Википедија

Elezovići

Elez(ović)i su staro srpsko bratstvo iz Stare Hercegovine čija je postojbina selo Vilusi u opštini Nikšić u današnjoj Crnoj Gori. Predanje kaže da im je rodonačelnik bio ban Elez koji je živeo na Grahovu i u tradiciji se sačuvalo nekoliko stihova iz pesme koja je o njemu postojala. „U Eleza vlaha bogatoga Više u njega sira i mlijeka no u more vode i pijeska.“ ili druga varijanta „U Eleza vlaha bogatoga od mlijeka potekla rijeka a od sira meterize gradi.“

Poreklo

uredi

Elezi su živeli na Vilusima, odakle su se bavili trgovinom, što svedoči i njihova krsna slava Sveti apostol i jevanđelist Matej, koji se smatra zaštitnikom carinika. Pripadali su plemenu Riđana, odnosno Nahiji Riđani prema turskoj administrativnoj podeli. Vilusi su bili važno mesto gde su se ukrštali karavanski putevi na putu ka unutrašnjosti Balkana, iz Dubrovnika, Boke i Hercegovine, gde se trgovalo. Tu je bila u srednjem veku ustanovljena carina a jedan deo Vilusa se i danas zove Carine. Leti su Elezi izgonili stoku na Volujak, gde im je od davnina bila planina.[1] Podigli su na Vilusima crkvu Svetog apostola i jevanđeliste Mateja. Knez Dragan Elez pominje se 1614. godine kao potpisnik pisma u kojem se predstavnici srpskih plemena u Risnu obraćaju Karlu Emanuelu I Savojskom, radi borbe za oslobođenje od Turaka.[2] Izvesno je da je reč o rodonačelniku Draganića. Svetozar Tomić je zabeležio: „Od Elezovića su Draganići u Petrovićima, tako nazvati po nekom Draganu.“[3]

Elezovići su bili među onim bratstvima koje je Venecija u Morejskom ratu (1684-1699), krajem XVII veka naselila na pusto Grahovo. Providur Venecije za ove krajeve - Đirolamo Korner, nagovorio je plemena Drobnjake, Banjane i Riđane da nasele Grahovsko polje koje je u tom momentu bilo pod vlašću Venecije. Ta plemena su pre naseljavanja Grahovskog polja zajedno sa Mlečanima razbila Turke u nekoliko bitaka.[4] Elezovići su živeli u Čelinama na Grahovskom polju. Njihov posed je bio i zaselak Elezov do koji se nalazi 4 km severoistočno od Grahova.[1] Kako je projekat naseljavanja Grahovskog polja uglavnom propao, Elezovići su se posle Karlovačkog mira 1699. godine pod pritiskom Turaka raselili. Veći deo je otišao prema Volujaku u selo Izgori, gde je Elezovićima od davnina bila planina,[1] gde su leti izdizali sa stokom; deo se vratio na starevinu, petnaestak kilometara od Grahova na Viluse.

U XVIII veku se u izvorima pominje trgovac Petar Elezović.[5]

Poreklo

uredi

Elezi kalinovačkog Zagorja, Foče i ostalih mesta

uredi

Zahvaljujući migracijama i spletu različitih društveno-istorijskih i demografskih okolnosti, Elezi koji su se početkom 18. veka pokrenuli prema severnijim područjima stare i istočne Hercegovine, po brojnosti daleko su nadmašili svoje rođake i bratstvenike Elezoviće iz matice u Banjanima, Grahovu i Vilusima.

Seobe Eleza sa početka 18. veka

uredi

Najveći deo Eleza naselio je područja opština Kalinovik (Sijerča, Krbljine, Borija, Šivolji, Obalj, Katuništa, Mušići, Dobro Polje itd.) i Foča (Miljevina, Poljice, Borjanice, Jamići). Idući malo dalje prema severu, Eleza ima u selu Trebečaj kod Trnova. Na Romaniji, Elezi su se nastanili u selu Pavičići na Glasinačkom polju. Na području Sarajevsko-romanijske regije, prisutni su i Plakalovići sa maticom na Biosku iznad Sarajeva (današnja opština Istočni stari grad u Republici Srpskoj). Plakalovići prema predanju vode poreklo od Eleza, slave kao i oni Svetoga apostola i jevanđelista Mateja (29. novembra). Od ovih Plakalovića je poznati srpski guslar Kosta Plakalović. Na području Sarajevsko-romanijske regije i istočne Hercegovine ima i Draganića, koji dele zajedničko poreklo sa Elezima i slave istu slavu.

Matica Eleza kalinovačkog Zagorja bila su selo Sijerča, a odatle su se dalje raselili u druga sela tog prodručja. Dragan Žarko-Elez prikupljajući podatke za porodično stablo Eleza, otkrivo je sledeće podatke: „Sa Vilusa se deo porodice Elez preselio u Izgori (Gacko), odakle se jedni sele u Čelebiće, drugi u Govzu (Foču).”

Toponim Elezova bara ispod Runjavog brda (1525) na Zelengori, u izvorišnom delu reke Govze, ukazuje na boravište Eleza, gde su imali kolibe i izgonili stoku.

Čitav atar sadašnjeg sela Sijerča bio je u vlasništvu begovske porodice Sijerčići. Verovatno je zato taj atar po dolasku austrougarske vlasti postao katastarska opština (k.o.). Sijerčići vode poreklo od srednjovekovne srpske vlastelinske porodice Lučić. Istoričar Vaso Čubrilović piše da su begovi Sijerčići poreklom od stare vlastele. Dolazak Eleza u Sijerču vezan je za 1735. godinu, za bitku između Turaka i Rusa, kada je Sava Vladisavljević porazio tursku vojsku. U toj bici gine 7 begova Sijerčića. Iz Govze (Foča) udovice poginulih begova doseljavaju Eleze u Sijerču da im obrađuju zemlju i da ih štite. Verovatno su begovi Sijerčići imali timar u Govzi, a po priči meštana, da su pre odlaska u rat obećali tapiju na zemlju Elezima, da u Sijerču, ako se ne vrate iz rata, obrađuju zemlju i štite im familije. Priča da su dobili vlasništvo na zemlju, verovatno, nije tačna pošto su po popisu 1885. godine svi stanovnici u Sijerči bili kmetovi, nije bilo slobodnih seljaka. Tapija se verovatno odnosila na korišćenje zemljišta ili na neke druge pogodnosti pri otkupu zemljišta.

Elezi računaju da su se 1735. naselili u Sijerču, da su došli iz Govze, da je njihov rodonačelnik Sava i da od njegovih sinova Jova i Krsta vode svi ostali Elezi u Sijerči i oni u rasejanju. Krstov Đuro se naseljeva prvo na Katunište pa na Krbljine, dok se Milovan Krstov za austrougarske vladavine seli na Krbljine. Bojo Đukov se naselio na Katuništa. Navode se samo oni koji su se naselili na Zagorju.

Elezi dovode u Sijerču rođake po ženskoj liniji Tepavčeviće iz Kazanaca. Porodica Tepavčević se kasnije naseljava po Zagorju. Odlaze u Vihoviće, Jažiće, Šivolje i Kalinovik.[6]

Elezovići u Banjanima

uredi

Elezovići koji su ostali da žive na Vilusima ponovo su se raselili zbog turskog zuluma početkom XIX veka. Učestvovali su u Opsadi Dubrovnika koju su proveli Rusi, Crnogorci, Hercegovci i Bokelji 1806. godine. Nakon toga, posle neuspelog napada na Klobuk 1807. godine od strane Rusa i ustanika, Turci su za odmazdu popalili okolna sela, među kojima i Viluse.[7] Jedan deo Elezovića je stradao u toj pohari a oni što su preživeli, morali su se seliti. Andrija je sa porodicom prešao u Banjane u Velimlje. Age Šehovići (begovska porodica iz Korjenića koja je bila vlasnik sve zemlje u Banjanima), su mu dali (prema predanju i zapisu Andrije Luburića), da se naseli u Velimlju u Podljuti.[1] Dobio je verovatno jedno od najlepših imanja u Banjanima. Od Andrije, njegovih sinova Miloša i Vaska su Elezovići u Banjanima.

Kako se približavao kraj turske vladavine, Elezovići su kupili imanja od nikšićkih Turaka u Gornjoj Cerovici (istočno od Velimlja), gde je bilo povoljno za bavljenje stočarstvom, tada osnovnim zanimanjem. O tome su do Drugog svetskog rata bile sačuvane tapije. Tako da su nastavili da žive u Velimlju i Cerovici.

Nekoliko Elezovića je 1807. godine otišlo u Gatački kraj, gde su se njihovi rođaci naselili vek ranije. Polovinom XIX veka Stevan Radov, koji je bio dečak ubio je Turčina na Božić pred kućom u Gacku, zbog toga što mu je oskrnavio badnjake. Stoga su morali da beže iz Gacka i otišli su kod rođaka u Banjane. Nedugo posle toga je Stevan uhvaćen od strane turskih vlasti i zatvoren je u tamnicu u Mostaru ali je uspeo da pobegne. Stevan Radov je bio nosilac nekog crnogorskog odlikovanja, pretpostavlja se Danilovog krsta.

Elezovića je početkom XX veka bilo pet kuća u Banjanima (4 u Gornjoj Cerovici i 1 pod Zaljutom), kako je zabeležio Svetozar Tomić. Elezovići iz Banjana su učestvovali u svim oslobodilačkim ratovima tokom 19. veka.[3] Učestvovali su u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Za iskazanu hrabrost u Prvom balkanskom ratu Petar Simov je odlikovan zlatnom Obilića medaljom. Sava Stanišin je učestvovao u Mojkovačkoj bici 1916. godine. Tomo Stanišin je u toku Prvog svetskog rata bio zatvoren u Tuzima gde se od mučenja smrtno razboleo. Akim Božov je bio zatvoren na ostrvu Mamula u Boki do završetka rata.

U Drugom svetskom ratu Elezovići iz Banjana su bili antifašisti i više njih je učestvovalo u borbi za oslobođenje u jedinicama NOVJ. Risto Jakovov je poginuo u borbama na Borču 1942. godine a odlikovan je Partizanskom spomenicom. U ratu su se istakli još Ilija Lazarev, Radovan Krstov, Mirko Aćimov, Dušan Lazarev, Milivoje Aćimov, Danilo Jevtov, Jovan Akimov i drugi.[8]

Sinovi Jula Miloševog iz Cerovice nastanili su se u Herceg Novom a deo je prešao u Dubrovnik početkom 20. veka.[9] Dvadesetih godina 20. veka Jevto Julov je otišao u Metohiju gde se naselio u Brekovcu kod Đakovice dobivši naseljeničku zemlju.[10]

Od Elezovića iz Banjana su u Ameriku početkom 20. veka otišli na rad: Lazar Božov, Remo Stevanov, Gligor Simov, Krsto Akimov, Tomo Stanišin, Jakov Đuričin, Mile Stevanov. Krsto, Tomo, Jakov i Mile su se vratili.

Krsto Akimov (Velimlje 1886- Beograd 1956), došao je kao dobrovoljac iz Amerike na Solunski front 1917. godine. U proboju Solunskog fronta i oslobođenju Srbije pokazao je izuzetnu hrabrost. Odlikovan je Karađorđevom zvezdom sa mačevima, dvema zlatnim Obilića medaljama, Ordenom belog orla i nizom drugih domaćih i inostranih odlikovanja. Ranjavan je i lečio se u Bizerti.[11]

Sinovi Akima Božova dobili su dobrovoljačku zemlju u Banatu, gde su se preselili posle Prvog svetskog rata.[12]

Danas je Elezovićima iz Banjana krsna slava Aranđelovdan a prisluga Matijevdan. Zna se da im je ranije bila krsna slava Matijevdan, pa su zbog nekog događaja okrenuli. Nikakve razlike između slave i preslave nije bilo, oba praznika su uvek jednako proslavljali.

Stradanje Eleza pod komunizmom

uredi

Kada se govori o Elezima fočanskog i kalinovačkog kraja, ne može a da se ne spomene njihovo veliko stradanje od strane Titovog, jugoslovenskog komunističkog režima. Tokom Drugog svetskog rata, Elezi fočanskog i kalinovačkog kraja masovno su se priključili četničkim jedinicama Jugoslovenske vojske u otadžbini. Veliki broj njih poginuo je tokom rata u sukobima sa različitim partizanskim brigadama i odredima, a deo njih na brutalan način likvidiran je od strane pripadnike OZN-e nakon 1945. i tzv. oslobođenja ili bolje rečeno dolaska na vlast jugo-komunista. Faktografske podatke o učešću i stradanju Eleza u jedinicama JVUO moguće je pronaći u knjizi Jugoslovenska vojska u otadžbini, Kalinovačka vojnočetnička brigada, autora Zdravka Pavlovića.[13]

Učešće u JVUO i snažan anti-komunistički sentiment napravile su od Eleza svojevrsne „neprijatelje režima“ i partijsko-politički nepodobne ljude, koji su za vreme Titove Jugoslavije teško mogli napredovati u službi, a pogotovo to nisu mogli po pitanju određenih rukovodećih pozicija u društvu, iako se samo bratstvo Eleza uvek moglo pohvaliti velikim brojem visokoobrazovanih i stručnih ljudi, najviše iz tehničkih i inžinjerskih nauka, a onda doktora medicine, profesora i drugih visokoobrazovanih kadrova. Krajevi odakle su dolazili Elezi su ciljano ekonomski uništavani i pasivizirani od strane tadašnjeg režima, što je iniciralo dalje seobe i raseljavanja bratstva.

Elezovići iz Čapljine

uredi

Nakon progona sa Vilusa 1807. godine, jedan od Elezovića se odselio u Čapljinu na Neretvi. Pretpostavlja se da su se bavili trgovinom te da su u Čapljini imali kontakte i da su se tamo naselili. Takođe, izvesno je da je Elezović koji je odselio u Čapljinu bio brat ili najbliži rođak Andriji Elezoviću koji je odselio u Velimlje. Oduviek su živeli u varoši Čapljini. U toku Drugog svetskog rata od strane ustaša ubijeni su 1941. godine: Elezović (Jovan) Mirko, rođen 1896, ubijen u Čapljini. Elezović (Marko) Risto, rođen 1880, i Elezović (Risto) Manojlo, rođen 1914, ubijeni u Opuzenu.[14] Stradali su i Elezović (Vaso) Todor i Elezović (Vaso) Bogdan.[15] Krsna slava Elezovića iz Čapljine je Matijevdan.

Postoji predanje prema kojem su preci Elez(ović)a poreklom sa Kosova, odakle su se povlačili pred turskom najezdom i stigli u Staru Hercegovinu.[3]

Elezovići iz Vučitrna

uredi

Elezovići su starosedeoci u Vučitrnu, niko ne zna da su odnekud došli. Od njih je poznati srpski orijentalista Gligorije Gliša Elezović. On je zapisao da su Elezovići u Vučitrnu krajem 19. veka imali zadrugare i proste ratare koji su se bavili isključivo zemljoradnjom. On je prema tome pretpostavljao da su u varoš Vučitrn doseljeni negde sa sela. Elezovići su se u Vučitrnu bavili grnčarstvom, zemljoradnjom i trgovinom. Mladen Elezović je polovinom 19. veka bio učitelj u Vučitrnu. Nakon njega je u Vučitrnu bio učitelj Jerotije Elezović. Krsna slava Elezovića iz Vučitrna je Đurđic. Svi Elezovići su 1999. godine proterani iz Vučitrna, grada u kome su vekovima živeli.

DNK i genetsko poreklo Eleza

uredi

Zahvaljujući napretku genetičke genealogije kao discipline može da se sazna genetsko porieklo bratstva Elez(ović)a. Po liniji direktnog muškog pretka (otac, njegov otac, otac njegovog oca itd. pa sve u prošlost) koja se nasleđuje ipsilon hromozomom (Y-DNA), na osnovu testiranja sprovedenih od strane Srpskog DNK projekta, muških pojedinaca iz porodica Elez, Elezović i Draganić, predanje o zajedničkom poreklu se potvrdilo kao tačno i ispostavilo se da svi oni potiču od zajedničkog muškog pretka, što će „genetski“ reći da pripadaju „balto-slovenskoj“ haplogrupi R1a, tj. njenim podgranama R1a-Z280-YP4278.[16]

Testiranjem Srba sa Kosova i Metohija, čiji rezultati još nisu javni (ta studija tek treba da bude objavljena) nezvanično se saznalo da Elezovići iz Vučitrna sa Kosova nisu ista haplogrupa kao Elezi, Elezovići i Draganići iz (stare) Hercegovine. Ovaj nezvanični rezultat, bar sa genetskog aspekta, obara tezu o daljem poreklu (staro)hercegovačkih Eleza i Elezovića sa Kosova.

Rezultati i istraživanja Srpskog DNK projekta, imajući u vidu broj genetskih srodnika i poklapanja, starost, rasprostranjenost i prisustvo R1a-Z280-YP4278 u Hercegovini, više upućuju na tezu da su Elez(ović)i u Hercegovini veoma dugo (pretpostavka je poslednjih 1000 godina), a kako su nesumnjivo „slovenske genetike“ pretpostavka je su bili deo nekog prvobitnog slovenskog stanovništva koje se na te prostore doselilo iz prapostojbine Slovena. S obzirom na haplogrupu kojoj pripadaju i koja je slovenska, uvidom u međunarodne baze testiranih može se videti da Elez(ović)i imaju dalje genetske srodnike i među ostalim slovenskim narodima. Imajući u vidu migracije kretanja, istorijske činjenice, antropološke studije i genetiku, može se izneti hipoteza da je područje daljeg porekla Elez(ović)a, tj. njihovih predaka, prostor današnje zapadne Ukrajine. Sa tih prostora, prapostojbine Slovena, su se njihovi genetski preci doselili u Hercegovinu. Da li su se genetski preci Eleza odatle direktno doselili u Hercegovinu, ili su prvo naselili neke druge srpske krajeve, pa iz njih kasnije došli u Hercegovinu, tek treba da se utvrdi daljim istraživanjima.

Haplogrupa R1a, a kojoj pripada i bratstvo Elez(ović)a jedna je od 2-3 najznačajnije haplogrupe u etnogenezi današnjih Srba (uz u prapostojbini „sloveniziranu“ I2a i „balkansku, starosjedilačku“ E-v13). Prema različitim studijama, regijama i uzorcima, procenat R1a kod Srba se kreće između 15-20%, dok najveće procente ova haplogrupa dostiže kod zapadnih i istočnih Slovena: Poljaka (57-58%), Rusa, Bjelorusa, Ukrajinaca (45-50%).[17] Ako idemo dalje u prošlost , za pripadnike ove haplogrupe vezuje se nastanak i širenje „indo-evropskih jezika“, posebno „balto-slovenske“ i „indo-iranske“ grane.[18]

Vidi još

uredi
  • Krsto Elezović, nosilac ordena Karađorđeva zvezda sa mačevima, ordena Belog orla sa mačevima, dve Zlatne medalje za hrabrost Miloš Obilić i niza drugih odlikovanja.

Reference

uredi
  1. ^ a b v g Arhiv Srbije, Zbirka Andrije Luburića.
  2. ^ Luigi Ugolini, Pagine di storia Veneta ai tempi di Scanderbeg e dei suoi successori, Studi Аlbanesi, Vol. 3-4 (1933/1934), 29.
  3. ^ a b v Svetozar Tomić, Banjani, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 31), Srpski etnografski zbornik (knjiga 59), Srpka akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1949, 74.
  4. ^ Crna Gora: izvještaji mletačkih providura 1687-1735. Podgorica: Cid, 1998.
  5. ^ Bogumil Hrabak, Nikšić do početka XIX veka. Beograd: Autorsko izdanje, 1997.
  6. ^ Tunguz, Blagoje, Tunguz, Aleksandar, Kalinovačko Zagorje, župa, Meždra i Mrežica od davnina do današnjih dana (Neka antropogeografska obilježja. Naselja i stanovništvo sa poimeničnim spsikom stanovnika po popisu iz 1991. godine), Forma B, Beograd, 2013, str. 258.
  7. ^ Marko Dragović, Borba Crnogoraca s Turcima oko prevlasti nad Grahovom, Starine JAZU, Zagreb: 1888, 245-246.
  8. ^ Stanko Vlahović, Miodrag Selić, IX crnogorska narodno oslobodilačka udarna brigada, Titograd: Pobjeda, 1987.
  9. ^ Ilija Sindik, Dubrovnik i okolina. Beograd: Etnografski zbornik Srpske kraljevske akademije, 1926, 233.
  10. ^ Milenko Filipović, Has pod Paštrikom. Sarajevo: Naučno društvo BiH, 1958, 87.
  11. ^ Tomislav Vlahović, Vitezovi Karađorđeve zvezde sa mačevima. Beograd: Izdanje autora, 1988, 224.
  12. ^ Miodrag Mendragić, Banatsko Aranđelovo, Majdan, Rabe, Siget i Podlokanj. Novi Sad: Budućnost, 2002.
  13. ^ Pavlović, Zdravko, Jugoslovenska vojska u otadžbini, Kalinovačka vojno-četnička brigada, „TIM A“ doo Podgorica, Kalinovik, Petrovdan 2015.
  14. ^ „Crna knjiga opština Čapljina”. dokumen.tips. Pristupljeno 17. 3. 2021. 
  15. ^ „jasenovac research institute”. vh1.nethosting.com. Pristupljeno 17. 3. 2021. [mrtva veza]
  16. ^ „Srpski DNK projekat”. dnk.poreklo.rs. Pristupljeno 17. 3. 2021. 
  17. ^ „Haplogroup R1a (Y-DNA)”. eupedia.com. Pristupljeno 17. 3. 2021. 
  18. ^ „Y-DNK haplogrupa R1a”. www.poreklo.rs. Pristupljeno 17. 3. 2021. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Елезовићи&oldid=26877388”