Dubrovačka biskupija
Dubrovačka biskupija je (lat. Dioecesis Ragusina) je rimokatolička biskupija, sa sedištem u dalmatinskom gradu Dubrovniku, u današnjoj Hrvatskoj. Obuhvata veći deo Dubrovačko-neretvanske županije, uključujući gradove Dubrovnik i Korčulu, sa dvanaest opština: Konavle, Župa dubrovačka, Dubrovačko primorje, Ston, Janjina, Trpanj, Orebić, Lumbarda, Smokvica, Blato, Vela Luka i Lastovo.[1][2]
| Dubrovačka biskupija Dioecesis Ragusina | |
|---|---|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Površina | 1.368 km² |
| Sedište | Dubrovnik |
| Nadbiskupija | Splitsko-makarska nadbiskupija |
| Datum osnivanja | 1828. |
| Poglavar | Roko Glasnović |
| Vernici | |
| Stanovništvo | oko 87.000 |
| Broj katolika | oko 77.000 |
U sadašnjem obliku, Dubrovačka biskupija postoji od 1828. godine, kada je dotadašnja Dubrovačka nadbiskupija svedena na stepen biskupije.[3] Nalazi se u sastavu Splitsko-makarske metropolije, a počevši od 2022. godine, nadležni dubrovački biskup je Roko Glasnović.[4]
Predistorija uredi
Početkom 7. veka, ranovizantijska provincija Dalmacija je opustošena od strane Avara i Slovena, a carska vlast se održala samo u većim primorskim gradovima, a takođe i na pojedinim ostrvima. U to vreme, postradao je i drevni Epidaurum (lat. Epidaurum), kod današnjeg Cavtata, a deo stanovnišva je izbegao u obližnji Raguzijum (lat. Ragusium) iz koga se razvio potonji Dubrovnik.[5]
U isto vreme, nastupile su značajne promene u crkvenom uređenju. Zajedno sa starom Epidaurumskom episkopijom, propala je i prvobitna Salonitanska mitropolija, koja je tokom poznorimskog i raanovizantijskog perioda imala jurisdikciju nad svim episkopijama u provinciji Dalmaciji. U većim mestima koja su ostala pod vizantijskom vlašću održale su se lokalne episkopije, ali među dalmatinskim episkopima koji su 787. godine učestvovali na Sedmom vaseljenskom saboru još uvek nema pomena o episkopu Raguzijuma, odnosno Dubrovnika.[6][7]
Istorija uredi
Istorija savremene Dubrovačke biskupije i njene prethodnice - Dubrovačke nadbiskupije, nastavlja se na istoriju starijih hrišćanskih ustanova, koje su na tom području postojale pre Velikog raskola (1054).
U istoriografiji postoje oprečna mišljenja o položaju tadašnjih dalmatinskih episkopija u odnosu na velike crkvene centre u Carigradu, Rimu i Akvileji. Pošto su episkopije u susednoj Dračkoj temi bile u sastavu Dračke mitropolije, koja je pripadala Carigradskoj patrijaršiji,[8] pojedini istraživači su pokušali da dokažu da su i episkopije u vizantijskoj temi Dalmaciji tokom 8. i 9. veka takođe prešle pod naležnost Carigrada, ali ta pretpostavka nije naišla na šire prihvatanje u nauci.[9]
Sredinom 10. veka, porastao je značaj Drbrovnika kao najznačajnijeg urbanog i crkvenog centra na južnim područjima vizaantijske teme Dalmacije. Prema pretpostavkama pojedinih istraživača, u to vreme je već uveliko postojala i Dubrovačka episkopija, a osnivanje posebne crkvene pokrajine sa centrom u tom gradu trebalo bi dovesti u vezu sa pomenom Dubrovnika kao metropole u pojedinim spisima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita. Tu pretpostavku dodatno potvrđuju i pojedini mletački izvori sa kraja 10. veka, koji svedoče da je crkvena pokrajina sa centrom u Dubrovniku u to vreme već ueliko postojala.[10]
Pozniji dubrovački hroničari su zabeležili lokalno predanje da je izvesni Jovan, navodni arhiepiskop Duklje, prilikom bugarskog upada u srpske zemlje pobegao u Dubrovnik i time preneo arhiepiskopska prava na taj grad. Pojedini istraživači smatraju da se to predanje odnosi na upad cara Samuila u Dalmaciju, koji se datira u poslednje godine 10. veka, ali za samu legendu o pomenutom dukljanskom arhiepiskopu Jovanu ne postoje dodatne potvrde u izvorima.[11]
Počevši od 972. godine, kao svetac zaštitnik Dubrovnika poštuje se sveti Vlasije (sveti Vlaho).[12]
Problem splitskih sabora uredi
Poseban istoriografski problem u oblasti proučavanja rane novovekovne istorije hrišćanskih ustanova na istočnim obalama Jadrana predstavlja pitanje o autentičnosti akata koji se odnose na navodno održavanje pojedinih crkvenih sabora u Splitu početkom 10. veka. Prema tim aktima, koji su sačuvani samo u veoma poznim prepisima iz 16. veka, reč je o saborima koji se datuju u 925. i 928. godinu. U istim aktima opisano je preuređenje splitske crkvene pokrajine, koje je sprovedeno po rimskom obrascu. Takođe je rešavano i pitanje o uređenju odnosa između crkvenih centara u Dubrovniku i Kotoru.[13][14][15]
Jedan od ključnih problema koji se odnosi na pitanje o istoričnosti pomenutih splitskih sabora proističe iz potpunog odsustva njihovog pomena u čuvenom istoriografskom delu Tome Arhiđakona (13. vek) pod naslovom Historia Salonitana (minor). To delo je bilo posvećeno upravo istoriji splitske crkve, a autor je bio splitski sveštenik, koji je dobro poznavao crkvenu prošlost svog grada. Tek u 16. veku, nastala je nova (prerađena i proširena) verzija istog dela (Historia Salonitana Maior) u koju su uneti i narativi o pomenutim splitskim saborima.[16]
Dubrovačka nadbiskupija uredi
Nedugo nakon zvaničnog prihvatanja umetka Filioque od strane Rimske crkve (1014),[17] došlo je do Velikog raskola (1054) i postepenog širenja i učvršćivanja novog (filiokvističkog) učenja u primorskim gradovima i oblastima na istočnoj obali Jadrana, uključujući i Dubrovnik. Tako je na području ranije (pravoverne) Dubrovačke episkopije, odnosno mitropolije nastala nova (filiokvistička) Dubrovačka nadbiskupija, koja je opstala i tokom narednih vekova, sve do 1828. godine.
Prvobitna jurisdikcija Dubrovačke nadbiskupije obuhvatala je tokom 11. i 12. veka svu gornju Dalmaciju, od reke Neretve na severu do Skadarskog jezera na jugu, uključujući katoličke vernike, župe i biskupije na primorskim područjima Zahumlja, Travunije i Duklje. Prema unutrašnjosti, dubrovački nadbiskupi su polagali prava na Bosnu i ostalu Srbiju. Na svim tim prostorima, pretenzije Dobrovačke nadbiskupije ukrštale su se sa starijom jurisdikcijom pravoslavne Dračke mitropolije (u dukljanskom primorju) i Ohridske arhiepiskopije (u zaleđu).[8]
Pošto se Splitska nadbiskupija nije lako mirila sa gubitkom južnih oblasti, između Splita i Dubrovnika je dolazilo do povremenih sporova, koji su rešavani pred Rimskom kurijom. Jedan od takvih sporova pokušao je da reši rimski papa Grgura VII, koji je 1078. godine tim povodom pisao i dukljanskom kralju Mihailu, koji je bio na strani Dubrovnika.[18][19][20]
Krajem 12. veka, Dubrovačka biskupija se suočila sa novim izazovima, usled širenja države Nemanjića, što je dovelo do znatnih promena ne samo po pitanju nadležnosti Dubrovnika nad biskupijama u oblasti Duklje, već se znatno promenio i položaj bikupija u Travuniji i Zahumlju (Ston). Već oko 1181. Nemanjići su primorali tadašnjeg biskupa iz Zahumlja da napusti Ston, a Dubrovnik je 1199. godine i zvanično izgubio nadležnost nad biskupijama u Duklji, pošto je rimski papa Inoćentije III ozvaničio stvaranje Barske nadbiskupije.[21][22]
Oko 1252. godine, trebinjski biskup je takođe morao da napusti soje doadašnje sedište, nakon čega se sklonio na dubrovački otok Mrkan. U to vreme su obnovljeni sporovi između Dubrovnika i Bara oko crkvene jursudikcije u gornjoj Dalmaciji. Izmenjene političke prilike su krajem 13. i početkom 14. veka omogućiće izvesnu obnovu katoličke crkve na području Zahumlja i Travunije. Uspostavljanje osmanske vlasti u dubrovačkom zaleđu tokom druge polovine 15. veka otežalo je funkcionisanje Katoličke crkve na tim prostorima, a jurisdikcija dubrovačkog nadbiskupa konsolidovana je na teritoriji Dubrovačke republike.
Dubrovačka biskupija uredi
Dubrovačka nadbiskupija je 1828. godine svedena na stepen biskupije i potčinjena Zadarskoj nadbiskupiji. To riješenje je bilo političke prirode, pošto je Zadar u to vreme bio glavni grad Austrijske Dalmacije.[23]
Pošto je Zadar nakon Prvog svjetskog rata pripao Kraljevini Italiji, sve dalmatinske biskupije (uključujući i Dubrovačku) stavljene su 1922. godine pod neposrednu nadležnost Vatikana. Tada je oživeo pokret za obnovu nadbiskupije sa sedištem u Dubrovniku, a slične zamisli su se javljale i kasnije.[24] Počevši od 1969. godine, Dubrovačka biskupija se nalazi u sastavu Splitsko-makarske metropolije.[25]
Reference uredi
- ^ Dubrovačka biskupija
- ^ Hrvatska enciklopedija: Dubrovačka (nad) biskupija
- ^ Catholic Hierarchy: Diocese of Dubrovnik (Ragusa)
- ^ Catholic Hierarchy: Bishop Roko Glasnović
- ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
- ^ Katičić 1982, str. 75-92.
- ^ Komatina 2017, str. 253–260.
- ^ a b Dragojlović 1990, str. 201—209.
- ^ Dragojlović 1989, str. 211-226.
- ^ Komatina 2016, str. 58-68.
- ^ Komatina 2016, str. 61-62.
- ^ Dubrovačka biskupija
- ^ Živković 2004, str. 120.
- ^ Prozorov 2013, str. 275–287.
- ^ Komatina 2016, str. 57-58, 61-64.
- ^ Jarak 2003, str. 543-548.
- ^ Siecienski 2009, str. 113.
- ^ Antoljak 1968, str. 189-192.
- ^ Kalić 1979, str. 41, 47.
- ^ Komatina 2016, str. 134-139.
- ^ Kalić 1979, str. 52.
- ^ Komatina 2016, str. 221-226.
- ^ Peloza 1969, str. 376.
- ^ Dimić & Žutić 1992.
- ^ Peloza 1969, str. 372-382.
Literatura uredi
- Antoljak, Stjepan (1968). „Miscellanea mediaevalia jugoslavica” (PDF). Godišen zbornik na Filozofskiot fakultet. Skopje. 20: 113—195.
- Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Dragojlović, Dragoljub (1989). „Crkvene prilike u Dalmaciji od razaranja Salone do obnove Splitske nadbiskupije”. Balcanica. 20: 211—226.
- Dragojlović, Dragoljub (1990). „Dyrrachium et les Évéchés de Doclea jusqu'a la fondation de l'Archevéche de Bar”. Balcanica. 21: 201—209.
- Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik.
- Jarak, Mirja (2003). „Toma Arhiđakon i vrijeme osnutka Splitske metropolije”. Opuscula archaeologica. 27: 543—548.
- Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53.
- Katičić, Radoslav (1982). „Imena dalmatinskih biskupija i njihovih biskupa u aktima ekumenskoga koncila u Nikeji godine 787.”. Filologija. 11: 75—92.
- Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Komatina, Predrag (2017). „Dalmatian bishops at the Council of Nicaea in 787 and the status of the Dalmatian church in the eighth and ninth centuries”. Imperial Spheres and the Adriatic. Byzantium, the Carolingians and the Treaty of Aachen (812). London-New York: Routledge. str. 253—260.
- Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske.
- Peloza, Makso (1969). „Splitska nadbiskupija i metropolija”. Crkva u svijetu. 4 (5-6): 372—382.
- Prozorov, Vadim (2013). „The Tenth Century Councils in Split and the Problem of the Reliability of Their Acts”. Crkvene studije. 10: 275—287.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Siecienski, Anthony Edward (2009). The Filioque: History of a Doctrinal Controversy. Oxford-New York: Oxford University Press.
- Ferluga, Jadran (1957). Vizantijska uprava u Dalmaciji. Beograd: Naučno delo.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
