Vladimir Cukavac
Vladimir Cukavac (Valjevo, 29. maj 1884 — Beograd, 7. april 1965) bio je srpski oficir i armijski general jugoslovenske vojske.
| Vladimir Cukavac | |
|---|---|
 Armijski general Vladimir Cukavac | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 29. maj 1884. |
| Mesto rođenja | Valjevo, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 7. april 1965. (80 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, SR Srbija, SFR Jugoslavija |
| Obrazovanje | Vojna akademija u Beogradu |
| Vojna karijera | |
| Služba | 1905−1941. |
| Vojska |  Kraljevina Srbija  Kraljevina SHS Kraljevina Jugoslavija |
| Rod | Pešadija Generalštabna struka |
| Čin |   Armijski general |
| Komandant | Jugoslovenska vojska:
|
| Učešće u ratovima | Prvi Balkanski rat Drugi Balkanski rat Prvi svetski rat |
| Odlikovanja |  Orden Karađorđeve zvezde s mačevima IV reda Orden Jugoslovenske krune II reda  Orden Svetog Save I reda  Orden Legije časti Komadnir |
Kao srpski oficir učestvovao je u Prvom i Drugom Balkanskom ratu, te u Prvom svetskom ratu. Na Solunskom frontu teško je ranjen te je hitno upućen u Bizertu na lečenje.
Posle rata bio je na brojnim položajima: kao profesor na Nižoj školi Vojne akademije predavao je „Taktiku”, a potom „Ratne igre”. Bio je načelnik Štaba komande Kraljeve Garde, vojni izaslanik u Sofiji, komandant Dravske divizijske oblasti, pomoćnik ministra Vojske i mornarice, načelnik Vojne akademije, te komandant 5. Armijske oblasti. Takođe, bio je urednik časopisa Ratnik.
U Aprilskom ratu 1941. godine bio je komandant 5. Armije. Nakon proboja fronta svoje armije u teškom okršaju s nemačkom vojskom pokušao je da na Špajskim položajima (Ploča) obrazuje odbranu i spreči dalji prodor Nemaca ka Nišu, te da se nakon toga njegova armija povuče na levu obalu Južne i Velike Morave i tu uspostavi stabilan front za upornu odbranu. S položaja komandanta armije smenjen je 10. aprila nakon što su Nemci odsekli levo krilo njegove armije. Nemci su ga zarobili 16. aprila, a potom odveli u zarobljeništvo.
Nakon rata se vratio u Jugoslaviju, ali je odbio ponudu da nastavi vojnu službu.
Biografija uredi
Rođen je 29. maja 1884. godine u Valjevu, od oca Grujice i majke Polekcije. Otac mu je bio oficir, kapetan, a majka domaćica. Bio je pitomac 34. klase Niže, a potom 21. klase Više škole Vojne akademije.[1][2]
Godine 1920. oženio se Anđelijom Atanacković - Anđom, kćerkom Dragutina Atanackovića, imućnog trgovca iz rodnog Valjeva.[1][2] Za njegovu suprugu Anđeliju savremenici tvrde da je bila prava lepotica.[2] Vladimir i Anđelija Cukavac imali su sina Branka i dve kćeri, Jelku i Darinku.[2]
Drugi brak sklopio je 1964. godine, s Kosarom Janković, rodom iz Beograda.[2]
Aktivna služba uredi
Pre rata, od 12. avgusta 1905. godine bio je vodnik u 9. pešadijskom puku u Požarevcu.[2]
Prvi i Drugi Balkanski rat uredi
Za vreme Prvog i Drugog Balkanskog rata bio je ađutant Drinske divizije I poziva.[1][2]
Nakon Drugog Balkanskog rata, 7. oktobra 1913. godine postao je pomoćnik klasnog starešine Vojne akademije. [2]Potom je 27. decembra 1913. postao komandant 3. čete 1. bataljona 7. pešadijskog puka u Beogradu.[2]
Prvi svetski rat uredi
Na dužnosti komandanta 3. čete u 7. pešadijskom puku dočekao početak Prvog svetskog rata.[1][2] Kao komandant čete učestvovao u borbama za oslobođenje Srbije tokom tri austrougarske ofanzive 1914. godine. S ostatkom vojske se tokom Trojne invazije na Srbiju 1915. godine povlačio kroz Albaniju.
Na Solunskom frontu, od 1916. godine bio je komandant 3. bataljona 11. pešadijskog puka Karađorđa.[2] Na tom komandnom položaju je iz neprijateljskog snajpera teško ranjen u slepoočnicu. Nakon ranjavanja hitno je prebačen u Bizertu u Tunis radi lečenja i oporavka.[1][2]
Odlikovan je ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima IV reda.[1]
Međuratni period uredi
Nakon rata, od početka maja do početka oktobra 1920. godine bio je pomoćnik načelnika Štaba Šumadijske divizijske oblasti. Od 15. oktobra 1920. godine bio je na generalštabnoj pripremi koju je završio. Potom je završio i generalski tečaj u Parizu. Od kaja novembra 1921. godine bio je načelnik štapa 1. Konjičke divizije. Potom je postao šef Nastavnog odseka Operativnog odeljenja Glavnog generalštaba, a od aprila 1923. godine bio je šef Mobilizacijskog odseka istog. Paralelno, od januara 1922. do decembra 1923. bio je profesor „Taktike” na Nišoj školi Vojne Akademije. Od novembra 1924. do maja 1925. godine predavao je „Ratne igre” na istoj. Od 10. novembra 1925. godine bio je pomoćnik načelnika Štaba 2. Armijske oblasti, da bi 27. aprila 1926. postao načelnik Štaba komande Kraljeve Garde.[1][2]
Od kraja februara 1927. godine pa do sredine jula 1929. godine bio je vojni izaslanik u Sofiji u Bugarskoj.[1][2]
Dana 26. jula 1929. godine postao je pomoćnik upravnika Više škole Vojne akademije. U čin generalštabnog brigadnog generala unapređen je 17. decembra 1929. godine.[1][2] U prvoj deceniji nakon Prvog svetskog rata, Kraljevina Jugoslavija imala je problem sa slabim interesom mladića za Višu školu Vojne akademije.[3] Kako bi što pre popunila vojsku starešinama u rangu nižih oficira, u prvim godinama nakon rata školovanje na Vojnoj akademiji bilo je znatno redukovano te su pitomci Vojnu akademiju završavali po skraćenom obliku (pre rata 4 godine za Višu školu, nakon rata po dve godine).[3] Problem slabog interesovanja za Višu školu Vojne akademije u prvoj posleratnoj deceniji izneo je u javnost i pokušao da objasni upravo Vladimir Cukavac. Po njemu, uzroci slabog odaziva su nedovoljna upućenost mlađih u značaj nastavka školovanja i stručnog osposobljavanja (nakon Niše škole na Višu školu Vojne akademije kako bi mogli da postanu viši oficiri i dalje napreduju i usavršavaju se u službi) usled posleratnih materijalnih i službenih prilika. Cukavac uočava da u pukovima u kojima nema oficira koji su završili ovu školu nema ni onih mlađih koji bi konkurisali. Po Cukavcu, tokom rata su viši oficiri masovno ginuli tako da su proređena mesta popunjavana nižim oficirima. Ali nakon rata nije bilo dovoljno viših oficira da popune sve formacije znatno veće jugoslovenske vojske. Cukavac uočava da nakon rata nije bilo ovoljno starih viših oficira koji bi mogli da na mlađe ostave adekvatan utisak te se ovaj, mlađi, podizao sam od sebe.[3]
Stalno premeštanje pukova, držanje frontova čak i nakon demobilizacije i transformacija Štaba Vrhovne komande u Glavni generalštab (sve do 1922) nije dalo mlađim oficirima da se posvete sebi is svom usavršavanju, već im je oduzimalo, ne samo radno vreme, već i slobodno. Usled nedostatka oficira mnogi oficiri su bili na duplim funkcijama tako da su na poslu bili čitav dan, bez slobodnog vremena. Usled, ratom uništene, ekonomije oficiri koji su imali porodice i izdržavali ih nisu imali novca da odlaze na skupa putovanja do Beograda kako bi se bavili konkursima za Višu školu Vojne akademije. U svojim propitivanjima Cukavac pokazuje, tj. ostavlja mogućnost čitaocima da vide koliko su se želje mlađih oficira promenile u odnosu na predratne želje oficira. Cukavac govori kako je težnja za lakim životom koju su naši mladi drugovi posle rata gledali na svakom koraku, mnoge je povukla na put kojim neće zadovoljiti svoje ambicije.[3]
Od 16. septembra 1930. godine bio je načelnik Generalštabnog odeljenja Ministarstva Vojske i Mornarice, a od 4. decembra iste godine bio je vršilac dužnosti pomoćnika inspektora Zemaljske odbrane. Od 23. novembra 1932. godine bio je vršilac dužnosti komandanta, a potom i komandant Dravske divizijske oblasti. 1. aprila 1934. godine unapređen je u čin divizijskog generala.[1] Od 12. februara 1935. do 8. marta 1936. godine bio je pomoćnik ministra Vojske i mornarice, armijskog generala Petra Živkovića, a od 8. marta 1936. do 3. aprila 1936, kratkotrajno, pomoćnik ministra Vojske i mornarice, armijskog generala Ljubomira Marića.[1][2]
Dana 3. aprila 1936. godine postao je načelnik Vojne akademije.[1][2] Na ovom položaju ostaće sve do 12. septembra 1940. godine. U maju 1936. godine u Beograd će doći francuski maršal Franše d'Epere. Maršal d'Epere će između ostalog posetiti i Vojnu akademiju. Divizijski general Vladimir Cukavac će tom prilikom biti domaćin francuskom maršalu i voditi ga kroz Akademiju i na smotru pitomaca Vojne akademije.
13. septembra 1940. godine postavljen na položaj vršioca dužnosti komandanta, a potom postao i komandant 5. Armijske oblasti s centrom u Nišu. 13. novembra iste godine izašao je ukaz po kojem je Cukavac prekomandovan na položaj vršioca dužnosti 2. Armijske oblasti, ali se po ukazu nije postupilo te je Cukavac ostao na dotadašnjem položaju komandanta 5. Armijse oblasti.[1][2]Dana 1. decembra 1940. godine unapređen je u čin armijskog generala.[1][2]
Pored redovne dužnosti bio je urednik časopisa Ratnik od 1. decembra 1923. godine. Napisao je knjigu Ratna igra 1925. godine.[1][2]
Aprilski rat uredi
27. marta 1941. godine, rano ujutru, oko 6 časova, divizijski general Miloje Popadić telefonom je pozvao Cukavca, komandanta 5. Armijske oblasti, i obavestio ga su se u Beogradu desili krupni događaji, te da do dobijanja detaljnijih naređenja treba da preduzme mere predostrožnosti na teritoriji svoje Timočke divizijske oblasti.[4] Razlog ovome bilo je to što su tokom večeri 25. marta i 26. marta u gadovima Timočke divizijske oblasti izbile demonstracije protiv potpisivanja pakta sa silama Osovine u kojima je učestvovao jedan deo vojnika i oficira.[4] Oko 8 časova ujutru stigla je vest o vojnom puču u Beogradu.[4]
Novi ministar Vojske i mornarice, armijski general Bogoljub Ilić istog dana izdao je naređenje Cukavcu da se izvrši aktiviranje preostalih delova Timočke, Topličke i Krajinske divizije, ali da prvi dan aktiviranja bude 31. mart. Međutim, 30. marta, Cukavac dobija naređenje iz Ministarstva da izvrši aktiviranje svih trupa, tj. tajnu mobilizaciju, ali da prvi dan aktiviranja bude tek 3. april.[5]
5. Armija je po planu „R-41” imala zadatak da brani front na bugarskoj i rumunskoj granici, od sela Brnjice na severu (istočno od Golupca) do sela Žeravino na jugu (kod Krive Palanke), a dužina fronta za koji je bila odgovorna iznosila je čak 400 km.[5]
- (26) Krajinska divizija (izvršila koncentraciju)
- (27) Timočka divizija (izvršila koncentraciju)
- (30) Vlasinski odred (izvršio koncentraciju)
- (28) Toplička divizija (izvršila koncentraciju)
- (29) Drinska divizija (izvršila koncentraciju)
- (31) Kalnski odred (izvršio koncentraciju)
- (24) 2. Konjička divizija (nije izvršila koncentraciju na prostoru 6. Armije- pripojena 5. Armiji 7. aprila)
Sastav 5. Armije:
- 5. Armija
- Toplička divizija
- Timočka divizija
- Krajinska divizija
- Drinska divizija (Do 4. aprila armijska rezerva)
- 2. Konjička divizija (Ušla u sastav 7. aprila)
- Vlasinski odred
- Kalnski odred
- 113. teški motorizovani artiljerijski puk
- 5. četnički (jurišni) bataljon
- + Cerska divizija (Ušla u sastav 9. aprila)
Štab armije bio je u Niškoj Banji, a jedinice su bile koncentrisane na sledeći način (posmatrano sa severa ka jugu):
- Krajinska divizija na prostoru Negotin – Brza Palanka – Donji Milanovac
- Timočka divizija oko Knjaževca i Zaječara
- Kalnski odred oko Kalne
- Toplička divizija oko Pirota
- Vlasinski odred na pravcu Bosilegrada i oko Vlasinskog blata
- 113 motorizovani teški artiljerijski puk u rejonu Leskovca
- 5. četnički (jurišni) bataljon u Nišu i armijski delovi oko Niša
- Drinska divizija bila je armijska rezerva, oko Svođa i Leskovca.[5]
4. aprila Cukavac prima naređenje da i Drinsku diviziju stavi u prvu liniju, na položaj između Topličke divizije i Vlasinskog odreda.[5] Izvršavanjem ovog naređenja, 5. Armija ostala je bez jedine rezerve, što će kasnije rezultirati znatnim posledicama. Takođe, istog dana, ministar Vojske i mornarice, general Ilić, Cukavcu naređuje da Timočkoj diviziji suzi, a Krajinskoj diviziji produži liniju fronta za 15 km. Međutim, komandant Timočke divizije, divizijski general Antonije Stošić (prethodno bio pomoćnik komandanta 5. Armijske oblasti) je o ovome obavestio komandanta Krajinske divizije, generala Popadića, tek 6. aprila. Tako da su se pomeranja trupa vršila kada su borbene akcije već počele.[5]
Borbena dejstva uredi
Borbena dejstva na frontu 5. Armije počela su 6. aprila, na sektoru koji je zauzimala Krajinska divizija. Nemački napad počeo je u 2 časa nakon ponoći i bio je usmeren na Sipski kanal.[5] U kratkotrajnoj borbi koja se razvila poginulo je 18 nemačkih vojnika, dok je na jugoslovenskoj strani bilo 30 mrtvih i više ranjenih.[6] Kao rezultat borbe bilo je nemačko zauzeće kanala. Tokom ostatka dana na frontu 5. Armije, osim manjih borbi na granici, nije bilo većih borbenih dejstava. 7. aprila uveče, usled nemačkog prodora pravcem Kumanovo - Preševo, desni bok 5. Armije bio je ugrožen te general Cukavac naređuje komandantu Vlasinkog odreda da sa svojom jedinicom zatvori pravac Preševo - Vranje.[6] Istovremeno, Vrhovna komanda zatražila je od Cukavca izveštaj da li 5. Armija može da izvrši ofanzivu ka Sofiji ili da li Drinska divizija može da se izvuče iz prve linije i uputi ka području 3. Grupe armija. Međutim, Vrhovna komanda od generala Cukavca nije dobila nikakav odgovor. Istog dana, oko 8 uveče, Vrhovna komanda stavila je 2. Konjičku diviziju na raspolaganje 5. Armiji. U tom trenutku, 2. Konjička divizija bila je upućena na front 6. Armije kako bi bila armijska rezerva. Stoga, je Cukavac diviziji naredio da se vrati u Niš.[6]
Glavni nemački napad na frontu 5. Armije usledio je 8. aprila.[6] U 5:30 ujutru, nemačka 1. oklopna grupa napala je Topličku diviziju pod komandom divizijskog generala Vladislava Kostića koja je bila u rejonu Pirota. Razvio se žestok okršaj u kome je Toplička divizija pružala žestok otpor i Nemcima nanela osetne gubitke.[6] Sama bitka je trajala skoro 10 sati. Međutim, usled nemačke nadmoćnosti, front divizije je probijen te su u 14:30 časova Nemci ušli u Pirot.[6] Toplička divizija je nakon toga otpočela s povlačenjem. Kada je saznao za pad Pirota i da su se nemačke jedinice uputile ka Nišu, general Cukavac je odlučio da povuče desno krilo armije kao i centar armije na zapadnu obalu Južne Morave kako bi tamo obrazovao upornu odbranu. O ovome je obavestio i Vrhovnu komandu. Međutim, budući da su Nemci rano ujutru bombardovali Niš i Pirot te pokidali veze između štaba 5. Armije i divizija, Cukavac nije mogao da uspostavi vezu s potčinjenim jedinicama tako da nije znao pravo stanje na frontu. Stoga je pre svog povlačenja naredio da se desno krilo armije i centar armije (Vlasinski odred, Drinska divizija, delovi Topličke divizije i 2. Konjička divizija) postepeno povlače na levu obalu Južne Morave, dok je levo krilo armije (Kalnski odred, Timočka divizija i Krajinska divizija) trebalo da odstupi na položaje zapadno od Timoka. [7] Nakon pada Pirota, Cukavac je takođe želeo da obrazuje odbranu na Špajskim položajima (Ploča), te je tamo uputio 2. motorizovani divizion 2. Konjičke divizije, 5. četnički bataljon, komandanta 61. armijskog artiljerijskog puka s nekim jedinicama, 61. armijski pionirski bataljon, te je naredio komandantu 113. motorizovanog teškog artiljerijskog puka da na Špajske položaje pošalje jedan divizion iz sastava svog puka. Kasnije je naredio i komandantu 2. Konjičke divizije da sa svojom divizijom što pre zauzme položaj na Ploči i tamo pod svoju komandu primi već poslate jedinice i kao i odstupajuće delove Topličke divizije. Oko 8 časova uveče general Cukavac je sa svojim štabom otišao iz Niške Banje za Kruševac, pritom gubeći vezu sa svojim jedinicama.[7]
.jpg)
Rano ujutru, 9. aprila, nemačka 11. oklopna divizija je nastavila napredovanje ka Nišu i prednjim delovima stigla do Špajskih položaja. Međutim, na Špajskim položajima odbranu su činili samo manji delovi jedinica 5. Armije upućenih iz Niša, dok je veći deo 2. Konjičke divizije kasno stigao iz Aleksinca te se uputio na levu obalu Južne Morave.[7] Neke jedinice poput diviziona iz 113. teškog motorizovanog artiljerijskog puka nisu ni uspele da stignu do Ploče kako bi zauzele položaje za odbranu. Nemci su lako uspeli da probiju odbranu te u 9 časova ujutru zauzmu Niš.[7] Slabiji delovi 2. Konjičke divizije su kod Aleksinca obrazovali Aleksinački odred (velosipedsta četa, konjička artiljerijska baterija, pionirski eskadron i protivtenkovska četa) zatvarajući pravac Niš - Aleksinac.[8] Odred je bio raspoređen u 3 ešalona, a svaki ešalon imao je po nekoliko PT topova s delovima velosipedske čete i konjičke artiljerije. Nemci su napali odred i savlađivali jedan po jedan ešalon probijajući se do Aleksinca te zauzeli isti. Zauzimanjem Aleksinca Nemci su došli u pozadinu Timočke divizije i Kalnskog odreda. Aleksinački odred je uspeo da se postepeno izvuče i obrazuje otpor kod Deligrada. Tu je pružao otpor Nemcima te se posle povukao na levu obalu Morave.[8] Kod Mramora jedinice 2. Konjičke divizije (1. konjički puk, artiljerijski divizion bez jedne baterije i velosipedski bataljon bez jedne čete), 61. armijski artiljerijski puk, divizion 113. teškog motorizovanog artiljerijskog puka, 61. konjički puk, i 31. konjički divizion iz sastava 3. Grupe armija obrazovali su Mramorski odred.[8] Odred je zahvaljujući uspešnom rušenju mosta na Južnoj Moravi i pružanju snažne odbrane uspeo da zadrži nemačke tenkove tokom celog dana.[8] Odred se naređenjem komandanta 2. Konjičke divizije povukao kod Blaca s ciljem da zatvori pravac koji vodi kroz Jankovu klisuru u dolinu Zapadne Morave. Kako bi izbegao opkoljavanje levog krila armije (Kalnski odred, Timočka divizija i Krajinska divizija), Cukavac je naredio da se isto povuče na levu obalu Morave.[9] Takođe, Vrhovna komanda izdala je generalu Cukavcu naređenje da sa levim krilom svoje armije izvrši ofanzivu na nemačke jedinice koje su nadirale dolinom Morave. U sklopu ove naredbe, general Cukavac izdaje naređenje Timočkoj diviziji da izvrši napad pravcem Soko Banja - Aleksinac, a Krajinskoj diviziji napad pravcem Boljevac - Paraćin. Usled nepovoljne situacije, general Cukavac premešta svoj Štab iz Kruševca u Vrnjačku Banju. Kako bi popravila situaciju na frontu 5. Armije, Vrhovna komanda izdaje naređenje generalu Cukavcu da njegova armija otpočne s rušenjem svih mostova i da naročito noću njegove trupe vrše kontranapade na nemačke bokove i time spreče prodor i stabilizuju liniju fronta na Južnoj i Velikoj Moravi.[9] Kao ispomoć 5. Armiji, Vrhovna komanda je ojačala Cersku diviziju sa dve PT čete i hitno ju je uputila ka Kraljevu gde će sve trupe koje budu tu primiti pod svoju komandu, pritom zatvoriti pravac Kruševac - Kraljevo i napadati Nemce gde kod stigne.[9]
10. aprila nemačke tenkovske jedinice su bez borbe zauzele Paraćin i Ćupriju, tako došavši u pozadinu Krajinske divizije.[9] Za to vreme, 2. Konjička divizija je zatvorila nekoliko pravaca. Aleksinački odred koji se povlačio sa leve obale Južne Morave ka Kruševcu, vraćan je na položaj naredbom komandanta 5. Armije, general Cukavca koju je izdao komandantu 2. Konjičke divizije.[10] Odred je dodatno ojačan s dva konjička eskadrona iz sastava 61. konjičkog puka i PT vodom naoružanim topovima Škoda 37 mm. Odred je potom podeljen na dva dela, jedan deo je zatvorio pravac Stalać - Kruševac, a drugi pravac preko Đunisa.[10] Mramorski odred je kod Blaca ojačan delovima Topličke i Drinske divizije i tako obrazovao Blacki odred.[10] Odred je potom zatvorio dva pravca: Kuršumlija - Blace i Prokuplje - Blace. General Cukavac je potom svoj Štab premestio iz Vrnjačke Banje u Kraljevo.[10] Komandant Cerske divizije je sa svojim Štabom stigao u Kraljevo u popodnevnim časovima i u jednom hotelu zatekao komandanta 5. Armije, armijskog generala Vladimira Cukavca i komandanta 2. Konjičke divizije, divizijskog generala Dimitrija Predića.[11] Nakon što se informisao o stanju 5. Armije (front je probijen, trupe u povlačenju, a Niš zauzet), komandant Cerske divizije, brigadni general Milorad Majstorović, odlučuje da ostavi svoj Štab divizije u Kraljevu i zajedno sa svim raspoloživim delovima 5. Armija organizuje odbranu pravcem Zapadne Morave ka Užicu, čime bi ujedno zaštitio delove 3. Grupe armija koje su bile na Kosovu.[11] General Majstorović potom prikuplja sve jedinice u Kraljevu i stavlja ih pod svoju komadnu. Od jednog pešadijskog bataljona, jednog haubičkog i jednog motorizovanog diviziona formira Trstenički odred koji upućuje u Trstenik sa zadatkom da prane pravac Kruševac - Kraljevo. [12] U Leskovcu jedan bataljon iz 62. pešadijskog puka i jedan bataljon iz 65. pešadijskog puka zajedno sa 113. teškim motorizovanim artiljerijskim pukom (bez jednog diviziona) formira Leskovački odred. Slabi delovi nemačke 11. oklopne divizije upali su u Leskovac 10. aprila, ali je ovaj uspeo da ih odbaci. Usled nemačkog prodora dolinom Južne Morave, levo krilo 5. Armije (Kalnski odred, Timočka divizija i Krajinska divizija) biva odsečeno od ostatka armije te general Cukavac gubi vezu s tim jedinicama, dok se delovi Drinske divizije i Vlasinskog odreda povlače ka Lebanima i Kuršumliji.[12] Zbog ovakog razvoja situacije na frontu 5. Armije, Vrhovna komanda smenjuje armijskog generala Vladimira Cukavca s položaja komandanta 5. Armije i na to mesto postavlja divizijskog generala Miroslava Tomića.[12]
Cukavac će se zajedno s ostalim generalima i Vrhovnom komandom povlačiti ka unutrašnjosti zemlje. Nemci su ga zajedno sa Štabom Vrhovne komande zarobili 16. aprila u Sarajevu. Kada je član druge jugoslovenske delegacije, Aleksandar Cicnar-Marković, koga je novi načelnik Štaba Vrhovne komande, armijski general Danilo Kalafatović (postavljen na taj položaj 14. aprila) odredio za jednog od članova druge delegacije, došao u Sarajevo, tamo je u jednoj gimnaziji zatekao gomilu oficira i generala. Među njima bili su Cukavac, V. Petković, Krstić i puno drugih. Svi oni su bili besni na Dušana Simovića i kritikovali njegov rad i loše vođenje vojske tokom rata. Naročito je Cukavac bio ogorčen na Simovića jer mu je ovaj u samim operacijama oduzeo komandu nad armijom i poslao drugog komandanta armije, da ga smeni.
Zarobljeništvo i povratak u zemlju uredi
Cukavac je zajedno s ostalim generalima i oficirima 24. aprila 1941. godine prebačen u vojni logor u Nemačkoj. Veći broj generala bio je smešten u logor Oflag VI B u Vartburgu, a manji u logor Oflag XIII B u Nirnbergu. Krajem septembra 1941. godine Nemci će najveći broj generala i oficira, shodno planu o nacionalnoj koncentraciji, premestiti u logor Oflag XIII B u Nirnbergu gde će se nalaziti skoro čitav generalitet, oko 200 generala (od 206 koji su odvedeni u nemačko zarobljeništvo). Kasnije će sredinom maja 1942. godine Nemci prebaciti skoro 140 generala iz Nirnberga u najpoznatiji logor za Jugoslovene - Oflag VI C u Osnabriku.[13] Generali i oficiri, iako školovani, nisu poznavali prava koja im kao ratnim zarobljenima pružaju odredbe Ženevske konvencije.[13] Nemci su to zloupotrebljavali te su često sami birali starešine logora ili direktno uticali na njihov izbor te se loše ophodili prema jugoslovenskim oficirima srpske nacionalnosti.[14]
Brz poraz bio je šok te su se generali i oficiri preispitivali i davali svoje sudove o 27. martu, jedi su žestoko napadali pučiste, a drugi ih najžešće branili.[13] Bitnijih političkih razmirica među generalima nije bilo sve do formiranja Nedićeve vlade.[14] Početkom novembra 1941. godine logor u Nirnbergu posetio je Milan Aćimović, ministar u Nedićevoj vladi. Razgovarao je samo sa par viših generala, a zapaženo je da je tog dana brat Milana Nedića, armijski general Milutin Nedić, bio pušten iz logora, da bi se u njega vratio tek sutradan, nevoljan za razgovor.[15][16] 9. novembra, dva dana nakon Aćimovićevog odlaska, starešina logora, armijski general Živko Stanisavljević, objavljuje službeno saopštenje u kome stoji da Vlada brine o zarobljenicima, te da rešenje zavisi od njih i da se ministar Aćimović nada povoljnom rešenju zarobljeničkog pitanja.[15][16] Nepuna dva dana nakon ovoga, armijski general Danilo Kalafatović dobija predstavku koju je potpisalo 50 generala i u kojoj se od njega, kao najstarijeg oficira, traži da preduzme mere za sprečavanje anarhije među zarobljenicima i u Srbiji te da u tom smislu treba uputiti javnu izjavu podrške vladi Milana Nedića.[15][16] Tekst ove predstavke sastavila su trojica generala i svi članovi Vrhovne komande. Posle četiri dana, armijski general Danilo Kalafatović, kao načelnik taba Vrhovne komande i time najstariji oficir, pozvao je generale i oficire da potpišu Nirnberšku izjavu podrške vladi Milana Nedića.[15][16]
Nirnberška izjava sastojala se iz tri člana: Član 1. žestoko je osuđivao komunističke akcije na na uništenju srpskog naroda i njegove budućnosti, Član 2. indirektno je osuđivao pučiste i 27. mart nazivajući ih zabludelim sinovima koji su podlegli stranoj propagandi, a po Članu 3. svako svojim potpisom izjavljuje spremnost da se stavi na raspolaganje vladi Milana Nedića. Mnogi generali i oficiri su se kolebali oko potpisivanja ove izjave, ali na kraju ju je potpisalo skoro 96% svih generala i oficira.[15][16] Armijski general Vladimir Cukavac i još sedmorica generala potpisali su izjavu uz ogradu od tačke 2 usled ne slaganja s tom tačkom, dok petorica generala nisu potpisala izjavu.[15][16]
Poslednje godine uredi
Nakon oslobođenja Osnabrika 1945. godine, Cukavac je bio jedan od prvih koji su se vratili u Jugoslaviju.[2] Nove vlasti su ga pozvale kako bi dao izjavu o svom učešću u Aprilskom ratu koju je on i dao. Odbio je ponudu da nastavi vojnu službu rekavši da se zakleo kralju.
Izvesno vreme je radio u jednom od beogradskih arhiva, a par godina nakon smrti svoje supruge Anđelije, oženio se Kosarom Janković 1964. godine. Preminuo je u svojoj nepunoj osamdeset prvoj godini, 7. aprila 1965. godine.[1] Sahranjen je na Novom groplju, na parceli 17 u porodičnoj grobnici svoje druge supruge.[1][2]
Do Aprilskog rata stanovao s porodicom u generalskim državnim stanovima u Beogradu u ulici Zrinjskog broj 4.[1][2]
Unapređenje u činove uredi
| Pitomac Kaplar | Pitomac Podnarednik | Pitomac Narednik | Potporučnik | Poručnik | Kapetan Druge klase |
|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
| 1902. | 1903. | 1904. | 27. avgust 1905. | ? | ? |
| Kapetan Prve klase | Major | Potpukovnik | Pukovnik | Brigadni general |
Divizijski general |
Armijski general |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
 
|
|
|
| ? | 14. oktobar 1915. | ? | ? | 14. decembar 1924. | 1. april 1934. | 1. decembar 1940. |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o Bjelajac 2004, str. 133.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć Radojčić 2014, str. 411.
- ^ a b v g Bjelajac 1994, str. 57.
- ^ a b v Žikić 2016, str. 96.
- ^ a b v g d đ Žikić 2015, str. 147.
- ^ a b v g d đ Žikić 2015, str. 148.
- ^ a b v g Žikić 2015, str. 149.
- ^ a b v g Žikić 2015, str. 150.
- ^ a b v g Žikić 2015, str. 151.
- ^ a b v g Žikić 2015, str. 152.
- ^ a b Žikić 2015, str. 153.
- ^ a b v Žikić 2015, str. 154.
- ^ a b v Bjelajac 2004, str. 68.
- ^ a b Bjelajac 2004, str. 70.
- ^ a b v g d đ Bjelajac 2004, str. 72.
- ^ a b v g d đ Bjelajac 1997, str. 262.
Literatura uredi
- Bjelajac, Mile S. (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Beograd: INIS. ISBN 978-86-7005-039-6.
- Radojčić, Milorad (2004). Besmrtni ratnici valjevskog kraja u ratovima 1912-1918. Međuopštinski istorijski arhiv Valjevo.
- Bjelajac, Mile S. (1994). Vojska Kraljevine SHS/Jugoslavije 1922—1935. Beograd: INIS.
- Bjelajac, Mile S. (1997). Između vojske i politike. Biografija generala Dušana Trifunovića 1880—1942. Beograd-Kruševac: INIS.
- Žikić, Miloš (2015). „Jedinice V armije vojske Kraljevine Jugoslavije u Aprilskom ratu (8–9. aprila 1941)”. Vojno-istorijski glasnik.
- Žikić, Miloš (2016). „Timočka divizija u Aprilskom ratu 1941.”. Vojno-istorijski glasnik.