Bogorodičina crkva-bazilika u Montrealu

Bogorodičina crkva-bazilika u Montrealu, Bazilika Notr-Dam u Montrealu (franc. La Basilique Notre-Dame de Montréal) druga po veličini u ovom gradu, jedan je od najvrednijih objekata verskog nasleđa iz Srednjeg veka u pokrajini Kvebek, Kanada. Crkva je posvećena Presvetoj Bogorodici a nastala je na osnovama jezuitske kapele, nakon dolaska na prostor Vil Mari (prve evropske naseobine u Montrealu, danas jedne od opština Montreala), sveštenika iz reda Sulpicijanaca, koji su 1657. započeli izgradnju prve, veće župne crkve, između 1672. i 1683. godine. U narednim vekovima, zbog sve većih potreba vernika, nastala je nova sadašnja crkva, koja je svečano otvorena 1829. godine. Crkva je doživela mnoge faze izgradnje, u kojima je dograđivana i bogato ukrašavana. Prvobitna crkva je jednim delom srušena 1830. a drugim delom (zvonik) 1843. godine, nakon okončanja izgradnje dva zvonika na novoj crkvi.

Bogorodična crkva-bazilika u Montrealu
Bogorodična crkva u Montrealu Bogorodična crkva u Montrealu
Informacije
Lokacija	Montreal, Kvebek, Kanada 110, rue Notre-Dame Ouest H2Y 1T2
Koordinate	45.50848° S; 73.55354° Z / 45.50848; -73.55354
Status	Verski objekat
Svečano otvaranje	15. juli 1829.
Sagrađena	1824—1829.
Visina
Visina	60 m
Kompanije
Arhitekta	James O'Donnell

Status

Počasni naziv „manja bazilika” ili „papinska bazilika” (lat. basilica minor) crkva je dobila 1982. godine od starne pape Jovana Pavla Drugog tokom njegove posete Montrealu 21. aprila 1982. godine. Ovim nazivom, i grbom pape na pročelju, istaknut je na poseban način veza Bogorodičine crkve sa papom.

Od strane federalne vlade; Rimokatolička Bogorodična crkva-bazilika u stilu neogotike proglašena je za Nacionalnu i istorijsku znamenitost Kanade, i uvedena u registar 25. avgusta 2009. godine.

Istorijat

Uslovi koji su prethodili nastanku crkve

Na prostoru Montreala gde se danas nalazi Bogorodična crkva živeli su Irokezi, kada je do njih 1535. godine stigao francuski istraživač Žak Kartje. Prva evropska naseobina na mestu današnjeg Montreala podignuta je više od sto godina kasnije, 1642. od strane Francuskih doseljenika koji su je nazvali Vil Mari de Monreal. Potom je usledila brza kolonizacija prostora i ekspanzija stanovništva kao posledica trgovine krznom. Britanske snage su zauzele Vil Mari 1760. koji je 1763, sa ostalim delovima Nove Francuske, postao deo Britanske Severne Amerike.

Prva ili stara Bogorodična crkva

Glavni članak: Bogorodičina crkva u Montrealu

Prema raspoloživim istorijskim podacima i materijalnim dokazima (prikupljenim nakon arheoloških istraživa iz 2001. godine), prva Bogorodičina crkva izgrađena je u centralnom delu ulice Notr Dam u tadašem utvrđenju Vil Mari, preko puta današnje crkve. Crkva je nastala velikim zalaganjem katoličke zajednice i očeva iz reda Sulpicijanaca, i po nacrtu sveštenika Fransoa Dolijea od Kasona. Izgradnja prve župne crkve, tada jedinog verskog objekat u Vil Mari de Monreal, trajala je duži vremenski period, i prošla je kroz brojne transformacija, od 1672. do 1683. godine.

U svom izvornom obliku, crkva je bila jednobrodna građevina sa dve kapele na bočnim stranama. Uprkos relativno niskom ranga, ova župna crkva služila je i kao katedrala za neprestano rastući grad, više od jednog veka. Godine 1720. zadatak da uveća prostor i osmisli pročelje crkve dobio je franc. Chaussegros de Léry, tako da je po njegovim nacrtima između 1723. i 1725. godine dozidan najveći deo crkve, sa jednom zvonarom (jer nije bilo dovoljno sredstava za prvobitno zamišljene dve zvonare). Sledili su novi radovi. Godine 1734. crkva je proširena sa obe strane naosa, a 1739. sa severe i južne strane naosa dograđen je transept. Ovim ekstenzijama, crkve je postala istovatna sa drugim crkvama sa transeptom (koji u crkvenom graditeljstvu predstavlja poprečni brod položen uspravno na uzdužne brodove tako da razdvaja svetilište od ostatka crkve i daje osnovi oblik latinskog krsta). Po nacrtima arhitekte Fransoa Beležea, od 1785. do 1795. godine, urađena je freskodekoracija naosa a zatim i dekoracija fasade i svoda 1818.

Kako brojni dodaci na crkvi nisu bili dovoljni za sve brojniju versku zajednicu na početku 19. veka, mnogi vernici u toku bogosluženja boravili su na trgu ispred bazilike i na ulici, i zato su oko crkve bili izgrađeni ikonostasi. Na kraju svog postojanja, tj. pre rušenja 1830. godine crkva je imala 220 klupa i 74 stolice.

Položaj crkve na planu iz 1672. godine

Maketa Montreala sa Bogorodičnom crkvom iz 17. veka

Rušenje stare crkve počelo je u maju 1830. samo godinu dana nakon svečanog otvaranja nove crkve 7. juna 1829. Njena kamena fasade je nakon demontiranja transportovana do manastira Rikole, i ugrađen u njegovu fasadu sve do rušenja 1867. godine. Do okončanja izgradnje dve kule-zvonare na novoj Bogorodičinoj crkci, zvonik stare crkve služio je svojoj nameni sve do 1843. godine kada je crkva konačno srušena.

Georges Delfosse (1830), stara i nova Bogorodična crkva

Manastir Rikole u koji je ugrađen kamen sa stare crkve

Nova (sadašnja) Bogorodična crkva-bazilika

Leva kula bliznakinja Bogorodične crkve-bazilike nosi naziv „istrajnost” a desna „umerenost”

Nakon 1800-e, stara crkva postala je suviše mala da primi sve veći broj vernika, pa je župski savet odlučio da se izgradi, veća, današnja Bogorodična crkva u ulici Notr Dam na broju 110. Za dizajnera nove crkve, crkveni savet Montreala angažovao je arhitektu iz Njujorka Džejmsa O'Donela - protestanta irskog porekla. O'Donel se u svom projektu opredelio za neogotski stil dosta primenjivan za izgradnju sakralnih objekta u Engleskoj i Sjedinjenim Američkim Državama u 19. veku. Glavni građevinski radovi izvedeni su između 1824. i 1829. godine.

O'Donel nije doživeo da vidi konačan izgled svog dela. Umro je u Montrealu pre završetka crkve 1830. godine. Njegovi savremenici tvrde da ga je rad na crkvi toliko „opčinio” se da je neposredno pred smrt, prešao u katolicizam. U znak priznanja sahranjen je u jednoj od kripti nove crkve, koja je obeležena prigodnom nadgrobnom pločom.

Kada su na novoj crkvi završene „kule bliznakinje”, čiju gradnju je sproveo arhitekta Žan Ostel, zapadna kula koja je završena tokom 1841. - nazvana je „istrajnost” (La Persévérance). U njoj je okačeno veliko zvono teško 11 tona, koje je dobilo naziv „Žan-Batist”. Istočna kula, koja je završena tokom 1843. - nazvana je „umerenost” (La Tempérance), i u njoj je okačena kolekcija od 10 zvona za sviranje melodija. Nakon što je 1872 , katedrala u građevinskom smislu konačno završena, ona je narednih pedesetak godina bila najveći verskih objekata u Severnoj Americi.

Za razliku od grašenjvinskih radova uređenje unutrašnjosti crkve trajalo je punih četrdeset godina od 1829. do 1879. zbog izuzetne monumentalnosti katedrala koja je značajno komplikovala posao duborezaca, klesara, vajara i slikara.

Bogorodičina kapela Sakr ker

Glavni članak: Bogorodičina kapela Sakr ker u Montrealu

Zbog izgradnje kapele, koja po prvobitnom projektu nije bila planirana, građevinski radovi su nastavljeni i posle završetka Bogorodičine crkve 1879. i trajali su narednih deset godina, i okončani su u leto 1889. godine. Kapela je izgrađena i freskodekorisana u stilu neogotike sa brojnim skulptoralnim motivima. Svečano je otvorena i osvećena 8. decembra 1891. godine.

Bogorodičina kapela Svetog srca ili kapela Gospe od Sakr kera (franc. La chapelle Notre-Dame du Sacré-Cœur) bila je namenjena za sastanake kongregacije, prijem manjeg broja vernika tokom određenih verskih ceremonija, kao što su sklapanja braka i sahrane.

Kapela je znatno oštećena 7. decembra 1978. u namerno podmetnutom požaru. Nakon nesrećnog događaja, unutrašnjost kapele je restaurirana, ali sa značajnim promenama u enterijeru i freskodekoraciji.

Izgled kapele koja je u nastavku Bogorodičine crkve

Unutrašnjost kapele nakon renoviranja

Naime crkveni Savet je, na predlog arhitekata, odlučio da na kapeli obnovi prva dva nivoa. Poso su izveli stolara, vajara i druge zanatlija osoposobljenih za rad u skladu sa starim običajima. Osim toga, krov kapele dobio je moderan izgled koji je omogućio prodor prirodnog osvetljenje u njenu unutrašnjost. Svi drveni radovi izvedeni su u lipovom drvetu, a deo oltara u savremeno dizajniranim crkvenim predstavama u bronzi. Obnovljena kapela svečano je otvorena za vernike i turiste 1982. godine.

Krstionica Bogorodičine crkve

Unutrašnjost krstionice iz 1929.

Glavni članak: Krstionica Bogorodičine crkve u Montrealu

Krstionica ili baptisterijum naknadno je dograđen oko 1885. godine na temeljima stare Bogorodičine crkve. On se na crkvu oslanja sa njene prednje desne strane. Odluka o izgradnji krstionica doneta je 1882. godine. Za supervizora i dizajnera projekta određen je arhitekta Pjer-Luj Moren (franc. Pierre-Louis Morin), a planove je izradio Viktor Burže (franc. Victor Bourgeau). Prema različitim autorim, izgradnja je završena 1882. ili 1883. ili 1884. ili čak 1887. godine (prema anonimnom izvoru).

Susedna prostorija na krstionici, namenjena za čuvanje i pronalaženje zapisa, naknadno je izgrađena između 1888. i 1890. godine.

Godine 1926. sveštenik Olivije Muro angažovao je slikara Oziasa Leduka da dopuni freskodekoraciju krstionice. On je to učinio u periodu od 1927. do 1928. poštujući osnovna pravila freskodekoracije koja su vladala u sakralnom slikarstvu 1880-ih. Vitraži na prozorima su naknadno oslikani 1930. godine.

U 21. veku krstionice je zadržala svoju nameneu, mada se više koristi kao sakristija (riznica za crkvene predmete i pripremna soba za bogoslužbeni obred) nego kao krstionica, dok je susedna prostorija više puta menjala funkciju i danas služi za prodaju suveniru u modernizovanom okruženju.

Položaj

Bogorodičina crkva se nalazi u centralnom delu starog gradskog jezgra Montreala u opštini Vil Mari, na raskrsnici ulica Saint-Sulpice i Notr Dam, na broju 110 u delu ulice Notr Dam koja prelazi jednim delom trga Place d'Armes. Ulicu Notrr Dam su osmislili i dali joj ime, daleke 1672. godine, Dollier de Casson, vodeći sveštenik Sulpicijana i Bénigne Basset, notar i geometar, u znak počasti presvetoj Bogorodici („Notr Dam”), kojoj je i posvećena i Bogorodična crkva. Ulica Notr Dam od njenog osnivanja nikada nije menjala položaj i naziv sve do današnjih dana.

Ulica Notr Dam zajedno sa crkvom čini istočnu granicu trga Place d'Armes, i zajedno sa katedralom pruža upečatljivu sliku o viševekovnom istorijskom periodu razvoja ovog drevnog grada. Na ovom, relativno malom trgu naspram crkve, zastupljeni su svi periodi iz prošlosti Montreala, počev od spomenika osnivačima grada preko sedišta najstarije banke u Kanadi, do prvih solitera u gradu i znatno kasnije generacije novih savremenih nebodera.

Arhitektura i unutrašnjost

Crkva se ističe simetričnošću i uravnoteženošću arhitektonskih elemenata. Njena prostranost, savršena uravnoteženost pročelja, lepota vitraža, i kitnjasta fasada čine je jednom od „najpopularnijih“ crkava u Kanadi. Katedrala je duga 78 m, široka 46 m, a visoka 60 metara. Osnova crkve je zbijena.

Ključni arhitektonski i vajarski elementi koji daju vrednost ovoj Rimokatoličke crkvi uključuju:

• Monumentalnost zgrade - koja je postignuta velikim razmerama, tradicionalnim projektom sa ravnom fasadom i dve masivne kule bliznakinje;
• Tipično tradicionalni, klasičnim stil gradnje - koji uključuje simetričnost fasade, sa potporni lukovima i stubovima raspoređenim u više redova u vidu kaskada, uravnoteženost pročelja, niski kosi krov i opšti pravolinijski pristup;
• Jednostavna unutrašnja organizacija crkve - koja se sastoji od naosa i galerija
• Imopozantnost fasade - koja se sastoji od trostrukih lučnih portika koji prevazuju slepe arkade kvadratnih kula bliznalinja;
• Primena neogotičkih detalja na fasadi - koji uključuju niše sa skulpturama, osmougaone kolonete na završnim uglovima kula i lukove iznad prozora čija su stakla oslikana vitražima.

Ključni arhitektonski i vajarski elementi eneterijera crkve-bazilike

Bočna strana fasade

Kule bliznakinje sa pročeljem i skulpturama

Niski kosi krov

Značaj i namena

Iako je katoločka parohija znatno smanjena, a crkva više nema status eparhijske katedrale, ona je postala mesto obežavanja značajnih dogođaja, okupljanja i većih komemoracija u Montrealu. U njoj se i dalje obavljaju sahrane i venčanja važnih ličnosti. Njene velike i male orgulje i odlična akustika prostora omogućava održavanje velikih ali i kamernih koncerata, koji umesto slavne arhitekture i blistave umetničke lepote, favorizuju najupečatljivije muzičke performanse, zahvaljujući izuzetnoj akustici prostora. U njoj simfonijski orkestri, horovi i organisti majstorski izvode izabrana muzička remek dela. Prostor katedrale može da primi 2.700, a njena kapela do 200 posetilaca.

Crkva poseduje i lako pristupačnu za osobe sa smanjenom pokretljivošću, parohijsku salu koja može da primi do 150 gostiju. Ova sala je veoma svestrana i koristi za izbore kao kancelarija za glasanje, sahrane, manje prijeme, održavanje nastave iz veronauke, itd.

Na kraju, iako katedrala na prelazu u 21. vek, sve više postaje centar kulturnog turizma, njen glavni razlog postojanja i dalje je religiozna misija.

Literatura

• Brodeur, Mario (dir.), Basilique Notre-Dame de Montréal, Montréal, Les Éditions de la Fabrique de la paroisse Notre-Dame de Montréal, 2009, 213.
• Deslandres, Dominique, John A. Dickinson et Ollivier Hubert (dir.), Les Sulpiciens de Montréal : une histoire de pouvoir et de discrétion, 1657-2007, Montréal, Fides, (2007). str. 564-571.
• Maurault, Olivier, La Paroisse : histoire de l'Église Notre-Dame de Montréal, Montréal, Thérien Frères Limitée, 1957 [première édition en 1929], 240.
• Ostiguy, Jean-René, « Étude des dessins préparatoires à la décoration du baptistère de l'église Notre-Dame de Montréal », Bulletin de la Galerie nationale du Canada, 15 (1970). str. 1.-39.
• Toker, Franklin K.B.S. et Jean-Paul Partensky, L'Église Notre-Dame de Montréal, son architecture, son passé, Ville LaSalle, Hurtubise HMH, 1981, 302 p.
• Trudel, Jean, Du passé au présent: la chapelle Notre-Dame du Sacré-Coeur de la basilique Notre-Dame de Montréal, Montréal, Les Éditions de la Fabrique de la paroisse Notre-Dame de Montréal, 2009, 58 p.
• Trudel, Jean, Basilique Notre-Dame de Montréal /Basilica, Montréal, [Fabrique de la paroisse Notre-Dame de Montréal], 2008, 63 p.

Spoljašnje veze

• (jezik: engleski) Bazilika Notr Dam u Montrealu
• (jezik: engleski) Istorijska mesta u Kanadi - Rimokatolička Bogorodičina crkva u Montrealu