Антициклон — разлика између измена
Садржај обрисан Садржај додат
мНема описа измене |
. |
||
Ред 1:
{{short description|Временски феномен циркулације ветра око подручја високог притиска у смеру супротном од типичног}}
[[
'''Антициклон''' ([[грчки језик|грч.]] ''-{anti}-'' — „против” и ''-{kykloo}-'' — „савијам, вртложим”) је поље повишеног [[атмосферски притисак|ваздушног притиска]], у [[тропосфера|тропосфери]], чија вредност прелази 1.013 [[бар (јединица)|милибара]]. Максимални притисак формира се у центру, а [[барички градијент]] усмерен је ка периферији. [[Ветар|Ветрови]] који дувају на [[северна хемисфера|северној хемисфери]] обилазе око центра у правцу казаљке на [[сат]]у, док је на [[јужна хемисфера|јужној]] дувају супротно.<ref>{{cite web|title=Glossary: Anticyclone|publisher=National Weather Service|access-date=January 19, 2010|url=http://www.nws.noaa.gov/glossary/index.php?word=anticyclone|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629140523/http://www.nws.noaa.gov/glossary/index.php?word=anticyclone|archive-date=June 29, 2011}}</ref> У средишту антициклона преовлађује силазно кретање [[ваздух]]а, те је стога време мирно и суво. Лети антициклон доноси високе [[температура|температуре]], а зими [[мраз]]. [[Магла]] се такође може формирати преко ноћи у региону већег притиска. [[Troposphere|Средње-тропосферски]] системи, попут [[subtropical ridge|суптропског гребена]], одбијају тропске циклоне око њихове периферије и узрокују [[Inversion (meteorology)|температурну инверзију]] која спречава [[free convection|слободну конвекцију]] у близини њиховог центра, градећи површинску [[Сумаглица|сумаглицу]] испод њихове базе. Антициклонско уздизање се може формирати унутар топлих центара као што су [[tropical cyclone|тропски циклони]], услед спуштања хладног ваздуха са задњег дела горње [[Trough (meteorology)|депресије]], као што су [[polar high|поларни врхови]], или од потонућа великих размера, попут [[subtropical ridge|суптропског гребена]]. Еволуција антициклона зависи од променљивих као што су његова величина, интензитет и опсег влажне [[Convection (meteorology|конвекције]], као и [[Кориолисов ефекат|Кориолисове силе]].<ref>{{cite journal |last1=Rostami |first1=Masoud |last2=Zeitlin |first2=Vladimir |title=Influence of condensation and latent heat release upon barotropic and baroclinic instabilities of vortices in a rotating shallow water f-plane model |journal=Geophysical & Astrophysical Fluid Dynamics |date=2017 |volume=111 |issue=1 |pages=1–31 |doi=10.1080/03091929.2016.1269897|s2cid=55112620 |url=http://hal.sorbonne-universite.fr/hal-01433707/file/Rostami2017_AOM_Moist_Convection_RSWmodel.pdf }}</ref>
Неколико поља високог ваздушног притиска утичу на време широм [[Земља|Земље]], а то су [[Сибир|сибирски]], [[Антарктик|антарктички]], [[Азорска острва|азорски]], [[Канада|канадски]], [[тихи океан|пацифички]], [[атлантски океан|атлантски]] антициклон и др. На [[баричка карта|баричким картама]] поље високог ваздушног притиска означава се великим [[латиница|латиничним]] словом -{V}- или А.
== Циклон и антициклон ==
{{рут}}
[[Датотека:High pressure Area Sep 08 2012.jpg|мини|лево|250px|[[umjetni satelit|satelit]]ski snimak anticiklone iznad [[Australija|Australije]] 8. rujna 2012., gdje se vidi [[strujanje]] u suprotnom smjeru od gibanja kazaljke na [[Sat (instrument)|satu]] i udaljavanje od središta prema rubovima anticiklone.]]
[[Датотека:Unusually well defined warm front.jpg|250px|мини|десно|Nadolazeća [[atmosferska fronta]] se često može vidjeti i sa zemlje, ali točne granice je teško odrediti.]]
[[Датотека:Old-barometers.jpg|мини|десно|250px|[[Evangelista Torricelli]] je izumio [[barometar]]. Stari barometri iz ''Musée des Arts et Métiers'', [[Pariz]].]]
[[Ciklon]] je ogromni zračni vrtlog sniženog tlaka zraka, u kojem se čestice [[zrak]]a na sjevernoj polutki gibaju u smjeru suprotnom kazaljci na satu, a na južnoj polutki u smjeru kazaljke na satu. Idući od središta ciklone prema njenoj periferiji, raste tlak zraka, pa su [[Izobare|izobarne]] plohe snižene prema središtu ciklone. Izobare su u cikloni zatvorene krivulje, slične [[elipsa|elipsi]]. Vodoravni promjer ciklone iznosi od 100 do 3 000 km, a okomito se ciklona prostire katkada i do visine od 15 do 20 km. U umjerenim [[zemljopisna širina|zemljopisnim širinama]] tlak se u središtu ciklone mijenja od 950 do 1 030 [[Bar (jedinica)|mbar]], a u prosjeku iznosi oko 1 000 mbar. U [[tropi|tropskim predjelima]] tlak u središtu ciklone može pasti na 900 mbar, pa i niže.
Anticiklona je područje povišenog tlaka zraka s najvećom vrijednošću u središtu. I to je ogroman zračni vrtlog, no gibanje čestica zraka je suprotno od onog u cikloni; na sjevernoj Zemljinoj polutki čestice se gibaju u smjeru kazaljke na satu, a na južnoj obratno. Izobare su u anticikloni također zatvorene krivulje, često elipsoidnog oblika. Najviši tlakovi u središtu anticiklone mogu biti i veći od 1 050 mbar, a najviši je tlak zabilježen 31. prosinca 1968. u Agati (sjeverni [[Sibir]]) i iznosio je 1 083,8 mbar.
Umjesto naziva ciklona i anticiklona ponegdje se još upotrebljavaju nazivi barički minimum i '''barički maksimum''', a za ciklonu i naziv depresija.
Prema zemljopisnom području nastanka razlikuju se: izvantropske ciklone i anticiklone, [[Tropska oluja|tropske ciklone]] (takozvani [[ciklon]]i) s nazivima [[uragan]]i i [[tajfun]]i te suptropske anticiklone.
=== Теорија настанка циклона ===
Данас је прихваћена [[теорија]] настанка циклоне на [[Хладни фронт|поларном фронту]], коју је развила бергенска школа (Jacob Bjerknes i H. Solberg od 1921. do 1923.). Zbog poremećaja [[atmosferska fronta|atmosferske fronte]] nastaje mali val, u kojemu u prednjem dijelu napreduje topli, a na stražnjoj strani hladni zrak, pa frontalna ploha dobiva postepeno svojstva [[Topla fronta|tople]], odnosno [[hladna fronta|hladne fronte]]. Poremećaj se pomiče uzduž prvobitne [[Stacionarna fronta|stacionarne fronte]], i to u smjeru općeg strujanja u visini.
Dalji razvoj poremećaja zavisi od [[dinamika|dinamičkih]] uvjeta u [[atmosfera|atmosferi]]. Ako [[valna duljina]] poremećaja premašuje kritičnu vrijednost (dinamički labilno stanje), na vrhu [[val]]a smanjit će se [[tlak]] i postepeno daljim produbljivanjem dovesti do zatvorene ciklonalne cirkulacije (zatvorene izobare) te izraženog valnog oblika poremećaja s toplom i hladnom frontom, koje odjeljuju i ograničuju takozvani topli sektor ciklone. Tako razvijena ciklona naziva se mladom ciklonom, i već ima razvijeni [[oblak|oblačni]] sustav i područja [[oborine]]. [[Gibanje]] mlade ciklone može se približno odrediti prema smjeru izobara u toplom sektoru. Iza hladne fronte, na stražnjoj strani ciklone tlak zraka raste, ispred tople fronte tlak zraka pada i pri tom se ciklona dalje produbljuje. Zatvorena ciklonska cirkulacija zahvaća postepeno sve veće područje, i do 1 000 km u promjeru.
Hladna fronta mlade ciklone giba se redovito većom brzinom od tople fronte, pa se postepeno topli sektor sve više suzuje, i to tako da sustizanje fronta započinje od središta ciklone. Ciklona postepeno okludira, i nastaje [[okludirana fronta]]. Mjesto gdje se sijeku topla i hladna fronta (točka okluzije) postepeno se seli sve dalje od središta ciklone i istodobno nastaje najveći pad tlaka. U tom stadiju područje oborine zahvaća i čitavu frontu okluzije. Vremenski razmak između mlade i djelomice okludirane ciklone iznosi oko 12 sati.
Tokom daljeg razvoja ciklone okluzivni proces zahvaća sve veće dijelove frontalnog sustava, koji se sve više savija prema unazad, što se može vidjeti iz [[umjetni satelit|satelit]]skih snimaka oblačnog sustava okludirane ciklone. U zadnjem stadiju produbljivanja ciklona zauzima čitavu [[troposfera|troposferu]]. Gibanje se ciklone sve više usporuje da bi u zadnjem stadiju postala kvazistacionarna. Hladni zrak u donjoj troposferi zauzima sve dijelove ciklone, a topli zrak je podignut u visinu.
Kraj razvoja ciklone prestavlja završetak procesa okluzije. Kad se ciklona počne postepeno popunjavati (tlak raste na čitavom području), postepeno prestaje oborina, a raspada se i oblačni sustav ciklone.
Ciklone koje dolaze s [[Atlantik]]a na europsko kopno obično stižu na kontinent već okludirane. Na jednoj polarnoj fronti nad Atlantikom redovito se stvara niz uzastopnih ciklona, takozvana porodica ciklona, od kojih svaka nova nastaje sve južnije. Takva porodica ciklona može obuhvatiti od 3 do 5 ciklona, koje se kreću od zapada prema istoku sve južnijim putanjama, a u razmaku od jednog do dva dana. Serija ciklona završava se kad prodor hladnog zraka na stražnjoj strani polarne fronte stigne do [[suptropi|suptropskih]] širina.
Prikazani razvoj ciklone odgovara prosječnom stanju, od kojeg pojedine ciklone mogu znatno odstupati. Valja napomenuti da se ciklona u određenim uvjetima može i regenerirati. To nastaje kad se ciklona približi veoma zagrijanom kopnu, ili se u nju uvuče vrlo hladni [[zrak]] na kontinentu. Ciklone mogu nastati na polarnoj fronti i u zapadnom Sredozemlju (Genovska ciklona), prije svega zbog jakog prodora polarnog zraka u Sredozemlju. Upravo su takve ciklone najvažnije za vrijeme u našim krajevima, jer donose najveće oborine i znatne promjene vremena.
Najvažniji procesi koji uvjetuju vrijeme u anticiklonama jesu istjecanje zraka u donjim slojevima i silazno strujanje zraka uz [[Adijabatski proces|adijabatsko zagrijavanje]] u višim slojevima (donjoj troposferi). Zbog spuštanja zraka nastaju u anticiklonama na visini od nekoliko kilometara takozvane inverzije supsidencije ([[Temperaturna inverzija|inverzije temperature]] zbog adijabatskog zagrijavanja sloja zraka koji se spušta prema tlu, tako da [[temperatura]] zraka u tom sloju raste s visinom) ispod kojih, ako je zrak vlažan, mogu nastati [[stratus]]i i [[stratokumulus]]i, osobito u hladno doba godine. [[Nebo]] je tada potpuno oblačno, što može potrajati danima, pa i tjednima. Suprotno tome, ljeti je za anticiklone svojstveno vedro ili malo oblačno vrijeme, a temperature su zraka visoke. Vedro vrijeme može postojati u anticiklonama i zimi ako se u njima nalazi kontinentalni suhi zrak. Uz slabe vjetrove, prije svega ako je tlo pokriveno [[snijeg]]om, mogu pri tlu nastati jake inverzije i vrlo niske temperature.
Svojstva vremena u anticiklonama zavise i od toga da li se promatrano mjesto nalazi blizu središta ili uz rub anticiklone. Na rubovima anticiklone pojavljuju se često vremenske prilike koje su svojstvene za sektore susjednih ciklona.
Prema sastavu i nastanku, anticiklone se mogu razvrstati na anticiklone koje putuju (nastaju između ciklona jedne porodice ciklona), hladne anticiklone (nastaju na stražnjoj strani serije ciklona), kvazistacionarne anticiklone (nastaju nakon prodora hladnog zraka i mogu zauzimati veliki prostor, često i površine čitavog kontinenta, a zadržavaju se na istom mjestu dugo vremena) i suptropske anticiklone (područja visokog tlaka, koja zauzimaju veliki prostor, prostiru se do velikih visina i gotovo su nepomična). Anticiklone, koje zauzimaju veliki prostor i čitavu troposferu, redovito postaju velika upravljačka središta za gibanje ciklona na svom rubu. Tako na primjer, veoma izražena anticiklona u Zapadnoj Europi može postati blokirajuće središte, koje kroz duže vrijeme onemogućuju prodor ciklone na europsko kopno. <ref> "Tehnička enciklopedija" ('''Meteorologija'''), glavni urednik Hrvoje Požar, Grafički zavod Hrvatske, 1987.</ref>
== Значај за глобалне монсунске режиме ==
{{Main|Монсун}}
When the subtropical ridge in the Northwest Pacific is stronger than normal, it leads to a wet [[monsoon]] season for [[Asia]].<ref>C.-P. Chang, Yongsheng Zhang, and Tim Li (1999). [http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0442(2000)013%3C4310:IAIVOT%3E2.0.CO%3B2 Interannual and Interdecadal Variations of the East Asian Summer Monsoon and Tropical Pacific SSTs, part I: Roles of the Subtropical Ridge]. Journal of Climate: pp. 4310–4325. Retrieved on 2007-02-11.</ref> The subtropical ridge position is linked to how far northward monsoon moisture and [[thunderstorm]]s extend into the [[United States]]. Typically, the subtropical ridge across [[North America]] migrates far enough northward to begin monsoon conditions across the [[Desert Southwest]] from July to September.<ref>Arizona State University (2009). [http://geography.asu.edu/aztc/monsoon.html Basics of the Arizona Monsoon & Desert Meteorology.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090531091848/http://geography.asu.edu/aztc/monsoon.html |date=2009-05-31 }} Retrieved on 2007-02-11.</ref> When the subtropical ridge is farther north than normal towards the [[Four Corners]], monsoon thunderstorms can spread northward into [[Arizona]]. When suppressed to the south, the atmosphere dries out across the Desert Southwest, causing a break in the monsoon regime.<ref>David K. Adams (2009). [http://geochange.er.usgs.gov/sw/changes/natural/monsoon/ Review of Variability in the North American Monsoon] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090508142842/http://geochange.er.usgs.gov/sw/changes/natural/monsoon/ |date=2009-05-08 }}. [[United States Geological Survey]]. Retrieved on 2007-02-11.</ref>
== Приказ на временским картама ==
[[File:Surface analysis.gif|thumb|right|250px|A surface weather analysis for the [[United States]] on October 21, 2006]]
On weather maps, high-pressure centers are associated with the letter H in English,<ref>Keith C. Heidorn (2005). [http://www.islandnet.com/~see/weather/elements/high.htm Weather's Highs and Lows: Part 1 The High.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090930100747/http://www.islandnet.com/~see/weather/elements/high.htm |date=2009-09-30 }} The Weather Doctor. Retrieved on 2009-02-16.</ref> within the [[isobar (meteorology)|isobar]] with the highest pressure value. On constant-pressure upper-level charts, anticyclones are located within the highest height line contour.<ref name="AMS">Glossary of Meteorology (2009). [http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=high1 High] {{webarchive|url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110628073642/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=high1 |date=2011-06-28 }}. [[American Meteorological Society]]. Retrieved on 2009-02-16.</ref>
== Ванземаљске верзије ==
On Jupiter, there are two examples of an extraterrestrial anticyclonic storm; the [[Great Red Spot]] and the recently formed [[Oval BA]]. They are powered by smaller storms merging<ref>{{cite journal|url=http://stacks.iop.org/0034-4885/68/i=8/a=R06|title=Jovian atmospheric dynamics: an update after Galileo and Cassini|first1=Ashwin R.|last1=Vasavada|first2=Adam P.|last2=Showman|date=24 April 2018|journal=Reports on Progress in Physics|volume=68|issue=8|pages=1935|access-date=24 April 2018|via=Institute of Physics|doi=10.1088/0034-4885/68/8/R06|bibcode=2005RPPh...68.1935V}}</ref> unlike any typical anticyclonic storm that happens on Earth where water powers them.
== Види још ==
* [[Anticyclonic storm|Антициклонска олуја]]
* [[Anticyclonic tornado|Антициклонски торнадо]]
* [[Земљина атмосфера]]
== Референце ==
{{reflist}}
== Литература ==
{{refbegin}}
* Мастило, Наталија (2005): ''Речник савремене српске географске терминологије'', Географски факултет, Београд
* {{cite book |last=Stull |first=Roland B. |title=Meteorology for Scientists and Engineers |year=2000 |publisher=Thomson Learning |isbn=9780534372149 |edition=2nd }}
* {{cite journal |last=Monteverdi |first=John P. |author2=Blier, Warren |author3= Stumpf, Greg |author4= Pi, Wilfred |author5= Anderson, Karl |title=First WSR-88D Documentation of an Anticyclonic Supercell with Anticyclonic Tornadoes: The Sunnyvale–Los Altos, California, Tornadoes of 4 May 1998 |journal=Monthly Weather Review |date=November 2001 |volume=129 |issue=11|pages=2805–2814 |doi=10.1175/1520-0493(2001)129<2805:FWDOAA>2.0.CO;2 |bibcode = 2001MWRv..129.2805M }}
* {{cite book |last1=Grazulis |first1=Thomas |title=The Tornado Natures Ultimate Windstorm |year=2003 |publisher=University of Oklahoma Press |location=Norman, OK |page=237 |isbn=9780806135380 |url=https://books.google.com/books?id=3zEYILW2MJIC&q=corn+ok+tornado+anticyclonic&pg=PA237 |access-date=2 June 2020}}
* {{cite web |title=Freedom, Oklahoma Anticyclonic Tornado - June 6, 1975 |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0lvlVxfQx8 |website=Youtube |publisher=cyclonejimcom |access-date=9 April 2019 }}</ref><ref>{{cite web |last1=Grazulis |first1=Thomas P. |title=Twister: Fury on the Plains (1995) |url=https://www.imdb.com/title/tt1926344/ |website=imdb |publisher=Music Video Productions (co-production); The Tornado Project |access-date=9 April 2019}}
* {{cite journal |last1=Brown |first1=John M. |last2=Knupp |first2=Kevin R. |title=The Iowa Cyclonic-Anticyclonic Tornado Pair and Its Parent Thunderstorm |journal=Monthly Weather Review |date=October 1980 |volume=108 |issue=10 |pages= 1626–1646 |doi=10.1175/1520-0493(1980)108<1626:TICATP>2.0.CO;2 |bibcode=1980MWRv..108.1626B |doi-access=free }}
* {{cite journal |last1=Bunkers |first1=Matthew J. |last2=Stoppkotte |first2=John W. |title=Documentation of a Rare Tornadic Left-Moving Supercell |journal=[[Electronic Journal of Severe Storms Meteorology]] |date=31 January 2007 |volume=2 |issue=2 |pages=1–22 |url=http://www.ejssm.org/ojs/index.php/ejssm/article/view/14/16 |access-date=9 April 2019 }}
{{refend}}
== Спољашње везе ==
{{Commonscat|High pressure systems}}
* [https://web.archive.org/web/20041031030134/http://rsd.gsfc.nasa.gov/rsd/images/goes8_lg.jpg Intertropical Convergence Zone photo] - NASA Goddard Space Flight Center
{{Authority control}}
[[Категорија:Метеорологија]]
| |||