Zlata Markov Baranji
Zlata Markov Baranji (Begej Sveti Đurađ, 17. mart 1908 — Novi Sad, 15. mart 1986), bila je srpska i jugoslovenska vajarka.
| Zlata Markov Baranji | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 17. mart 1908. |
| Mesto rođenja | Begej Sveti Đurađ, Austrougarska |
| Datum smrti | 15. mart 1986. (77 god.) |
| Mesto smrti | Novi Sad, SFRJ |
Biografija uredi
Osnovnu i srednju školu završila je u Velikom Bečkereku, da bi školovanje nastavila u Temišvaru i Beču, gde je učila slikarstvo, muziku i jezike. U Parizu u poznaje svog budućeg supruga Karla (Karolja) Baranjija. U porodičnom ateljeu u Budimpešti Zlatu vajarstvu podučavaju Ferenc Međeši i Bela Farkaš Pankotai. Par se 1931. godine seli u Novi Sad, gde kupuju vinograd na periferiji kako bi sazidali kuću i atelje. U periodu 1935—1940. godine, bračni par Baranji se bavio keramikom i keramoplastikom. Aprila 1940. godine, tokom velikih poplava u Vojvodini, Dunav se izlio iz svog korita i uništio njihovu kuću sa ateljeom na Telepu. Tada su stradale mnoge skulpture, odlivci i alat iz njihovog ateljea. Tokom rata su uspeli da obnove kuću, međutim, ponovo je stradala, ovoga puta od savezničkog bombardovanja Novog Sada 6. septembra 1944. godine.
Na inicijativu Zlate Markov-Baranji, osnovana je škola za aranžiranje izloga, reklamnu i primenjenu umetnost. Tokom 1948. godine pokrenula je Odsek umetničke keramike na novosadskoj Školi za primenjenu umetnost, na kojoj je predavala od 1953. do 1961. godine. Jedna je od osnivača Udruženja umetnika primenjene umetnosti Srbije i Vojvodine. Zajedno sa suprugom nagrađena je Oktobarskom nagradom Novog Sada 1969. godine.[1]
Godine 1984, vajarka je poklonila zbirku od 41 dela svog supruga i 14 sopstvenih dela Temerinu, gde je formiran Legat bračnog para Baranji.[2]
Radovi uredi
Bračni par Baranji učestvovao je 1936. godine na jugoslovenskom konkursu koji je bio raspisan za umetničku dekoraciju tada nove zgrade Narodne skupštine. Od preko tri stotine pristiglih radova, osvojili su drugu i treću nagradu za statue cara Dušana i kralja Tomislava, kao i za personifikaciju Industrije. Mlada vajarka učestvovala je i na konkursu raspisanom za idejno rešenje spomenika kralju Petru I u Novom Sadu, gde je njen rad bio među četiri otkupa. Najmonumentalniji primer skulpture Zlate Markov Baranji u javnom prostoru je skulptura Ikara na Zgradi komande vazduhoplovstva u Zemunu iz 1938. godine.
Povodom obeležavanja 20-godišnjice ulaska srpske vojske u Novi Sad, na Beogradskoj kapiji u Podgrađu Petrovaradinske tvrđave postavljena je bronzana spomen-ploča sa prikazom oslobođenja 9. novembra 1918. godine i prigodnim tekstom, rad Zlate Markov-Baranji. Ustaše su je u proleće 1941. godine uništili, da bi 2013. godine njena replika bila postavljena na isto mesto.[3]
Zajedno sa suprugom, Zlata Markov Baranji je 1938-1940. godine uradila medaljone na fasadi novopodignute palate Dunavske banovine sa likovima četiri srpske vojvode iz Prvog svetskog rata (Živojin Mišić, Petar Bojović, Radomir Putnik i Stepa Stepanović) i kraljeva Petra i Aleksandra. Oni su 1945. godine uklonjeni, da bi 2007. godine bili vraćeni na fasadu[4]. Godine 1938, Zlata samostalno izrađuje reljefe „Orač” i „Žeteoci” na fasadi zgrade tadašnje Poljoprivredne ogledne i kontrolne stanice u Novom Sadu.[5] U rodnom Žitištu, vajarka je iznad ulaza u Crkvu Svetog Đorđa uradila reljef koji prikazuje sveca kako ubija aždaju. Na Paliću se od 1981. godine nalazi skulptura „Jesenje sunce” (izrađena 1968), gotovo identična onoj koja se čuva u Narodnom muzeju Zrenjanin.[6][7]
Legat u Narodnom muzeju Zrenjanin uredi
Vajarka je pred kraj života, 1982. godine, poklonila 30 svojih dela i 10 dela svog supruga gradu Zrenjaninu, a 1983. godine predati su na čuvanje Narodnom muzeju Zrenjanin[8]. Svakako najpoznatija skulptura zbirke jeste skulptura „Siročići”, grupa od pet figura dečaka od terakote.[9]
Galerija uredi
-
Spomen-ploča na Beogradskoj kapiji posvećena ulasku srpske vojske u Novi Sad 1918. godine -
Ikar na fasadi Zgrade komande vazduhoplovstva u Zemunu -
Reljefi na fasadi Instituta za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu -
Glavni ulaz u zgradu Pokrajinske vlade u Novom Sadu, iznad koje se nalazi 6 reljefa -
Siročići, Narodni muzej Zrenjanin -
Jesenje sunce, Narodni muzej Zrenjanin -
Jesenje sunce, Palić -
Sveti Đorđe ubija aždaju, Crkva Svetog Đorđa, Žitište
.JPG)
Reference uredi
- ^ „Karlo Baranji i Zlata Markov-Baranji – Međuratni skulptorski opus”. Graditelji Novog Sada. 22. 06. 2018. Pristupljeno 07. 11. 2022.
- ^ „Legat Karolja i Zlate Baranji”. Turistička organizacije opštine Temerin. Pristupljeno 08. 11. 2022.
- ^ „Karlo Baranji i Zlata Markov-Baranji – Međuratni skulptorski opus”. Graditelji Novog Sada. 22. 06. 2018. Pristupljeno 08. 11. 2022.
- ^ Mitrović, Vladimir (2019). „Karlo Baranji i Zlata Markov-Baranji: Međuratni skulptorski opus” (PDF). Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine. XXXII: 96.
- ^ Mitrović, Vladimir (2019). „Karlo Baranji i Zlata Markov-Baranji: Međuratni skulptorski opus” (PDF). Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine. XXXII: 95.
- ^ „Park Palić”. 18. 03. 2022. Pristupljeno 08. 11. 2022.
- ^ „Skulpture uz obalu palićkog jezera, Palić”. PUTEVI I KULTURE. Pristupljeno 08. 11. 2022.
- ^ Pudar, M. (21. 03. 2022). „U zrenjaninskom muzeju podsećanje na dela vajarke Zlate Markov Baranji”. Danas. Pristupljeno 08. 11. 2022.
- ^ „Saznajte sve o vrednim legatima u Narodnom muzeju”. I love Zrenjanin. 18. 02. 2015. Pristupljeno 08. 11. 2022.
