Petar Živković
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Petar Živković (Negotin, 1. januar 1879 — London, 3. februar 1947) je bio srpski visoki oficir, jugoslovenski armijski general, političar i figura kraljevske diktature. Učestvovao je u obaranju dinastije Obrenovića. Organizovao je dvorsku oficirsku kliku Bela ruka, na čijem će čelu, kao jedan od podstrekivača Solunskog procesa, likvidirati Dragutina Dimitrijevića Apisa. Kao odani pristalica kralja Aleksandra bio je predsednik vlade, ministar unutrašnjih poslova, vojske i mornarice tokom Šestojanuarske diktature. Od 1931. bio je organizator, a od 1936. predsednik režimske reakcionarne političke grupacije Jugoslovenske nacionalne stranke. Od aprila 1941. bio je u emigraciji, kao pomoćnik ministra vojske u emigrantskim vladama. Posle rata, s grupom Dragoljuba Mihailovića, osuđen je na smrt. Pred kraj živeo u emigraciji.
| Petar Živković | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Petar Živković, general i političar | |||||||||||||||||||||||
| Lični podaci | |||||||||||||||||||||||
| Nadimci | Pera kapija | ||||||||||||||||||||||
| Datum rođenja | 1. januar 1879. | ||||||||||||||||||||||
| Mesto rođenja | Negotin, Kneževina Srbija | ||||||||||||||||||||||
| Datum smrti | 3. februar 1947. (68 god.) | ||||||||||||||||||||||
| Mesto smrti | London, Ujedinjeno Kraljevstvo | ||||||||||||||||||||||
| Profesija | Vojno lice (Armijski general) | ||||||||||||||||||||||
| Politička karijera | |||||||||||||||||||||||
| Politička stranka | Jugoslovenska nacionalna stranka | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Biografija uredi
Petar Živković je rođen u Negotinu 1. januara 1879. Otac Raka je bio trgovac iz Negotina, majka Sara iz okoline Tetova. Mlađi brat Dimitrije Živković je takođe bio general. Nije se ženio.[1]
Petar Živković je Vojnu akademiju završio u Beogradu. Kao gardijski poručnik na dvoru, Živković je pomogao u zbacivanju dinastije Obrenovića tako što je otvorio kapiju kraljevskog dvora i omogućio ubistvo kralja Aleksandra Obrenovića, koje je organizovao pukovnik Dragutin Dimitrijević Apis, kasnije osnivač i vodeći član tajne nacionalističke organizacije Crna ruka. Zbog tog čina je dobio nadimak Pera kapija.[traži se izvor]
Živković se kasnije razišao sa zaverenicima i od grupe oficira okupljene oko prestolonaslednika Aleksandra 1912. osnovao tajnu oficirsku organizaciju Bela ruka kao protivtežu Crnoj ruci.[2] Bela ruka je bila toliko bliska prestolonasledniku Aleksandru da ga ovaj u januaru 1917. godine postavlja za komandanta Kraljeve garde. Godine 1923, postaje divizijski general.
Predsednik Vlade uredi
Nakon raspuštanja Narodne skupštine 1929. godine, kralj Aleksandar je uveo svoju ličnu diktaturu, a Živkovića kao čoveka od svog najvišeg poverenja, je postavio za prvog predsednika Ministarskog saveta.[3] Na toj dužnosti je ostao sve do aprila 1932. godine.
Prvi meseci diktature su se odlikovali snagom i strogost režima, dobrodošli nakon korupcije i neefikasnosti prethodne parlamentarnog sistema. Na početku njegove uprave, sprovodi reforme dugo odložene, investirano je u transportnu mrežu, isušivanje močvara i preduzelo je i druge mere da pomogne privredi, završio ujedinjenje krivičnog zakona, obrazovnog sistema i poreskog sistema između različitih regiona zemlje. koja je od 3. oktobra 1929. preimenovana zvanično u Kraljevinu Jugoslaviju. 15. avgusta 1929. osnovana je veoma uspešnu nova agrarna banka koja je zamenila slične regionalne institucije. U međuvremenu, 1930. godine je unapređen u armijskog generala.
Živkovićeva vlada je radila na stvaranju organizacija, društava, udruženja zasnovanih na ideologiji integralnog jugoslovenstva.[4] Međutim, unitarizam nije mogao da se izmiri sa političkom stvarnošću višenacionalne države, a metode vladavine generala Živkovića sve su više onespokojavale i građanske krugove svesne njihove promašenosti i bezizglednosti cilja koji je sebi postavila Šestojanuarska diktatura. Zbog toga je kralj Aleksandar pokušao da proširi Živkovićevu vladu u razgovoru sa radikalskim vođama Acom Stanojevićem i Milošem Trifunovićem i Slovenskom ljudskom strankom preko Antona Korošeca. Zbog kompromitovanosti režima kralja Aleksandra i Petra Živkovića, ti napori su bili neuspešni, pa je kralj Aleksandar bio prinuđen da 1931. godine donese oktroisani Septembarski ustav.[5] Donošenje ustava iskoristile su nezadovoljne uskraćivanjem prava na politički izbor iz krugova liberalne opozicije, hrvatske opozicije i komunista. Na Beogradskom univerzitetu oktobra i novembra 1931. koje su organizovali komunisti, bili su prvi javni protest protiv diktature. One su iz uspavanosti aktivirale i druge nezadovoljne grupe. Izbijanjem demonstracija u Srbiji pokazalo se koliko režim kralja Aleksandra i Petra Živkovića nema uporište u zemlji.[6]
Ubrzo, međutim, režim je reformatorskih ambicije ustupio do stagnacije i osećaj poraza u ciljevima nacionalnog ujedinjenja i reforme, ali dok su angažovani u nacionalističkim sporovima. Depresije u zemlji 1931. pokazao slabosti diktature i njihove nesposobnosti da se nose sa problemima u zemlji.
Dana 4. aprila 1932, kralj zamenjuje Živkovića sa Vojislavom Marinkovićem, demokrate i nekoliko puta ministrom.
Jugoslovenska nacionalna stranka uredi
U maju 1932, pod vođstvom Petra Živkovića formirana je Jugoslovenska radikalna seljačka demokratija, kao režimska stranka u zemlji, koja je uskoro postala jedina legalna stranka zemlji, kao rezultat izbornih reformi. Sastavni delovi JRSD su bili prorežimski kadrovi Narodne radikalne stranke, Demokratske stranke i desno katoličko krilo Slovenačke narodne stranke.
U junu 1933, JRSD menja ime u Jugoslovenska nacionalna stranka kojoj 1936. godine postaje i predsednik. U vladi Nikole Uzunovića i Bogoljuba Jevtića bio je ministar vojske i mornarice. Taj resor dobio je i u Stojadinovićevoj vladi ali se sa njim razilazi 1936. godine i istupa iz vlade.
Drugi svetski rat uredi
Godine 1941, odlazi u emigraciju a 1943. godine je bio deo Trifunovićeve jugoslovenske vlade u izbeglištvu, ministar bez portfelja pa pomoćnik vrhovnog komandanta Kraljevine Jugoslavije i zastupnik ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva. Živković je 14. jula podneo plan za stvaranje vojske, koja bi se stvorila regrutovanjem jugoslovenskih ratnih zarobljenika i političkih deportiraca iz Italije, Slovenaca iz Slovenskog primorja i Hrvata iz Istre koje su u Africi zarobili Britanci dok su služili u italijanskoj vojsci. Planom je predviđeno da tu vojsku opreme i izdržavaju zapadni Saveznici, a iskrcala bi se na dalmatinsku obalu i borila se pod savezničkom komandom protiv Nemaca, ali njena bi prava svrha bila da pomogne četnicima koji bi se smesta okupili oko iskrcane vojske.[7] Vlada je podnela taj plan velikoj trojici i zamolila da joj se dopusti regrutacija među italijanskim ratnim zarobljenicima. Vlade velike trojice, naročito one zapadnih Saveznika, koje nisu uopšte imale planove za iskrcavanje na dalmatinsku obalu, nisu se uopšte obazirale na taj predlog.[7]
Nakon pobede komunista pripremao je planove za kontrarevolucionarne akcije. 1946. mu je suđeno u odsustvu, a u Jugoslaviji osuđen na smrt. On je ostao u izgnanstvu u Velikoj Britanija i Francuskoj. Preminuo u Londonu 3. februara 1947. godine.[8]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Živković R. Petar
- ^ Mitrović 2007, str. 184.
- ^ Petranović 1988, str. 176.
- ^ Petranović 1988, str. 181.
- ^ Petranović 1988, str. 199.
- ^ Petranović 1988, str. 202–203.
- ^ a b Tomasevich 1975, str. 305.
- ^ Bjelajac 2004, str. 314.
Literatura uredi
- Pavlović, Marko (2000). Jugoslovenska država i pravo: 1914-1941. Kragujevac: N. Pavlović. str. 375. ISBN 86-83313-01-8.
- Kazimirović, Vasa (2022). Srbija i Jugoslavija 1914-1945, Knj. 1. Novi Sad: Prometej. str. 722. ISBN 978-86-515-2015-3.
- Kazimirović, Vasa (2022). Srbija i Jugoslavija 1914-1945, Knj. 2. Novi Sad: Prometej. str. 698. ISBN 978-86-515-2017-7.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988: Kraljevina Jugoslavija 1918-1941. Beograd: Nolit.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Bjelajac, Mile (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-039-6.
- Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War 1914-1918. West Lafayette: Purdue University Press.
- Draškić, Panta (1990). Moji memoari. Beograd: Srpska književna zadruga. ISBN 978-86-379-0195-2.
- Fogelquist, Alan (2011). Politics and Economic Policy in Yugoslavia, 1918-1929. Lulu.com. ISBN 978-1-257-94299-2.
Spoljašnje veze uredi
- Bela ruka Petra Živkovića (Centar za društvenu stabilnost - Zvanični kanal)
- Biografija Petra Živkovića
- General g. Petar Živković o zadacima nove vlade, 1929.
- Senke nad generalom Petrom Živkovićem (Nedeljnik, 10. januar 2019)
- Predavanje „Senka Bele ruke – general Petar Živković” istoričara msr Srđana Graovca
