Википедија

Zemljina atmosfera — разлика између измена

Интерактиван преглед историје
← Старија изменаНовија измена →
Садржај обрисан Садржај додат
ВизуелноВикитекст
м Бот: Селим 1 међујезичких веза, које су сад на Википодацима на d:q3230
м разне исправке; козметичке измене
Ред 1:
'''Zemljina atmosfera''' je sloj gasova koji okružuju planetu [[Zemlja_Zemlja (planeta)|Zemlju]] i koji zadržava Zemljina [[gravitacija]]. Sadrži oko četiri petine [[azot]]a i jednu petinu [[kiseonik]]a, dok su količine ostalih gasova neznatne ili u tragovima. Atmosfera štiti život na [[Zemlja|Zemlji]] apsorbirajući [[ultraljubičasto zračenje|ultraljubičasto]] sunčevo [[zračenje]] i smanjujući temperaturne ekstreme između [[dan]]a i [[noć]]i.
 
[[СликаДатотека:Atmosferski_slojevi.png|мини|десно|175п|Slojevi atmosfere (NOAA)]]
 
Atmosfera ne završava naglo. Ona polagano postaje rjeđa i postepeno nestaje u svemiru. Ne postoji konačna granica između atmosfere i spoljašnjeg [[svemir]]a. Tri četvrtine mase atmosfere nalazi se unutar 11 -{km}- od površine [[planeta|planete]]. U SAD-u se osoba koja putuje iznad visine od 80 -{km}- naziva [[astronaut]]om. Visina od 120 -{km}- označava granicu gdje atmosferski uticaji postaju vidljivi tokom ulaska svemirske letjelice u atmosferu. Takođe se često kao granicu atmosfere i svemira uzima [[Karmanova linija]] na udaljenosti od 100 -{km}- od površine.
 
== Različita područja u atmosferi ==
Područja u atmosferi nazvana su na sledeći način:
 
Ред 15:
* [[Van Alenovi pojasevi zračenja]] — područja gde čestice sa Sunca postaju koncentrisane.
 
== Pritisak ==
Atmosferski pritisak je direktna posledica težine vazduha. To znači da se pristisak vazduha razlikuje sa mestom i vremenom jer se količina (i težina) vazduha iznad Zemlje isto tako razlikuju. Atmosferski pritisak se smanjuje za ~50% na visini od oko 5 -{km}- (jednako se i oko 50% ukupne mase atmosfere nalazi unutar najnižih 5 -{km}-). Prosečni atmosferski pristisak izmeren na [[nivo mora|morskom nivou]] iznosi oko 101.3 [[Паскал (јединица)|kilopaskala]].
 
== Temperatura i atmosferski slojevi ==
[[Temperatura]] Zemljine atmosfere se mijenja s [[visina|visinom]]. Između različitih atmosferskih slojeva mijenja se [[matematički odnos]] temperature i visine:
* [[troposfera]]: od površine do 7 -{km}- ili 17 -{km}- zavisno o širini vremenskim faktorima, temperatura se smanjuje s visinom.
Ред 29:
Prosječna temperatura atmosfere na površini Zemlje iznosi 14 °C.
 
== Gustina i masa ==
Gustina vazduha na nivou mora iznosi oko 1.2 kg/m<sup>3</sup>. Kao posljedice [[vreme]]na javljaju se prirodne razlike u [[Бар (јединица)|barometarskom pritisku]] na bilo kojoj visini. Ta razlika je relativno malena za naseljene visine ali je mnogo više izražena u spoljašnjoh atmosferi i svemiru zahvaljujući promjenjivom sunčevom zračenju.
 
Ред 38:
Gornji postoci sastava atmosfere napravljeni su s obzirom na obim. Pretpostavljajući da se gasovi ponašaju kao idealni gasovi, mogu se dodati postoci pomnoženi s njihovim molarnim masama m, da se dobije ukupno u = zbroj (p•m). Tada je bilo koji postotak elementa po masi p•m/t. Kada se to primjeni na gornje postotke dobije se da je sastav atmosfere prema masi 75.523% N<sub>2</sub>, 23.133% O<sub>2</sub>, 1.288% Ar, 0.053% CO<sub>2</sub>, 0.001267% Ne, 0.00029% CH<sub>4</sub>, 0.00033% Kr, 0.000724% He i 0.0000038 % H<sub>2</sub>.
 
[[СликаДатотека:Atmosferski model.png|500п]]
 
Ovaj grafikon je prema [[NRLMSISE-00]] atmosferskom [[matematički model|modelu]] koji kao ulazne podatke ima: širinu, dužinu, datum, vrijeme dana, visinu, sunčevu struju te dnevni indeks Zemljinog magnetnog polja.
 
== Sastav ==
[[СликаДатотека:Omjeri_atmosferskih_plinova.gif|мини|десно|250п|Sastav Zemljine atmosfere. Donji dijagram predstavlja najmanje uobičajene gasove koje čine samo 0.038% atmosfere. Vrijednosti su regulisane za ilustraciju.]]
<table><tr><th colspan=2>Postotni sastav suhe atmosfere,<br />po obimu - ppmv: dijelova po milionuu obima
<tr><td>'''Gas'''<td>'''po [[NASA|NASA-i]]'''<br />
Ред 58:
<tr><td>[[Vodena para]]<td colspan=2>Promjenjive količine;<br />obično čini oko 1%
</table>
Ugljen-dioksid i metan su ispravljeni prema [[IPCC]] TAR tablici 6.1 iz 1998. godine. <br />
 
Manje sastavnice vazduha koje nisu gore navedene uključuju: [[azot-monoksid]] (0.5 ppmv), [[ksenon]] (0.09 ppmv), [[ozon]] (0.0 do 0.07 ppmv, 0.0 do 0.02 ppmv [[zima|zimi]]), [[azot-dioksid]] (0.02 ppmv), [[jod]] (0.01 ppmv), [[ugljen-monoksid]] (0.0 u tragovima), i [[amonijak]] (0.0 u tragovima).
Ред 74:
Današnja atmosfera se ponekad odnosi na Zemljinu "treću atmosferu" kao bi se razlikovao trenutni [[hemija|hemijski]] sastav od dva značajno različita prijašnja sastava. Prvotna atmosfera se sastojala od [[vodonik]]a i [[helijum]]a. [[Toplota]] (iz rastaljene kore i sa Sunca) je raspršila atmosferu.
 
Oko prije 3.5 milijardi godina površina se dovoljno ohladila da se oblikuje [[zemljina kora]] koja se još uvijek sastojala od brojnih [[vulkan|vulkana]]a koji s ispuštali [[para|paru]], [[ugljen-dioksid]] i [[amonijak]]. To je dovelo do stvaranja "druge atmosfere" koja je u početku bila sastavljena od ugljen-dioksida i [[vodena para|vodene pare]] uz nešto [[azot|azota]]a ali praktički bez [[kiseonik]]a. (Iako simulacije iz 2005. provedene na Univerzitetimaa u Vaterlou i Koloradu pokazuju da je mogla imati i do 40% vodonika.) Ta je druga atmosfera imala ~100 [[množenje|puta]] više [[gas]]a od trenutne atmosfere. Uopšte, vjeruje se da je [[efekat staklene bašte]], uzrokovan visokim nivoima ugljen-dioksida, čuvao Zemlju od [[smrzavanje|smrzavanja]].
 
Tokom sljedećih nekoliko milijardi godina vodena se para [[kondenzacija|kondenzovala]] pa je stvorila [[kiša|kišu]] i [[okean|okeane]]e koji su počeli otapati ugljen-dioksid. Okeani su apsorbirali približno 50% ugljen-dioksida. Jedna od najranijih vrsta bakterija bile su [[cijanobakterije]]. Foslini dokaz pokazuje da su te bakterije postojale prije približno 3.3 milijardi godina i da su bile prvi evoluirajući fototropni organizmi koji su proizvodili kiseonik. One su odgovorne za prvu promenu Zemljine atmosfere iz anoksidnog (stanje bez kiseonika) u oksidno (s kiseonikom) stanje. Kako su cijanobakterije bile prve koje su započele fotosintezu kiseonika, mogle su promijeniti ugljen-dioksid u kiseonik pa su odigrale glavnu ulogu u oksigenaciji atmosfere.
 
[[fotosinteza|Fotosintetizirajuće]] biljke su [[evolucija|evoluirale]] te su i one počele sve više pretvarati ugljen-dioksid u kiseonik. S vremenom je višak ugljena postao zatvoren u [[fosilna goriva|fosilnim gorivima]], [[sedimentne stene|sedimentnim stijenama]] ([[krečnjak]]) i [[životinjska ljuštura|životinjskim ljušturama]]. Kad se kiseonik oslobodio, reagovao je s amonijakom te stvorio azot; štoviše su i [[bakterije]] pretvarale amonijak u azot.
 
Pojavom sve više biljaka nivo kiseonika se značajno povećao (dok se nivo ugljen-dioksida smanjio). U početku se kiseonik spajao s različitim [[element|elementima]]ima (npr. [[gvožđe]]m) da bi se na kraju akumulirao u atmosferi — rezultujući [[masovno izumiranje|masovnim izumiranjem]] i daljnjom evolucijom. Pojavom [[Ozonski omotač|ozonskog omotača]] (ozon je [[alotropska modifikacija]] kiseonika) [[život]]ni su uslovi bili bolje zaštićeni od [[ultraljubičasto zračenje|ultraljubičastog]] [[zračenje|zračenja]]. Ova atmosfera od kiseonika i azota čini "treću atmosferu".
 
== Vidi još ==
{{портал|Ваздухопловство}}
{{commonscat|Earth's atmosphere}}
* [[Atmosferski elektricitet]]
* [[Efekat staklene bašte]]
* [[Globalno zagrevanje]]
* [[Zapisi temperatura tokom prošlosti]]
* [[Vazduh]]
* [[Hidrološki ciklus]]
 
{{Земљина атмосфера}}
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/wiki/Zemljina_atmosfera”