Dominikanski manastir i crkva u Dubrovniku

Dominikanski manastir i crkva su verski objekti u gradu Dubrovniku.

Dominikanski manastir i crkva

Nalaze se u istočnom delu starog gradskog jezgra uz gradske bedeme. Dominikanci su osnovali manastir u Dubrovniku 1225. godine. Čini ga komples zgrada među kojima su crkva sv. Dominika, zvonik, klaustar i tri manastirska krila. Izgradnja je započeta početkom 14. veka, a završila je polovinom 15. veka. U enterijeru manastira se nalazi i delo venecijanskog majstora, Paola Veneciana. Trezor manastira sadržava vredne rukopise i 217 inkunabula, slike dubrovačkih slikara iz 15. i 16. veka: Lovre Dobričevića, Mihajla Hamzića i Nikole Božidarević i oltarnu palu „sv. Magdalena“, rad slavnog italijanskog slikara Ticiana iz 1550. godine. Crkva je jedna od najvećih gotičkih građevina na istočnoj obali Jadrana. Nacrte je izradio Mičelozo di Bartolomeo, a gradnju su vodili dubrovački majstori Utešimović, Radomanović i drugi.

Istorija i opis građevine

Dvorište manastira

Dominikanski manastir u Dubrovniku su osnovali monasi 1225. g. Danas se nalazi uz gradske bedeme i Vrata od Ploča te čini kompleks zgrada koji čine velika jednobrodna crkva sa prigrađen zvonikom, klaustar (sa severne strane) i tri manastirska krila koja zatvaraju klaustar. U pomenuti kompleks spadaju još i četiri manje manastirske crkve iako nisu potpuno uklopljene u celinu. To su crkva svetog Sebastijana, crkva svetoga Luke, crkva Navještenja i crkva Gospe od Rozarija, tj. Bratovštinska crkva Rozario. Crkva svetog Sebastijana je gotička crkva sagrađena 1466. godine odmah uz crkvu svetog Dominika, tačnije, uz njen južni zid. Iako još gotička, primer je prve crkve sa polukružnom apsidom u Dubrovniku. Njena lokacija u neposrednoj blizini gradskih vrata trebalo je da znači Sebastijanovu zaštitu grada od kuge koja je u to vreme bila velika pretnja stanovništvu Evrope. Crkve svetog Luke, zatim crkva Navještenja i bratovštinska crkva Rozario su prostorno odvojene od centralnog kompleksa manastira, ali uprkos tome one su u njegovom vlasništvu. Prve dve su smeštene sa istočne strane Ulice svetog Dominika, dok je poslednja, crkva Gospe od Ružarija sagrađena naspram zapadne fasade crkve svetog Dominika. Iako je poznata činjenica da je još 1282. g. Na mestu današnjeg manastira svetog Dominika postojao neki manji klaustar sa grobovima, tek se septembar 1301. godine po prvi puta pominje kao datum početka izgradnje pomenutog manastira. Inicijativu predvodi Malo veće koje naređuje da pri izgradnji manastira moraju da učestvuju svi stanovnici, i muškarci i žene. Ipak, premda su radovi počeli već početkom 14. veka, te su tokom istog veka i manastir i crkva već bili sagrađeni, svoj konačni oblik manastir je dobio tek sa izgradnjom sakristije, kapitularne hale i tremova klaustra sredinom 15. veka.

Crkva svetog Dominika

Crkva sv. Dominika je jedan od najvećih gotskih prostora na istočnoj jadranskoj obali. Dubok i ispražnjen prostor izuzetno velikih dimenzija za naše područje (42k16k16 m) u kombinaciji sa visokim i glatkim zidovima crkvene lađe i otvorenim drvenim krovištem odaju utisak prostranosti i gotske lakoće. Isti utisak može se dobiti iu nekim drugim crkvama propovjedničkih redova. Reč je o jednobrodnoj građevini sa dugom lađom visokih zidova na koju se nastavlja svetište poligonalnog oblika. Spoljni plašt crkve raščlanjen je četvrtastim kontraforima. Uprkos smatranje nekih istraživača da je zbog zemljotresa i ponovnih adaptaciju od izvorne gradnje ostalo vrlo malo ostataka, dominikanska crkva uglavnom je zadržala svoj izvorni oblik. Tome svedoče grobni natpisi pri dnu pročelja iz 14.-15. veka, niz trodjelnih romaničko-gotskih slepih arkada i poligonalna apsida. Južnim pročeljem crkve dominira glavni ulaz do kojeg vodi strmo stepenište. Majstor je spoljnog, kasnogotičkog okvira Bonino Jakovljev iz Milana. On je zajedno sa domaćim dubrovačkim klesarima 1418. g. Izradio spoljni okvir južnog portala i figuru Boga Oca koja se nalazi na vrhu. Drugi, zapadni ulaz u crkvu otvoren je tek sredinom 15. st., i to nakon što je uređena dugačka pristupna rampa.

Zvonik i klaustar

Klaustar

U sklopu manastirskog kompleksa, uz crkvu svetog Dominika se nalazi zvonik. Okružen je gradskim bedemima sa juga, istoka i severa. Njegovo prizemlje je uklopljeno u prostor sakristije. Za početak izgradnje uzima se godina 1390. kada na njemu počinje raditi graditelj Kečo iz Monopolija. Prema De diversis, godine 1444. zvonik je još uvek u gradnji, a smatra se da nije bio završen pre 1450. Kao najdalji datum završetka uzima se 1531. godina kada je mesingani pozlaćeni petao postavljen na vrh. No, kako je taj vrh bio uništen gromom čak tri puta u 17. i 18. veku vajari su ga, u skladu sa novim stilskim tendencijama, nakitili baroknim girlandama i volutama te su Svinula oblik kubeta kao što je to u vreme baroka bilo uobičajeno. Zvonik je u suštini sagrađen u romaničkom stilu, no vidljive su i gotske i renesansne stilske karakteristike, jednako kao i barokne. Nakon zemljotresa 1979. godine prilično su stradali svi zvonici na dubrovačkom području pa tako i zvonik dominikanskog manastira. Obnova je započela devet godina kasnije. Klaustar dominikanskog manastira se ističe među dubrovačkim spomenicima svojom prostranošću i lepotom. Ideja o izgradnji klaustra postojala je još u 14. veku Ipak, njegovi trijemova gradiće se tek u periodu od 1456. do 1483. godine. Takođe, ovaj klaustar se smatra primerom prvog prodiranja renesanse u dubrovačku sakralnu arhitekturu iako neki detalji još uvek nose karakteristike gotičkog stila. U centru dvorišta se nalazi kameni bunar iz 16. veka. Jedan od majstora koji je učestvovao pri gradnji klaustra je i poznati umetnik firentinskog kuattrocento , Maso di Bartolomeo.

Krst kralja Milutina

Krst kralja Milutina se čuva u riznici ovog manastira. Opširnije o tome u članku o Episkop Grigorije II.

Raspeće - Paolo Venecian

Raskošna cisterna u dvorištu manastira

U začelju velike crkvene lađe, smešteno u luku apsidalnog otvora monumentalne crkve, u visini nad oltarom nalazi se velelepno Raspelo koje je, prema rečima Grge Gamulina jedno od najgrandioznijih dela osnivača mletačke škole trečentističkog slikarstva, Paola Veneciana. Njegov smeštaj prati već uvreženo opremanje srednjovekovnih svetilišta u kojima su se Raspeća postavljala u visini nad oltarom time predočavajući Žrtvu Božjeg Sina čija simbolika zaziva Spasenje. U središtu je naslikan raspeti Hristos dok su na bočnim poljima likovi Bogorodice i Ivana. Datira se u period između 1350. i 1355. godine, a smatra se da je nastalo u zenitu stvaralaštva Paola Veneciana. Ovo delo je zasigurno među najskupljima iz kasnog srednjeg veka u današnjoj Hrvatskoj.

Poznate ličnosti

Poznati dominikanci koji su živeli u ovom manastiru:

• Dr. O. Antonin Zaninović (1879—1973.)
• Prof. dr. Hijacint Bošković (1900—1947.)
• Dr. O. Dominik Barač (1912—1945.)
• Prof. dr. o. Jordan Kuničić
• Prof. dr o. Stjepan Krasić

Istraživači

Najznačajniji hrvatski istraživači koji su se tokom 20. veka bavili dominikanskim manastirom bili su Ljubo Karaman, Cvito Fisković i Frano Kovačević dok se među recentnim istraživačima ističu Stjepan Krasić i Predrag Marković.

Literatura

1. Stjepan Krasić, Dominikanski manastir u Dubrovniku, Dubrovnik: dominikanski manastir svetog Dominika, 2002., 135. str. (upotrebu)
2. Frano Kovačević, Dominikanski manastir: istorijsko-kulturni i umetnički spomenik grada Dubrovnika, Dubrovnik, 1956 (za upotrebu)
3. Robin Haris: Istorija Dubrovnika, Golden marketing-Tehnička knjiga, Zagreb 2006.
4. Serafin Marija Crijević (Seraphinus Maria Cerva), Bibliotheca Ragusina in qua Ragusini scriptores eorumque gesta et scripta recensentur, 4 toma, izd. Stjepan Krasić, Zagreb: Jugoslovenska akademija nauka i umetnosti, Zagreb, 1975—1980.
5. Cvito Fisković: Prvi poznati dubrovački graditelji, Dubrovnik 1955.
6. Cvito Fisković: Naši graditelji i vajari u 15. i 16. veku u Dubrovniku, Zagreb 1947.
7. Likovna kultura Dubrovnika 15. i 16. veka, Zbornik radova sa simpozijuma Likovna kultura Dubrovnika 15. i 16. veka, Zagreb 1991.