Maligni tumori kod dece u Srbiji su posebna kategorija zloćudnih bolesti koje se od malignih bolesti odraslih građana Srbije razlikuju bitno i to: prema etiologiji, histološkom tipu, lokalizaciji maligne bolesti i prema prognozi. Svi maligni tumori kod dece, po definiciji, pripadaju retkim bolestima.
Godišnje u Srbiji od malignih bolesti oboli gotovo 300 dece, uzrasta 0 do 18 godina.[1] Uspeh u lečenju, meren petogodišnjim preživljavanjem, iznosi preko 60%,[2] a za pojedine podgrupe leukemija ili malignih oboljenja limfnih žlezda procenat izlečenih je preko 90%.[3]
Maligne bolesti (maligni tumori, rak, kancer) spadaju u grupu oboljenja koju karakteriše nekontrolisano umnožavanje ćelija raka. Kako organizam nije u stanju da kontroliše rast i razvoj tumorskih ćelija, one šire po organizmu oduzimajući mu hranljive sastojke i remeteći njegove osnovne funkcije.[4]
I dok su benigni (dobročudni) tumori lokalno agresivni i nemaju tendenciju širenja, maligni tumori imaju osobinu da se sa primarnog mesta šire (metastaziraju) po organizmu.
I dok je uzrok nastanka malignog oboljenja kod dece u veoma malom broj slučajeva poznat i uzrokovan je genetskim anomalijama, kod najvećeg broja obolele dece uzrok maligniteta se ne može se utvrditi.[4]
Maligne bolesti kod dece nisu iste kao i kod odraslih, jer se tipovi tumora i njihov nastanak i putevi širenja razlikuju. Kod odraslih se češće javljaju karcinomi, dok se kod dece pretežno javljaju sarkomi. Takođe, deca bolje odgovaraju na primenjeno lečenje.[4]
Etiologija malignih tumora kod dece je nedovoljno jasna i multifaktorijalna i nastaje kao rezultat kompleksne interakcije genetskih faktora i faktora sredine. Iako uzrok pojave tumora nije razjašnjen, istraživanja upućuju na značaj uticaja određenih hemijskih, fizičkih ili bioloških faktora na placentu u eventualnom razvoju malignih tumora kod dece.[2]
Onkogeneza i teratogeneza su u bliskoj vezi u pedijatrijskoj onkologiji, a dokazana je i udruženost izvesnih kongenitalnih malformacija i tumora. Pojedini tumori su genetski određeni. Otkrivanje specifičnih hromozomskih aberacija u dečjim malignim tumorima je esencijalni deo dijagnostičkih metoda i važan prognostički parametar.[2]
Tarnerov sindrom je jedan od genetskih sindromi koji povećava rizik od nastajanja malignih tumora kod deceNasleđe
U manje od 5% obolele dece postoji pozitivna porodična anamneza ili fizikalni nalaz u pogledu prisustva naslednih faktora. Najčešći primer je pojava retinoblastoma (40% svih retinoblastoma je nasledno).
U odsustvu poznatih genetskih činilaca kod obolelog deteta ili članova njegove porodice, rizik za pojavu malignog oboljenja je dva puta veći kod braće i sestara nego u opštoj populaciji.
Epštajn-Barov virus jedan je od infektivnih agensa koji su dovedeni u vezu sa malignom etiologijom kod dece.
Genetski sindromi koji povećavaju rizik od nastajanja malignih tumora kod dece su Down-ov, Tarnerov sindrom, Klinefelter-ov sindrom, trizomija.
Infektivni agensi
Infektivni agensi koji su dovedeni u vezu sa malignom etiologijom su prisustvo:
Maligne bolesti kod dece i adolescenata čine oko 1% ukupnog broja obolelih od maligniteta i javljaju se sa učestalošću od oko 140 na milion dece godišnje i da češće obolevaju deca do šeste godine života.[5][6]
Svetska zdravstvena organizacija (SZO) procenjuje da se u svetu godišnje postavi oko 400.000 dijagnoza malignih bolesti kod dece uzrasta 0 — 19 godina. Najčešće vrste malignih bolesti u dečjem uzrastu bile su:
Rana i tačna dijagnoza malignih bolesti kod dece, praćena efektivnim lečenjem, treba da bude cilj svakog učinkovitog pristupa u kontroli ovih bolesti.[7]
Maligne bolesti su drugi po učestalosti uzrok smrti kod dece. Uočava se trend porasta obolele dece od maligniteta, dok je smrtnost od malignih tumora kod dece u padu zahvaljujući ranoj dijagnozi i savremenim metodama lečenja.
Procenjuje se da u Srbiji godišnje oboli preko 300 dece uzrasta od 0 do 14 godina. Uočava se trend porasta obolele dece od maligniteta u Srbiji, dok je smrtnost od malignih tumora kod dece u padu zahvaljujući ranoj dijagnozi i savremenim metodama lečenja. Samo u toku 2015. godine u Srbiji je 773 dece bolnički lečeno od svih malignih tumora.
Ukupan broj predškolske dece obolele od malignih neoplazmi iznosio je 4 u 2020. godini u Beogradu, prema podacima iz populacionog registra za rak. Stopa registrovane obolele dece ovog uzrasta na 100.000 dece iznosila je 3,2.
Tokom 2020. godine u populacionom registru za rak registrovano je ukupno 10 dece obolele od malignih neoplazmi u Beogradu u uzrastu od 7-19. godina. U istoj godini, maligne bolesti (neoplazme) dece i omladine uzrasta 7 - 19 godina pokazuju stopu obolevanja od 4.7/100.000. Prema grupama dijagnoza, u populaciji uzrasta 7 - 19 godina, u 2020. godini u Beogradu, najčešće zabeležene maligne bolesti bile su maligne neoplazme kosti, kože, vezivnog tkiva i dojke, maligne neoplazme krvi i limfnog tkiva, zatim zloćudni tumori oka, mozga i drugih delova CNS-a, kao i zloćudni tumori muških polnih organa.[7]
Najveći broj hospitalizovane dece koja boluju od malignih bolesti se nalaze u grupi od 4 do 6 godina života (skoro 28%), dok se kod obolele dece drugih starosnih grupa ne uočava značajna razlika.
Svako obolelo dete od maligniteta je u proseku bilo hospitalizovano skoro tri puta u toku 2015. godine u navedenim zdravstvenim ustanovama tercijarnog nivoa.
Ukupan broj hospitalizacija i broj hospitalizovane dece obolele od
malignih tumora u referentnim zdravstvenim ustanovama u Srbiji tercijarnog nivoa u 2015. godini.[8]
Referentna zdravstvena ustanova/centar za onkologiju
Ukupan broj hospitalizacija
Ukupan broj hospitalizovanih lica
Institut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine
288
91
Univerzitetska dečja klinika
440
202
Institut za onkologiju i radiologiju Srbije
759
128
Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta
733
352
NAPOMENA: Prikazani podaci na tabeli odnose se na decu uzrasta od 0 do 14 godina.
Prema podacima iz baze bolničkog morbiditeta tokom 2015. godine, od ukupno 773 lečena deteta od malignih bolesti, dvadeset troje dece uzrasta do 14 godina lečeno je od sledećih veoma retkih tumora (prema MKB 10 klasifikaciji: C 10, C 11, C 23, C 25 i C 48):
Leukemija je najčešći maligni tumor kod dece u Srbiji
zloćudni tumori usno-ždrelnog dela usta,
zloćudni tumori nosnog dela ždrela,
zloćudni tumori žučne kese,
zloćudni tumori pankreasa i
zloćudni tumori peritoneuma i retroperitoneuma
Najčešće maligne bolesti kod dece predškolskog uzrasta na teritoriji Beograda u periodu 2011 - 2020. godine odnose se na:[7]
maligne neoplazme krvi i limfnog tkiva,
maligne neoplazme oka, mozga i drugih delova CNS,
maligne neoplazme mokraćno-polnog sistema,
maligne tumore kosti, kože i vezivnog tkiva,
zloćudne tumore štitne žlezde i drugih žlezda sa unutrašnjim lučenjem.
Uspeh izlečenja raka kod dece je veliki, znatno veći nego u populaciji odraslih. U visokorazvijenim zemljama sveta, stopa preživljavanja prelazi 80%. Rano otkrivanje i tačna dijagnoza malignih bolesti kod dece mogu značajno uticati na povećanje verovatnoće preživljavanja, bolji odgovor bolesti na terapiju kao i manje skupo i manje intenzivno lečenje.
U tom smislu podizanje svesti o malignim bolestima u dečjem uzrastu, važan je zadatak koji se u Srbiji obavlja združeno i na više nivoa sa ciljem pružanja podrške naporima za obezbeđivanje adekvatne dijagnostike, lečenja i neophodne pomoći roditeljima i porodicama.[7]
Međunarodni dan dece obolele od raka - 15. februar
Međunarodni dan dece obolele od raka (15. februar) ustanovljen je 2002. godine[9] radi ujedinjavanja aktivnosti i slanja jasne poruke u kontekstu...podizanje svesti o malignim bolestima u dečjem uzrastu, kao važanom zadataku koji se obavlja združeno sa ciljem pružanja podrške naporima za obezbeđivanje adekvatne dijagnostike, lečenja i neophodne pomoći roditeljima i porodicama.[10]
Utemeljivač obeležavanja ovog datuma bila je Međunarodna konfederacija Udruženja roditelja dece obolele od raka. Kao deo Kalendara javnog zdravlja u Republici Srbiji Međunarodni dan dece obolele od raka postao je 2013. godine.[10]
^ abvŠta je maligno oboljenje? U: Zoran Bekić, Maligne bolesti kod dece, Institut za onkologiju i radiologiju Srbije, Beograd, 2015. str.5
^Ward E, DeSantis C, Robbins A, Kohler B, Jemal A. Childhood and adolescent cancer statistics, 2014. CA Cancer JClin. 2014;64(2):83-103.
^Gurney J, Bondy M. Epidemiology of childhood cancer. In: Principles and practices of pediatric oncology, 5th Ed,
Pizzo P, Poplack D. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia 2006; pp. 1-13
^ abInstitut za javno zdravlje Srbije „DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT” (2016). „Maligni tumori kod dece.”(PDF). www.batut.org.rs. Pristupljeno 17. 2. 2022.CS1 održavanje: Format datuma (veza)
.png)
