Misisipijska kultura — разлика између измена

 

'''Misisipijska kultura''' ([[engleski]]: -{''Mississippian culture''}-) je bila [[Američki starosedeoci|severnoamerička indijanska]] [[kultura]] graditelja [[humka|humaka]] koja je postojala na području današnjih [[SAD|Sjedinjenih Američkih Država]] od 9. do 16. veka. To je bila višeetnička kultura pod jasnim uticajem srednjoameričkih kultura ([[Asteci]] i [[Маје]]).<ref>Julian Granberry, ''The Americas that might have been: Native American Social Systems through Time,'' University of Alabama Press, USA, 2005., str. 108.</ref> Ime je dobila po dolini reke [[Мисисипи (река)|Misisipi]], gde se počela razvijati nakon propasti lovačke [[Hopewell tradition|Hopvelske kulture]] i odakle se postupno širila na zapad i istok.

 

== Istorija ==

 

Kao početak misisipijske kulture se tradicionalno uzima 850, a kraj 1500. godina, dok se na vrhuncu u 11. i 12. veku protezala od [[Апалачке планине|Apalačkih planina]] na istoku do [[Florida|Floride]] na zapadu, i od [[Velika jezera|Velikih jezera]] na severu do [[Meksički zaliv|Meksičkog zaliva]] na jugu.

Naselja misisipijske kulture je u 16. veku opisao španski istraživač [[Ernando de Soto]], ali su ona ubrzo nakon toga nestala, što se tumači kao završetak procesa izazvanog [[malo ledeno doba|malim ledenim dobom]], odnosno posledicom izloženosti Indijanaca pogubnim bolestima kao što su [[male boginje|male]] i [[velike boginje]]. Do kraja 17. veka su ih osvojili [[Francuzi]] i poslednji otpor doseljenicima je ugušen 1731. godine. Veruje se da određeni broj današnjih indijanskih plemena potiče od misisipijske kulture, a među [[Čeroki]] Indijancima se do 19. veka sačuvala usmena predaja o gradnji velikih humki u prošlosti.

 

 

Glavna karakteristika misisipijske kulture su veća naselja i orijaški piramidalni zemljani [[tumulus]]i, kao što je [[Cahokia Mounds|Kahokijska humka]], verski predmeti nastali kovanjem [[bakar|bakra]], te složeniji oblici društvene organizacije utemeljeni na [[pleme]]nskim savezima kojima su upravljale [[poglavica|poglavice]]. Ova kultura nije nikada bila ujedinjena, već je bila rodovsko-plemensko udruženje plemena kojima su [[Teokracija|teokratski]] vladale muške poglavice matrijarhalne dinastijske linije. Čak i u plemenskim kulturama proisteklim iz misisipijske kulture, sačuvala se slojevitost i matrilinearnost, npr. među nekim [[Сијукси|Sijuksima]], te kod [[Natčez]]a i [[Muskogee|Maskogi]] indijanaca.

Iako lov nikada u potpunosti nije napušten, privreda misisipijske kulture se do 10. veka već temeljila na poljoprivredi, najprije na uzgoju tikvica i pasulja, a potom i brzorastućeg [[kukuruz]]a koji je došao preko Meksičkog zaliva<ref name=Antony>Antony Mason, ''Ancient civilisations of: The Americas'', Toucan Books Ltd., London, 2001., str. 51.-53.</ref>. Zahvaljujući povećanju prinosa porastao je i broj stanovnika, a ubrzao se i razvoj zanatstva i trgovine. Zanatlije su proizvodile drvene i kamene alatke, perle, ukrase, metalne proizvode od bakra i zlata, i obrađivali su kože i krzna. Trgovina se obavljala na velikim udaljenostima zahvaljujući zajedničkom sistemu simbola. Iako se misisipijska kultura često navodi kao najrazvijenije ljudsko društvo [[Претколумбовска ера|pretkolumbovske]] [[Severna Amerika|Severne Amerike]] pre dolaska Evropljana, a nekada i [[civilizacija]], ona nije poznavala [[metalurgija|metalurgiju]], niti [[pismo]].

 

Misisipijci su gradili sela, ali i velike gradove. U njima su kuće bile prekrivane slamnatim krovovima, a veća središta okružena palisadnim zidinama<ref name=Antony/>, s manjim naseljima u okolini. Veći gradovi su imali više od hiljadu stanovnika, a najnaseljeniji i najvažniji među njima bio [[Cahokia Mounds|Kahokijska humka]], a druga važnija naselja i arheološka nalazišta su Moundsvil, Etovah humke i Spajro humke.

 

Osim razvoja arhitekture, Misispijska kultura je unapredila i lončarstvo u tehnologiju obrade [[keramika|keramike]], te poboljšala naoružanje usavršavanjem luka koji je zamenio upotrebu koplja. Postojanje središnjih trgova s piramidalnim humkama i hramovima, stambenim zgradama za elitu, ritualna ljudska žrtvovanja, keramika, te umetnički prikazi plačnih očiju, krilatih ljudi, krsteva i ljudskih lubanja, svedoče o vezama sa srednjoameričkim kulturama, ali te veze nisu bile veoma jake.

 

Misisipijsko društvo su vodili teokrati koji utelovljuju i svetovnu i versku vlast. Izgradnja humki i hramova je povezana s kultom predaka, a pod srednjoameričkim uticajima javljaju se slike zmija, lobanja, orlova-ratnika i obavljaju se ritualna žrtvovanja i mučenja zarobljenika na vrhu piramidalnih humaka. Očekivao se čak i dobrovoljni pristanak pojedinih supružnika i članova uže porodice umrlog vladara da se žrtvuju.<ref>Alvin M. Josephy, ''The Indian heritage of America'', Houghton Mifflin Company, SAD, 1991., str. 105.</ref>

 

 

== Literatura ==

* Cheryl Anne Cox; and David H. Dye, eds; ''Towns and Temples along the Mississippi.'' University of Alabama Press, 1990

* [[Charles R. Keyes|Keyes, Charles R.]] Prehistoric Man in Iowa. Palimpsest 8(6):185–229. (1927).

* Pauketat, Timothy R.; "The Forgotten History of the Mississippians" in ''North American Archaeology.'' Blackwell Publishing Ltd., 2005.

{{refend}}

 

== Spoljašnje veze ==

* -{[http://www.nps.gov/seac/misslate.htm The Mississippian and Late Prehistoric Period], National Park Service Southeastern Archaeology Center}-

* -{[http://www.nps.gov/seac/hnc/outline/05-mississippian/index.htm The Mississippian and Late Prehistoric Period], National Park Service Southeastern Archaeology Center}-