Jovan Srbin iz Kratova

protopop Jovan „od Kratova”, iz 16. vijeka.

Jovan Srbin iz Kratova (1526–1583) ili protopop Jovan (protojerej Jovan) je bio srpski pravoslavni sveštenik i krasnopisac sa opusom od šest značajnih dela 16. veka. U fruškogorskom manastiru Velika Remeta, čuvalo se jevanđelje sa koricama okovanih srebrom, divno ukrašeno, pisano na srpsko-slovenskom jeziku, 1580. godine od strane „protopopa Jovana Srbina iz Kratova“. Bio je monah u manastiru Hilandar.

Život

Malo se zna o njegovom životu. Prvi put se pojavljuje 1526. godine kada je prepisao molitvenik u kome govori o Apokalipsi koju očekuje u bliskoj budućnosti. Do 1569. godine živeo je u Kratovu, u to vreme važnom gradu i rudarskom centru, gde je bio sveštenik. Nakon tog datuma pominje se u Krajovi u Vlaškoj gde se 1580. godine u jednom jevanđelju potpisuje kao „Jerej Jovan, Srbin iz grada Kratova“ (Srbin od mesta Kratova). U Vlaškoj se pominje i kao protopop, „protojerej“. Seobe poštovanih sveštenika u Vlašku tada nisu bile retkost, jer su tamo nailazili na pokroviteljstvo hrišćanskih knezova ili bogatih zemljoposednika, slojeva kojih u Osmanskom carstvu nije bilo.

Rad sveštenika Jovana poklopio se sa dva značajna događaja. Jedna je bila obnova Pećke patrijaršije 1557. godine koja je dala podsticaj većoj umetničkoj produkciji. Drugi je bio obnavljanje otomanskog interesovanja za rudarstvo, što je podstaklo proizvodnju u Kratovu i drugim važnim rudnicima. Znamo da je koristio naočare.

Rad

Jovan Kratovski je najistaknutiji iluminator iz kruga balkanskih umetnika 16. veka koji su delovali pod uticajem islamske ornamentike. Danas je sačuvano deset njegovih iluminiranih rukopisa i nalaze se u bibliotekama u Beogradu, Sofiji, Bukureštu i manastirima Svete Gore Hilandaru i Zografu.

Jovanov novi dekorativni sistem spojio je vizantijsku i islamsku ornamentiku u novu celinu. Iako nije bio vešt crtač figura, njegovi natpisi i specifična cvetna ornamentika bili su zabeleženi i naširoko kopirani. On se s pravom smatra tvorcem ovog novog stila koji je trajao do kraja 17. veka. Isti stil propagirali su uglavnom njegovi đaci iz takozvane kratovske škole.

Ne mnogo pre 1580. godine osmislio je, prepisao i osvetlio Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića, zbirku srednjovekovnih srpskih rudarskih propisa. Ovo je, po svoj prilici, bilo na zahtev lokalnih vlasti Kratova, kojima je bila potrebna obnova proizvodnje prema željama osmanske administracije. U ovoj knjizi islamski uticaj se ogleda u njenom izduženom formatu, arabeski na koricama, uskoj veličini slova i, naravno, u njenim vinjetama. Slika rudarskog saveta je kopija sa starijeg originala iz 15. veka.