Daglas SBD
Daglas SBD dontlis (engl. Douglas SBD Dauntless) je bio američki obrušavajući bombarder za operacije sa nosača aviona iz perioda Drugog svjetskog rata. Proizvodila ga je fabrika Daglas. Korišten je uglavnom na pacifičkom ratištu protiv Japana. SBD dontlis je bio glavni mornarički obrušavajući bombarder u periodu od sredine 1940. do kraja 1943. godine, kada je zamjenjen modernijim avionom Kertis SB2C heldajver.
 Daglas SBD | |
| Opšte | |
|---|---|
| Dimenzije | |
| Masa | |
| Pogon | |
| Performanse | |
| Početak proizvodnje | 1940. |
| Dužina | 10,08 |
| Razmah krila | 12,65 |
| Visina | 4,14 |
| Površina krila | 30,19 |
| Prazan | 2905 |
| Normalna poletna | 4843 |
| Maks. masa pri uzletanju | 4853 kg |
| Klipno-elisni motor | 1 x Rajt R-1820-60 |
| Snaga | 895 kW |
| Maks. brzina na Hopt | 410 km/h |
| Taktički radijus kretanja | 1240 km |
| Plafon leta | 7780 m |
| Brzina penjanja | 516 m/min |
Razvoj uredi
Avion SBD je razvijen na osnovi aviona Nortrop BT-1, koji je ušao u naoružanje Mornarice SAD 1938. godine. Firma Nortrop je postala dio Daglasa, pa je prototip XBT-2 postao SBD. Prvi let prototipa je izveden 1939. godine, a avion je ušao u serijsku proizvodnju 1940. Ed Hajnman je vodio tim konstruktora koji je radio na razvoju novog aviona koga je trebalo da pokreće motor Rajt ciklon snage 1000 KS (746 kW). Pokazalo se da su letne osobine bile odlične i mornarica je poručila 57 aviona SBD-1 i 87 SBD-2 (sa većim rezervoarom goriva) 8. aprila 1939. Prvi SBD-1 je dostavljen marincima krajem 1940. godine, a SBD-2 mornarici početkom 1941. godine.
Avion je bio niskokrilac potpuno metalne konstrukcije osim kontrolnih površina prekrivenih platnom. Trup je imao niz vodonepropusnih komora (zbog ostajanja na vodi prilikom prinudnog slijetanja), a avion je imao i kuku za operacije s nosača aviona. Dva člana posade su sjedila ispod neprekinute kabine sa duplim kontrolama leta|SBD-3}- i SBD-4 verzije se pojavljuju 1941 i donose poboljšanja u oklopu, imaju povećane rezervoare za gorivo sa samozaptivanjem, kao i vjetrobran otporan na metke. Naoružanje je povećano na 2 mitraljeza kalibra 12,7 mm u krilima i dva 7,62 mm za odbranu u zadnjem dijelu kabine. Naredna i najmasovnija verzija, SBD-5, je prvenstveno proizvođena u Daglasovim postrojenjima u gradu Talsi, Oklahoma. Avion je bio opremljen novim motorom snage 1200 KS (895 kW) i većim kapacitetom municije. Proizvedeno je više od 2400 primjeraka i nekoliko ih je bilo poslato britanskoj Kraljevskoj mornarici na procijenu i testiranja. Osim onih u američkoj službi, određeni dio Dontlisa koji su se nalazili u službi novozelandskog vazduhoplovstva je vodio borbu protiv Japanaca, dok su avioni ratnog vazduhoplovstva Slobodne Francuske učestvovali u borbama protiv Nijemaca. Nekoliko primjeraka je isporučeno i Meksiku. Konačna verzija, SBD-6, je uključivala još dodatnih poboljšanja, ali je proizvodnja završena na ljeto 1944. godine.
Ratno vazduhoplovstvo američke kopnene vojske je imalo svoju verziju SBD, poznatu kao A-24 (engl. A-24 Banshee), koja se od originala razlikovala po tome šti nije imala repnu kuku za slijetanje na nosač, kao i po zadnjoj pneumatskoj gumi. Prvi primjerci su bili dodijeljeni 27. bombarderskoj grupi. Postojale su tri verzije aviona A-24 (A-24, A-24A i A-24B) koje je vojska koristila u ranim fazama rata. Ratno vazduhoplovstvo američke kopnene vojske je koristio 948 od ukupno 5937 proizvedenih Dontlisa.
Operativna upotreba uredi
Proizvodnja verzija SBD-3 i SBD-4 je iznosila 164 aviona, pa je avion raspoređen u jedinice mornarice i marinaca pred izbijanje rata s Japanom. Po izbijanju rata, avion je bio najvažnije oružje dostupno nosačima aviona u borbi protiv protivničkih brodova.
Prva značajnija upotreba SBD-a je bila u bici na Koralnom moru, kada su SBD dontlisi i TBD devastatori potopili japanski nosač aviona Šoho. Dontlisi su takođe korišćeni kao antitorpedne vazdušne borbene patrole i postigli su nekoliko pobjeda protiv japanskih aviona koji su pokušavali da napadnu nosače Ju-es-es Leksington (engl. USS Lexington) i Jorktaun (engl. USS Yorktown). Njihovo relativno teško naoružanje (dvije automatske puške 07/12 mm napred i jedan ili dva fleksibila zadnje mitraljeza kalibra 7,62 mm) je bilo vrlo efikasno protiv krhko građenih japanskih lovačkih aviona. Mornarički pilot Stenli „Sved“ Vejts, je bio napadnut od tri Micubiši A6M zero lovaca i uspeo je da obori sva tri[1][a]. Međutim, SBD je najznačajniji doprinos dao u bici kod ostrva Midvej, početkom juna 1942. godine, kada su SBD dontlisi napali i pritom potopili ili teško oštetili četiri japanska nosača aviona, od čega su tri od njih u periodu od samo šest minuta (Akagi, Kaga, Sorju), a dan kasnije i Hirju. Takođe su teško oštetili i dvije japanske krstarice (uključujući Mikumi) [b].
Kasnije su prisutni kod Solomonovih ostrva i u drugim bitkama Gvadalkanalske kampanje. U blizini Solomonovih ostrva 24. avgust 1942. godine učestvovali su u potapanju nosača aviona Rjudžo. Dok su tokom šestomjesečne kampanje oštetili tri druga nosača. U bici za Gvadalkanal SBD dontlisi su polijetali s američkih nosača, kao i iz vazduhoplovne baze „Henderson Fild“ na samom ostrvu. Njima se pripisuje potapanje jedne krstarice i devet transportnih brodova tokom odlučujuće pomorske bitke kod Gvadalkanala. Tokom odlučujućeg perioda rata na Pacifiku, snage i slabosti SBD-a su postale dobro poznate. Zanimljivo, dok su američku snagu činili obrušavajući bombarderi, japansku su činili Nakadžima B5N Kate torpedni bombarderi, koji su izazvali veliki deo štete u Perl Harboru.
Iako su čak već i 1941. godine bili pomalo staromodni avioni, SBD dontlisi su korišćeni sve do 1944. godine, kada učestvuju u svojim posljednjim značajnim akcijama tokom bitke na filipinskom moru. Međutim, pojedine marinske eskadrile su koristile Dontlise sve do kraja rata, iako je već davno bio zamijenjen sa Heldajverima u Američkoj mornarici, na očito nezadovoljstvo pilota, od kojih su mnogi verovali da je „spor ali ubojit“ Dontlis bolji avion nego Heldajver. Dontlis je bio jedan od najvažnijih aviona u borbama na Pacifiku tokom Drugog svjetskog rata, potpivši više neprijateljskih brodova od bilo kojeg drugog savezničkog aviona. Osim toga, Baret Tilman, u svojoj knjizi o Dontlisu, tvrdi da Dontlis ima pozitivan odnos u borbi protiv neprijateljskih aviona, što je prava rijetkost s obzirom da se radi o bombarderu. Ukupno je proizvedeno 5936 primjeraka ovog tipa aviona.
Korisnici uredi
Napomene uredi
- ^ Njegova vjština je potvrđena i u kasnim bitkama, kada je dobio prekomandu za pilota lovačkog aviona F4F vajldket. U oktobru 1942. godine je u jednom danu oborio sedam japanskih aviona.
- ^ Potrebno je spomenuti i razloge uspjeha na Midveju: Prije svega, Dontlisi su napali japanske nosače u trenutku kada su oni bili najranjiviji - tokom pripremanja svojih bombardera za bitku, s punim tankovima goriva i eksplozivnim sredstvima razasutim širom palube. Druga okolnost je bio hrabar, ali na propast osuđeni napad aviona TBD devastator na japanske nosače, koji je privukao većinu japanskih lovačkih aviona, što je Dontlisima omogućilo gotovo neometan pristup i napad na japanske nosače
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Biography: Stanley "Swede" Vejtasa” (na jeziku: (jezik: engleski)). Air University. Pristupljeno 30. 9. 2010.
Literatura uredi
- Donald, David (1997). The Encyclopedia of World Aircraft. Prospero Books. str. 368, 369. ISBN 978-1-894102-24-7.
- Simons, David; Withington, Thomas. Die Geschichte der Fligerei (na jeziku: (jezik: nemački)). Bath: Parragon Books Ltd. ISBN 978-1-4054-8950-8.
Spoljašnje veze uredi
- „SBD Dauntless Dive Bomber” (na jeziku: (jezik: engleski)). Boeing. Pristupljeno 19. 9. 2010.
- „SBD Dauntless Dive Bomber” (na jeziku: (jezik: engleski)). www.warbirdalley.com. Pristupljeno 19. 9. 2010.
- „Douglas SBD Bomber” (na jeziku: (jezik: engleski)). www.aero-web.org. Arhivirano iz originala 06. 12. 2004. g. Pristupljeno 19. septembar 2010.
- „Douglas SBD Dauntless 1938” (na jeziku: (jezik: engleski)). www.aviastar.org. Pristupljeno 19. 9. 2010.
- „SBD Dauntless” (na jeziku: (jezik: ruski)). Ugolok neba. 2004. Pristupljeno 19. 9. 2010.