Biološke]] [[nauka|nauke]] koje se posebno intenzivno bave problemima, uzrocima i posledicama (tj. prirodom, procesima i pojavama promenljivosti životnih formi) – kao osnovnu jedinicu proučavanja uzimaju vrstu, odnosno intraspecijski i interspecijski biodiverzitet.<ref>Škrijelj R., Đug S. (2009): Uvod u ekologiju životinja.Prirodno-matematički fakultet Sarajevo, Sarajevo, ISBN 978 9958-592-03-4.</ref> Iako u tom pogledu postoje različite procjeneprocene, smatra se da je do danas na našoj planeti poznato preko milion životinjskih i pola miliona biljnih vrsta, a da, skupazajedno sa neopisanim oblicima, taj broj doseže opseg i 3–10 miliona. Jedna od njih je i vrsta -{''Homo sapiens''}- (“čovjek„čovek razumni”), koja obuhvata sve ljude današnjice i njihove neposredne fosilne pretke.<ref>Cockell C. (2006). Biological processes associated with impact events ESF IMPACT (1. ed.). Berlin: Springer Verlag, ISBN 978-3-540-25735-6.</ref><ref>Dasmann R. F. (1968) A Different kind of country. MacMillan Company, New York, ISBN 0-02-072810-7.</ref><ref>Wilson E. O., Peter F. M. Eds (1988): Biodiversity. National Academy Press, New York, ISBN 0-309-03783-2 ; ISBN 0-309-03739-5 (pbk.), online Edition.</ref><ref>Global Biodiversity Assessment (1995): Biodiversity, Glossary of terms related to the CBD – UNEP, Annex 6, Glossary. Belgian Clearing-Hous, Bruxelles, ISBN 0-521-56481-6.</ref><ref>Hawksworth D. L. (1996). Biodiversity: measurement and estimation. Springer Verlag Stuttgart, ISBN 978-0-412-75220-9.</ref><ref>Edward O., Wilson E. O. (2002). The Future of Life. Alfred A. Knopf, New York, ISBN 0-679-45078-5.</ref><ref>Rashid H. M., Scholes R., Ash N. (2006). Ecosystems and human well-being: current state and trends : findings of the Condition and Trends Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment. Island Press, ISBN 978-1-55963-228-7.</ref><ref>Van Dyke F. (2008). Conservation Biology: Foundations, Concepts, Applications, 2nd ed. Springer Verlag, Suttgart, ISBN 978-1-4020-6890-4.</ref><ref>Hunter M. L. (1996). Fundamentals of Conservation Biology. Blackwell Science Inc., Cambridge, Massachusetts. ISBN 0-86542-371-7.</ref><ref>Levin, S. Encyclopedia of Biodiversity. San Diego: Elsevier Academic Press, ISBN 9780123847195.</ref><ref>Leveque, C. & J. Mounolou (2003) Biodiversity. New York: John Wiley. ISBN 0-470-84957-6</ref><ref>Margulis L., Delisle, D. K., Lyons, C. Diversity of Life: The Illustrated Guide to the Five Kingdoms. Sudbury: Jones & Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0862-3</ref><ref>What is biodiversity?. United Nations Environment Programme, World Conservation Monitoring Centre.</ref>▼
[[Biologija|Biološke]] [[nauka|nauke]] koje se posebno intenzivno bave problemima, uzrocima i posljedicama (tj. prirodom, procesima i pojavama promjenljivosti životnih formi) – kao osnovnu jedinicu proučavanja uzimaju vrstu, odnosno intraspecijski i interspecijski biodiverzitet.<ref>Škrijelj R., Đug S. (2009): Uvod u ekologiju životinja.Prirodno-matematički fakultet Sarajevo, Sarajevo, ISBN 978 9958-592-03-4.</ref>
 
Nakon pojave [[molekularna biologija|molekularnobioloških]] analiza, identifikacija evolucijskih linija i vrsta životnih oblika razvijala se strahovito brzo. Određene vrste molekulskih informacija, posebno sekvenci [[DNK]], mogu pružiti jasniju podršku nego što su morfološki podaci ikada mogli poslužiti za identifikaciju vrsta, posebno kada su klasteru, odnosno su slične po izgledu. Molekulski markeri često mogu biti identificiraniidentifikovani mnogo manje dvosmisleno od morfoloških obiljržjaobeležja. Identifikacija vrsta je izuzetno važna za očuvanje biološke raznolikosti. Do danas je imenovano oko 1,9 miliona vrsta, ali se procjenjujeprocenjuje da je njihov ukupni broj može biti bilo gdjegde između 3-100 miliona, jer nije proučavan veliki broj životinja i biljaka. NaprimjerNa primjer, poznato je gotovo 300.000 vrsta [[cvjetnicacvetnica]], ali njihov pravi broj može biti bliže 400.000, sa oko 2.000 vrsta koje se otkriju svake godine. Čak se i neopisani [[sisar]]a i dalje otkrivaju. Njih oko 4.000 do 5.000 je identificiranoidentifikovano u zadnjih 20 godina 20. stoljećaveka, a povremeno su otkriveni čak i relativno velikeveliki sisari, kao što su saola (-{''[[Pseudoryx nghetinhensis]]''}-) ili oriksu (-{''[[Oryx]]''}-) slična životinja iz jugoistočne Aziji, opisana 1990-ih, a koja je svrstana u posebni sopstveni rod.▼
▲Iako u tom pogledu postoje različite procjene, smatra se da je do danas na našoj planeti poznato preko milion životinjskih i pola miliona biljnih vrsta, a da, skupa sa neopisanim oblicima, taj broj doseže opseg i 3–10 miliona. Jedna od njih je i vrsta ''Homo sapiens'' (“čovjek razumni”), koja obuhvata sve ljude današnjice i njihove neposredne fosilne pretke.<ref>Cockell C. (2006). Biological processes associated with impact events ESF IMPACT (1. ed.). Berlin: Springer Verlag, ISBN 978-3-540-25735-6.</ref><ref>Dasmann R. F. (1968) A Different kind of country. MacMillan Company, New York, ISBN 0-02-072810-7.</ref><ref>Wilson E. O., Peter F. M. Eds (1988): Biodiversity. National Academy Press, New York, ISBN 0-309-03783-2 ; ISBN 0-309-03739-5 (pbk.), online Edition.</ref><ref>Global Biodiversity Assessment (1995): Biodiversity, Glossary of terms related to the CBD – UNEP, Annex 6, Glossary. Belgian Clearing-Hous, Bruxelles, ISBN 0-521-56481-6.</ref><ref>Hawksworth D. L. (1996). Biodiversity: measurement and estimation. Springer Verlag Stuttgart, ISBN 978-0-412-75220-9.</ref><ref>Edward O., Wilson E. O. (2002). The Future of Life. Alfred A. Knopf, New York, ISBN 0-679-45078-5.</ref><ref>Rashid H. M., Scholes R., Ash N. (2006). Ecosystems and human well-being: current state and trends : findings of the Condition and Trends Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment. Island Press, ISBN 978-1-55963-228-7.</ref><ref>Van Dyke F. (2008). Conservation Biology: Foundations, Concepts, Applications, 2nd ed. Springer Verlag, Suttgart, ISBN 978-1-4020-6890-4.</ref><ref>Hunter M. L. (1996). Fundamentals of Conservation Biology. Blackwell Science Inc., Cambridge, Massachusetts. ISBN 0-86542-371-7.</ref><ref>Levin, S. Encyclopedia of Biodiversity. San Diego: Elsevier Academic Press, ISBN 9780123847195.</ref><ref>Leveque, C. & J. Mounolou (2003) Biodiversity. New York: John Wiley. ISBN 0-470-84957-6</ref><ref>Margulis L., Delisle, D. K., Lyons, C. Diversity of Life: The Illustrated Guide to the Five Kingdoms. Sudbury: Jones & Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0862-3</ref><ref>What is biodiversity?. United Nations Environment Programme, World Conservation Monitoring Centre.</ref>
 
Ispoljavanje bioraznolikosti unutar svake kategorije ima naglašene prostorne i vremenske dimenzije. Naučno je dokazana i na prvi pogled uočljiva činjenica da su – u istom vremenskom “presjeku”preseku (trenutku) promatranja – različiti živi sistemi, tj. jedinke i grupe (populacije. npr.) međusobno biološki nejednaki po nizu svojstava. TajTa sveprisutna pojava se opisuje kao sinhrona (istovremena, istodobna) promjenljivostpromenljivost. Budući da je njena osnovna odrednica prostor, češće se označava kao prostorna promjenljivostpromenljivost. S druge strane, pojam alohronična (raznovremena, neistovremena) promjenljivostpromenljivost opisuje pojavu dinamične raznolikosti istih živih sistema – jedinki i grupa – u vremenu, tj. činjenicu da nijedan od njih danas biološki nije ono što je bio “juče”„juče” niti je onakav kakav će biti “sutra”„sutra”. Prema svojoj osnovnoj dimenziji – vremenu, ovakva promjenljivostpromenljivost se označava i kao temporalna (vremenska). Ukupni slijedsled ('''proces''') promjenapromena jedinke, od začeća do smrti, označava se kao [[ontogeneza]] (ontogenetska promjenljivostpromenljivost), a '''proces''' historijskogistorijskog mijenjanjamenjanja prirodnih bioloških skupinagrupa je [[filogeneza]] (filogenetska promjenljivostpromenljivost). '''Nauka''' o ontogenezi je [[ontogenija]], a o filogenezi – [[filogenija]].▼
▲Nakon pojave [[molekularna biologija|molekularnobioloških]] analiza, identifikacija evolucijskih linija i vrsta životnih oblika razvijala se strahovito brzo. Određene vrste molekulskih informacija, posebno sekvenci [[DNK]], mogu pružiti jasniju podršku nego što su morfološki podaci ikada mogli poslužiti za identifikaciju vrsta, posebno kada su klasteru, odnosno su slične po izgledu. Molekulski markeri često mogu biti identificirani mnogo manje dvosmisleno od morfoloških obiljržja. Identifikacija vrsta je izuzetno važna za očuvanje biološke raznolikosti. Do danas je imenovano oko 1,9 miliona vrsta, ali se procjenjuje da je njihov ukupni broj može biti bilo gdje između 3-100 miliona, jer nije proučavan veliki broj životinja i biljaka. Naprimjer, poznato je gotovo 300.000 vrsta [[cvjetnica]], ali njihov pravi broj može biti bliže 400.000, sa oko 2.000 vrsta koje se otkriju svake godine. Čak se i neopisani [[sisar]]a i dalje otkrivaju. Njih oko 4.000 do 5.000 je identificirano u zadnjih 20 godina 20. stoljeća, a povremeno su otkriveni čak i relativno velike sisari, kao što su saola (''Pseudoryx nghetinhensis'') ili oriksu (''Oryx'') slična životinja iz jugoistočne Aziji, opisana 1990-ih, a koja je svrstana u posebni sopstveni rod.
 
Biodiverzitet obuhvata i ''varijabilnost'' i ''varijaciju'' (lat. -{''varius''}- = različit). Ovi termini se u [[Bosanski jezik|bosanskom jeziku]] obično poistovjećuju ipoistovećuju međusobno i sa pojmom promjenljivostipromenljivosti uopćeuopšte. Međutim, u svom izvornom značenju, oni imaju različitu primjenuprimenu: ▼
▲Ispoljavanje bioraznolikosti unutar svake kategorije ima naglašene prostorne i vremenske dimenzije. Naučno je dokazana i na prvi pogled uočljiva činjenica da su – u istom vremenskom “presjeku” (trenutku) promatranja – različiti živi sistemi, tj. jedinke i grupe (populacije. npr.) međusobno biološki nejednaki po nizu svojstava. Taj sveprisutna pojava se opisuje kao sinhrona (istovremena, istodobna) promjenljivost. Budući da je njena osnovna odrednica prostor, češće se označava kao prostorna promjenljivost. S druge strane, pojam alohronična (raznovremena, neistovremena) promjenljivost opisuje pojavu dinamične raznolikosti istih živih sistema – jedinki i grupa – u vremenu, tj. činjenicu da nijedan od njih danas biološki nije ono što je bio “juče” niti je onakav kakav će biti “sutra”. Prema svojoj osnovnoj dimenziji – vremenu, ovakva promjenljivost se označava i kao temporalna (vremenska). Ukupni slijed ('''proces''') promjena jedinke, od začeća do smrti, označava se kao [[ontogeneza]] (ontogenetska promjenljivost), a '''proces''' historijskog mijenjanja prirodnih bioloških skupina je [[filogeneza]] (filogenetska promjenljivost). '''Nauka''' o ontogenezi je [[ontogenija]], a o filogenezi – [[filogenija]].
* varijabilnost ({{enjez-eng-lat|variability}}) opisuje sposobnost i pojavu '''vremenskog''' (alohroničnog) mijenjanjamenjanja '''istih''' živih sistema (jedinki i grupa), dok je ▼
* varijacija ({{enjez-eng-lat|variation}}) primarno odnosi na '''prostornu''' ili sinhroničnu nejednakost '''različitih''' bioloških sistema.<ref>Burns E., Kind F., Meister K., Noack W. (1989): Das Biobuch. Verlag Moritz Diesterweg, Frankfurt am Main.</ref><ref>Cavalli–Sforza L. L., Bodmer W. F. (1999): The Genetics of Human Populations. Dover Publications, Mineola, New York.</ref><ref>Hennig W. (2002): Genetik. Springer–Verlag, Berlin, Heidelberg.</ref><ref>King R. C., Stansfield W. D. (1999): A Dictionary of Genetics. Oxford University Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-509441-7; ISBN 0-19-509442-5 (pbk).</ref><ref>Lawrence E., Ed. (1999): Henderson's Dictionary of Biological Terms. Longman, London.</ref><ref>Mayr E. (1970): Populations, Species, and Evolution. Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass.</ref><ref>Mayr E. (1988): Toward a New Philosophy of Biology – Observations of an Evolutionist. Harvard University Press, Cambridge, Mass.</ref><ref>Rieger R., Michaelis A., Green M. M. (1991): Glossary of Genetics and Cytogenetics – Classical and Molecular. Springer–Verlag, Berlin.</ref><ref>Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.</ref>▼
 
Bioraznolikost se može proučavati na svim razinamanivoima organizaciono-funkcionalnog ustrojstva [[organizam]]a: od [[molekula|molekulskemolekul]]skog razinenivoa do individualne i grupne (populacijske) bioraznolikosti do svekolike [[biosfera|biosfere]], a osnovne su: individualna biorazmolikostbioraznolikost i populacijska bioraznolikost.▼
▲Biodiverzitet obuhvata i ''varijabilnost'' i ''varijaciju'' (lat. ''varius'' = različit). Ovi termini se u [[Bosanski jezik|bosanskom jeziku]] obično poistovjećuju i međusobno i sa pojmom promjenljivosti uopće. Međutim, u svom izvornom značenju, oni imaju različitu primjenu:
▲*varijabilnost ({{en|variability}}) opisuje sposobnost i pojavu '''vremenskog''' (alohroničnog) mijenjanja '''istih''' živih sistema (jedinki i grupa),
dok je
▲*varijacija ({{en|variation}}) primarno odnosi na '''prostornu''' ili sinhroničnu nejednakost '''različitih''' bioloških sistema.<ref>Burns E., Kind F., Meister K., Noack W. (1989): Das Biobuch. Verlag Moritz Diesterweg, Frankfurt am Main.</ref><ref>Cavalli–Sforza L. L., Bodmer W. F. (1999): The Genetics of Human Populations. Dover Publications, Mineola, New York.</ref><ref>Hennig W. (2002): Genetik. Springer–Verlag, Berlin, Heidelberg.</ref><ref>King R. C., Stansfield W. D. (1999): A Dictionary of Genetics. Oxford University Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-509441-7; ISBN 0-19-509442-5 (pbk).</ref><ref>Lawrence E., Ed. (1999): Henderson's Dictionary of Biological Terms. Longman, London.</ref><ref>Mayr E. (1970): Populations, Species, and Evolution. Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass.</ref><ref>Mayr E. (1988): Toward a New Philosophy of Biology – Observations of an Evolutionist. Harvard University Press, Cambridge, Mass.</ref><ref>Rieger R., Michaelis A., Green M. M. (1991): Glossary of Genetics and Cytogenetics – Classical and Molecular. Springer–Verlag, Berlin.</ref><ref>Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.</ref>
 
▲Bioraznolikost se može proučavati na svim razinama organizaciono-funkcionalnog ustrojstva [[organizam]]a: od [[molekula|molekulske]] razine do individualne i grupne (populacijske) bioraznolikosti do svekolike [[biosfera|biosfere]], a osnovne su: individualna biorazmolikost i populacijska bioraznolikost.
 
== Individualna bioraznolikost ==
'''Individualna bioraznolikost''' ('''raznolikost [[jedinka|jedinki]]'''), odnosno individualnost ili individualna posebnost (kod [[čovjekčovek]]a: osobnost – personalnost) u ogromnoj većini [[populacija]] živih bića počiva na variranju izuzetno velikog broja kvalitativnih i kvantitativnih svojstava ([[osobina]]) i praktično neograničenim mogućnostima kombiniranja njihovih varijanti ([[fenotip]]ova). U manjim skupinamagrupama teško ćemose mogu naći dvijedve osobe koje imaju istovjetnuistovetnu varijantu samo jednog svojstva (krvnu grupu ''A'', npr.); manje ih je koje su podudarne po dvijedve osobine (krvna grupa ''A'' – plave [[oko|oči]], npr.), dok su obično rijetkeretke one koje imaju istu kombinaciju tri svojstva ([[krvna grupa]] ''A'' – [[boja očiju|plave oči]] – [[boja kose|crna kosa]]). Sa porastom broja posmatranih obilježjaobeležja progresivno opada vjerovatnoćaverovatnoća da ćemoće se i u velikim [[čovjekčovek|ljudskim]] skupinamagrupama susrestinaći dvijedve osobe sa istovjetnomistovetnom kombinacijom njihovih varijanti. Tako, npr., ako proučavamose proučava niz jednostavnih dimorfnih [[osobina]], zapazitmože se ćemozapaziti da broj njihovih kombinacija raste [[geometrija|geometrijskom]] progresijom, čija je baza ''2'' (= broj alternativnih varijanti), a potencija -{''n''}- (= broj obuhvaćenih svojstava). DvijeDve takve osobine se mogu ispoljavati u 4 (= 2<sup>2</sup> ), tri u 8 (=2<sup>3</sup> ), četiri u 16 (2<sup>4</sup>) različitih individualnih kombinacija itd; 2<sup>10</sup> = 1.024, 2<sup>20</sup> = 1,.048.576, a 2<sup>34</sup> iznosi preko 17 milijardi, što više od tri puta premašuje ukupni broj (preko sedam milijardi) savremenihsadašnjih stanovnika naše planete, odnosno 1/5 svih ljudi koji su njomena njoj, do sada, "prodefilirali"postojali. StotinjakStotinak ovakvih svojstava daje broj kombinacija koji je daleko veći ne samo od ukupnog broja do sada rođenih ljudi nego i svih živih bića zajedno.
 
Krajnji obrisi [[genetika|genetičkih]] okvira individualne promjenljivostipromenljivosti u svakoj [[vrsta|vrsti]] [[organizam]]a, tj. biološkog diverziteta tek se mogu naslutiti na osnovu novijih procjenaprocena da, primjericena primer, ljudski [[genom]] sadrži oko 30.000 [[lokus]]a (donedavno se manipuliralo i sa cijelihcelih 100.000 tih jedinica), na kojima se javlja oko 7% (2.100) [[heterozigot]]nih, tj. dimorfnih ili polimorfnih gena, a računa se na čak i do 10.000 nemonomorfnih gena. Mogućnosti kombinovanja [[zigot]]nih [[genotip]]ova (van srodstva) dosežu upravo fantastične razmjererazmere jer ako su oba roditelja heterozigotna po jednakom -{''n''}- istih gena, potencijalno mogu formirati -{3<sup>n</sup>}- različitih zigota, a ako je, pritom, riječreč i o različitim genskim lokusima – taj broj iznosi -{4<sup>n</sup>}-. Na osnovu ovih procjenaprocena postaje jasno zašto je ekstremno malo vjerovatnoverovatno da su dva [[organizam|organizma]] ikada imaleimala ili će ikada imati istovjetnuistovetnu [[genetika|genetičku]] konstelaciju, tj. podudarnu kombinaciju svih opisivih svojstava. ZnanstvenuNaučna zasnovanost ove hipoteze ne umanjuje ni činjenica da u toku reproduktivnog perioda stvara ograničen broj ženskih [[gamet]]a, budući da u samo jednom ejakulatu može biti i oko 200 miliona [[spermatozoid]]a. Ako se tome doda i plastičnost interakcije istih genotipova i različitih faktora životne sredine i [[ontogeneza|ontogenetska]] promjenljivostpromenljivost, potvrđuje se i opravdanost pretpostavke da broj mogućih [[genetika|geno]]–[[fenotip]]skih kombinacija u posmatranoj populaciji prevazilazi ukupnu količinu elektrona u kosmosu. Čak ni blizno ili multiplo potomstvo, nastalo bespolnim razmnožavanjem ([[kloniranje]]m) jednog zigota, nije [[biologija|biološki]] apsolutno identično. Na osnovu ovih pojednostavljenih procjenaprocena i činjenice da je većina individualnih značajkikarakteristika najčešće polimorfna, postaje jasna naučna utemeljenost pretpostavke da broj mogućih individualnih posebnosti u svakoj [[vrsta|vrsti]] prelazi ukupan broj [[elektron]]a u [[kosmos]]u. Zato svaka ljudska [[jedinka]] – svako od nas – predstavlja [[biologija|biološki]] jedinstvenu i neponovljivu [[priroda|prirodnu]] pojavu.
 
==Populacijska bioraznolikost==
'''Populacijska bioraznolikost''' je elementarni preduslov svih [[evolucija|mikroevolucijskih]] procesa. Iako imanentno izvire iz [[biologija|biološke]] različitosti pripadajućih individua, predstavlja novi – organizaciono viši nivo i kvalitet u odnosu na individualnu. Ona ima specifične manifestacije i mjeremere. Bez obzira da li posmatramose kvalitativnuposmatra kvalitativna ili kvantitativnukvantitativna individualnuindividualna varijacijuvarijacija, grupno–specifična svojstva neminovno imaju količinske (kvantitativne) parametre.<ref>Hartl D. (2007). Principles of Population Genetics. Sinauer Associates, ISBN 978-0-87893-308-2.</ref><ref>Ewens W. .J. (2004). Mathematical Population Genetics (2nd Edition). Springer-Verlag, New York. ISBN 0-387-20191-2.</ref>
 
Individue se međusobno razlikuju po varijantama i kategorijama pojedinih kvalitativnih ili kvanititativnih obilježjaobeležja, a međugrupne razlike su redovno definiranedefinisane kvantitetom (relativnom frekvencijom) individualnih fenotipova posmatranih svojstava i njhovih varijanti. DvijeDve osobe se, naprimjernaprimer, mogu razlikovati i po tome što jedna ima krvnu grupu ''A'', a druga ''B'', dakle, po alternativnim kvalitetima ([[biohemija|biohemijskoj]] strukturi) [[antigen]]a krvnih grupa [[krvna grupa|''ABO'' sistema]], dok se dvijedve hipotetične populacije po ovom svojstvu diferenciraju tako što u jednoj od njih ima, recimo, 40% krvne grupe ''A'' i 15% grupe ''B'', a za drugu istovremeno mogu biti karakteristične bilo koje niže ili više frekvencije ovih fenotipova (npr. 60% : 40%). Prema tome, kada je riječreč o kvalitativnim osobinama, osnovna mjeramera međugrupnih razlika je relativna učestalost njihovih varijanti – izražena u obliku razlomka, proporcije, procenta, promila itd. Međutim, kada je riječreč o kvantitativnim obilježjimaobeležjima, neposrednim mjerenjemmerenjem možemomože se (naprimjerna primer) utvrditi da je jedna osoba visoka tačno 162 cm, a druga 195,6 cm. Osnovni pokazatelj međugrupnih razlika prema tom svojstvu, međutim, nije nijedna od direktnih mjeramera, nego njihova (posredno izvedena) srednja vrijednostvrednost (x) koja u matičnoj populaciji prve jedinke može biti x=180 cm, a druge x =175 cm
 
Ovaj najgrublji pokazatelj grupnih svojstava (očito) ne pruža ni najelementarnije podatke o unutargrupnoj varijaciji obuhvaćenih individua, pa se isti njeni iznosi mogu javljati i u ekstremnim slučajevima (apsolutne homogenosti ili heterogenosti posmatranog uzorka i [[populacija|populacije]], npr., svi ispitanici iste visine – svaki ispitanik različite visine). Najbitnije podatke o strukturi kompariranih grupa daju standardizovani [[statistika|statistički]] pokazatelji raspona variranja, relativne učestalosti i gustine disperzije kvantitativnih kategorija, među kojima su najznačajniji: [[statistika|kvartil]]i, [[standardna devijacija]], [[statistika|varijansa]], [[statistika|standardna greška]], [[statistika|koeficijent varijabilnosti]] i neki drugi. Ove osnovne karakteristike strukture svake posmatrane grupe omogućavaju primjenuprimenu viših nivoa analize unutargrupne i međugrupne promjenljivostipromenljivosti, odnosno [[priroda|prirode]] i značaja konstatovanih međugrupnih razlika.<ref>Nipam H. Patel N. H. (2007). Evolution. Cold Spring Harbor Laboratory Press, ISBN 0-87969-684-2.</ref><ref>Bowler P. J.(2003). Evolution : the history of an idea (3rd ed.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-23693-6.</ref>
 
TakođerTakođe se može zaključiti da se nijedna grupa [[osobina]], bez obzira na tip i prirodu promjenljivostipromenljivosti, ne odnosi ni na jednu od pripadajućih individua. Budući da je beskonačno mala vjerovatnoćaverovatnoća pojave dvijudve biološki identičnihidentične osobaosobe u cjelokupnomcelokupnom [[čovjekčovek|čovječanstvučovečanstvu]] svih vremena, teorijski je nemoguća i pojava dvijedve '''[[biologija|biološki]]''' apsolutno [[jedinka|jednake]] ljudske grupe.
Prema tome, identični "kvaliteti" ([[antigen]]i istog [[biohemija|biohemijskog]] sastava) alternirajućih i kvantitativne kategorije fluktuirajućih [[osobina]] mogu se javljati u svim posmatranim ljudskim skupinama, odnosno (sub)populacijama, koje se međusobno primarno razlikuju po relativnoj učestalosti individualnih [[fenotip]]ova. U svakoj od njih, nezavisno od drugih, frekvencija svake kategorije posmatranih kvalitativnih i kvantitativnih svojstava se može kretati od 0 do 100%, a izuzimajući ona koja su međusobno vezana, nezavisno varira omjer fenotipova u svakom sistemu varijacije ponaosob. ▼
*Može se zaključiti da izložene činjenice same po sebi jasno pokazuju da se nijedna grupna osobina, bez obzira na tip promjenljivosti, ne može nužno i neposredno odnositi ni na jednu od pripadajućih individua. Ova nepobitna naučna činjenica redovno je i tendenciozno zanemarivana (ili pogrešno tumačena) u polazištima svih oblika diskriminacije (osobito [[rasa|rasne]]) na bazi grupnih bioloških specifičnosti. Budući da je beskonačno mala mogućnost pojave dvaju identičnih [[osoba]] u sveukupnom [[čovjek|čovječanstvu]] (svih vremena), teorijski je nemoguće (po bilo kojem kriteriju) definirati dvije biološki apsolutne jednake ljudske skupine. Ta konstatacija se podjednako odnosi na sinhronične i alohronične relacije.
Osnovu temporalnog kontinuiteta grupne promjenljivosti i njenog spacijalnog održavanja čini genski fond populacije (sadržan u skupu gameta svakog pokoljenja), a svaki individualni genotip je izraz empirijske složene vjerovatnoće spajanja gameta određene genetičke konstelacije. [[Fenotip|Feno]]–[[genotip]]ski sastav svake [[populacija|populacije]], prema tome, direktno zavisi od relativne frekvencije [[gen]]a sa svih (hipotetičnih) 30.000 lokusa (ili 25.000, u što se danas vjeruje). Na osnovu toga može se konstatirati da se relativne međugrupne razlike izvorno mogu svesti na specifičnosti frekvencije alternativnih varijanti pojedinih gena, tj. da je osnova biološke heterogenosti ljudskih grupa ([[populacija]]) sadržana u specifičnostima njhove genetičke strukture. Drugim riječina, dugoročni kontinuitet svih [[biologija|bioloških]] osobenosti svake populacije počiva na nkontinuitetu i osobenostima njene genetičke strukture. Po njoj se ona manje ili više može razlikovati od ostalih isto[[vrsta|vrsnih]] populacija. Na toj osnovi počiva i svaka spoljna prepoznatljivost pojenih populacija, uključujući i [[čovjek|ljudske]] [[rasa|rase]].▼
 
▲Prema tome, identični "kvaliteti"„kvaliteti” ([[antigen]]i istog [[biohemija|biohemijskog]] sastava) alternirajućih i kvantitativne kategorije fluktuirajućih [[osobina]] mogu se javljati u svim posmatranim ljudskim skupinamagrupama, odnosno (sub)populacijama, koje se međusobno primarno razlikuju po relativnoj učestalosti individualnih [[fenotip]]ova. U svakoj od njih, nezavisno od drugih, frekvencija svake kategorije posmatranih kvalitativnih i kvantitativnih svojstava se može kretati od 0 do 100%, a izuzimajući ona koja su međusobno vezana, nezavisno varira omjerodnos fenotipova u svakom sistemu varijacije ponaosob. Može se zaključiti da izložene činjenice same po sebi jasno pokazuju da se nijedna grupna osobina, bez obzira na tip promenljivosti, ne može nužno i neposredno odnositi ni na jednu od pripadajućih individua. Ova nepobitna naučna činjenica redovno je i tendenciozno zanemarivana (ili pogrešno tumačena) u polazištima svih oblika diskriminacije (posebno [[rasa|rasne]]) na bazi grupnih bioloških specifičnosti. Budući da je beskonačno mala mogućnost pojave dve identične [[osoba|osobe]] u sveukupnom [[čovek|čovečanstvu]] (svih vremena), teorijski je nemoguće (po bilo kojem kriterijumu) definisati dve biološki apsolutno jednake ljudske grupe. Ta konstatacija se podjednako odnosi na sinhronične i alohronične relacije.
Genetičke osobenosti neke ljudske populacije, dakle, mogu počivati na:▼
 
▲Osnovu temporalnog kontinuiteta grupne promjenljivostipromenljivosti i njenog spacijalnog održavanja čini genski fond populacije (sadržan u skupu gameta svakog pokoljenja), a svaki individualni genotip je izraz empirijske složene vjerovatnoćeverovatnoće spajanja gameta određene genetičke konstelacije. [[Fenotip|Feno]]–[[genotip]]ski sastav svake [[populacija|populacije]], prema tome, direktno zavisi od relativne frekvencije [[gen]]a sa svih (hipotetičnih) 30.000 lokusa (ili 25.000, u štošta se danas vjerujeveruje). Na osnovu toga može se konstatiratikonstatovati da se relativne međugrupne razlike izvorno mogu svesti na specifičnosti frekvencije alternativnih varijanti pojedinih gena, tj. da je osnova biološke heterogenosti ljudskih grupa ([[populacija]]) sadržana u specifičnostima njhove genetičke strukture. Drugim riječinarečina, dugoročni kontinuitet svih [[biologija|bioloških]] osobenosti svake populacije počiva na nkontinuitetukontinuitetu i osobenostima njene genetičke strukture. Po njoj se ona manje ili više može razlikovati od ostalih isto[[vrsta|vrsnihistovrsnih]] populacija. Na toj osnovi počiva i svaka spoljna prepoznatljivost pojenih populacija, uključujući i [[čovjekčovek|ljudske]] [[rasa|rase]].
*(1) Prisustvu jednog ili više alelogena kojih u drugima uopće nema; ▼
 
▲Genetičke osobenosti neke ljudske populacije, dakle, mogu počivati na:
▲*(1) Prisustvu jednog ili više alelogena kojih u drugima uopćeuopšte nema;
*(2) Potpunom odsustvu alela koji se u ostalim [[populacija]]ma redovno javljaju;
*(3) ObjeObe ove pojave (što je najčešće).
 
Struktura i dinamika genskog fonda svake populacije imaju svoje osnovne parametre među kojima su najznačajniji učestalost pojedinih fenotipova, odnosno genotipova i odgovarajućih alela, feno–genotipski sistem formiranja reproduktivnih parova, njihova reproduktivna rata i distribucija genskih kombinacija u potomstvu te faktori, priroda i brzina mijenjanjamenjanja njenog genetičkog sastava. Osnovni elementi populaciono–genetičke strukture i njihove međusobne kauzalne veze, nivoi i oblici ispoljavanja najjasnije se mogu sagledati proučavanjem hipotetičkih odnosa u genetički ravnotežnoj populaciji.
 
== Vidi još ==
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/wiki/Biološka_raznovrsnost”