Politički sistem Hrvatske

Republika Hrvatska je po svom državnom uređenju republika, s demokratski izabranim Hrvatskim saborom kao najvišim predstavničkim telom građana i predsednikom Republike kao šefom države.

Republika Hrvatska proglasila je svoju samostalnost i nezavisnost na osnovu Ustavne odluke o suverenosti i samostalnosti Republike Hrvatske, koju je Hrvatski sabor doneo 25. juna 1991. Ovoj ustavnoj odluci prethodio je referendum od 19. maja 1991. godine, na koji je izašlo 83,56% birača, a za suverenu i samostalnu Hrvatsku izjasnilo se 94,17% birača. Međutim, proces raspada SFRJ nakratko je prekinut zbog tromesečnog moratorijuma međunarodne zajednice (7. jula 1991). Dana 7. oktobra 1991. godine raketirani su Banski dvori, ondašnje sedište predsednika Republike. To je bio povod da Hrvatski sabor 8. oktobra donese Odluku o raskidu svih državno-pravnih sveza na temelju kojih je zajedno s ostalim republikama i pokrajinama tvorila dosadašnju SFRJ. Tog dana je Hrvatska kao slobodna i samostalna država preuzela punu ustavnu vlast, a parlamenti i vlade svih država pozvani su da prihvate i priznaju taj čin slobodne volje hrvatskog naroda.

Ustav uredi

Ustav Republike Hrvatske je najviši pravni akt u Republici Hrvatskoj. Usvojen je 22. decembra 1990, nakon prvih demokratskih višestranačkih parlamentarnih izbora održanih u proleće 1990.

Ustav je revidiran u novembru 1997, novembru 2000. i martu 2001. Promenom Ustava u novembru 2000. ukinut je polupredsednički sistem i uveden parlamentarni sistem uz jaču ulogu Vlade Republike Hrvatske i premijera, dok je promenom u martu 2001. godine ukinut Županijski dom Sabora te je Hrvatski sabor postao jednodoman.

Ustav definiše Hrvatsku kao suverenu, jedinstvenu, demokratsku i socijalnu državu. Vlast proizlazi iz naroda i pripada narodu kao zajednici slobodnih i ravnopravnih državljana. Najviše vrednote ustavnog poretka Republike Hrvatske su: sloboda, jednakost, nacionalna ravnopravnost, mir, socijalna pravda, poštovanje prava čoveka, nepovredivost vlasništva, očuvanje prirode i čovekove okoline, vladavina prava i demokratski višestranački sistem.

Ustav je podeljen na nekoliko celina:

Izvornišne osnove
Temeljne odredbe
Zaštita ljudskih prava i temeljnih sloboda
Ustrojstvo državne vlasti
Ustavni sud
Mjesna, lokalna i odručna (regionalna) samouprava
Međunarodni odnosi
Promjene ustava
Završne odredbe

Državni simboli uredi

Državni simboli Republike Hrvatske, prema odredbi člana 11. Ustava Republike Hrvatske, su:

Ustav određuje da se opis istorijskog hrvatskog grba i zastave i tekst himne i upotreba i zaštita tih i drugih državnih znamenja uređuje zakonom. To je uređeno Zakonom o grbu, zastavi i himni Republike Hrvatske te zastavi i lenti predsjednika Republike Hrvatske (Narodne novine, broj 55/1990).

Ustrojstvo vlasti uredi

Zakonodavna vlast uredi

Hrvatski sabor je predstavničko telo građana i nosilac zakonodavne vlasti u Republici Hrvatskoj.

Prema Ustavu, Hrvatski sabor je jednodomno predstavničko telo koje može imati najmanje 100, a najviše 160 zastupnika (poslanika) koji se na temelju opšteg i jednakog biračkog prava biraju neposredno, tajnim glasanjem. Poslanici se biraju na četiri godine, nemaju obvezujući mandat, a imaju imunitet. Među poslanicima nalaze se i poslanici nacionalnih manjina, izabrani u posebnoj izbornoj jedinici (koja obuhvata celu državu). Pripadnici nacionalnih manjina mogu biti izabrani i na stranačkim listama. I hrvatski iseljenici imaju pravo da biraju poslanike u posebnoj izbornoj jedinici, i to primenom nefiksne kvote, što znači da će broj poslanika dijaspore zavisiti od broja izašlih birača dijaspore na izbore.

Nekad se Sabor sastojao od Predstavničkog doma i Županijskog doma, ali ovaj drugi je ukinut. Županijski dom je imao tri poslanika iz svake od 21 županije. S obzirom da Županijski dom nije imao praktičnu moć nad Predstavničkim domom ukinut je 2001. godine.

Sabor se sastaje na javnim sednicama u dva razdoblja svake godine, od 15. januara do 15. jula i od 15. septembra do 15. decembra. Hrvatski sabor zaseda vanredno na zahtev predsednika Republike, Vlade ili većine poslanika. Predsednik Hrvatskog sabora može uz prethodno pribavljeno mišljenje poslaničkih grupa parlamentarnih stranaka sazvati Hrvatski sabor na vanredno zasedanje.

Hrvatski sabor:

odlučuje o donošenju i promeni Ustava,
donosi zakone,
donosi državni budžet,
odlučuje o ratu i miru,
donosi akte kojima izražava politiku Hrvatskog sabora,
donosi Strategiju nacionalne bezbednosti i Strategiju odbrane Republike Hrvatske,
ostvaruje građanski nadzor nad oružanim snagama i službama bezbednosti Republike Hrvatske,
odlučuje o promeni granica Republike Hrvatske,
raspisuje referendum,
obavlja izbore, imenovanja i razrešenja, u skladu s Ustavom i zakonom,
nadzire rad Vlade Republike Hrvatske i drugih nosilaca javnih dužnosti odgovornih Hrvatskom saboru, u skladu s Ustavom i zakonom,
daje amnestiju za kaznena dela,
obavlja druge poslove utvrđene Ustavom.

Odluke se donose većinom glasova ako je prisutno više od pola poslanika, osim u pitanjima nacionalnih prava i ustavnim pitanjima (tzv. organski zakoni), koji se donose dvotrećinskom većinom.

Izvršna vlast uredi

Predsednik Republike Hrvatske uredi

Predsedniku Republike pripada i predstavnička i izvršna funkcija. On predstavlja i zastupa Republiku Hrvatsku u zemlji i inostranstvu. Nadležan je za odbranu nezavisnosti i teritorijalne celovitosti Republike Hrvatske, kao i za stabilno, normalno i usklađeno delovanje državne vlasti.

Predsednik se bira na osnovu opšteg i jednakog biračkog prava na neposrednim izborima tajnim glasanjem na mandat od pet godina. Niko ne može biti više od dva puta biran za predsednika Republike.

Predsednik Republike raspisuje izbore za Hrvatski sabor, raspisuje referendum, poverava mandat za sastavljanje Vlade osobi koja, na osnovu raspodele poslaničkih mesta u Hrvatskom saboru, uživa poverenje većine svih poslanika, daje pomilovanja, dodeljuje odlikovanja i priznanja, i obavlja druge dužnosti određene Ustavom. U saradnji s Vladom, predsednik učestvuje u oblikovanju i sprovođenju spoljne politike, odlučuje o osnivanju diplomatskih misija, postavljanju i opozivu šefova diplomatskih misija RH u inostranstvu, daje akreditivna pisma i prima akreditivna pisma šefova stranih diplomatskih misija.

Predsjednik je vrhovni komandant Oružanih snaga RH, imenuje i razrešava vojne zapovednike, objavljuje rat i zaključuje mir na osnovu odluke Hrvatskog sabora, u skladu sa zakonom. Za vreme trajanja ratnog stanja može da donosi uredbe sa zakonskom snagom. Predsednik Republike u saradnji s Vladom usmerava rad bezbednosnih službi. Predsednik Republike i predsednik Vlade premapotpisuju odluke o imenovanjima šefova bezbednosnih službi, nakon pribavljenog mišljenja nadležnog saborskog odbora. Predsednik, pod precizno određenim uslovima, može da raspusti Hrvatski sabor ako se Vladi izglasa nepoverenje, ili ako se ne donese državni budžet u roku od tri meseca nakon što je predložen.

Predsednik Republike od 2010. godine je Ivo Josipović.

Vlada Republike Hrvatske uredi

Vlada Republike Hrvatske prema članu 112. Ustava predlaže zakone i druge akte Hrvatskom saboru, predlaže državni budžet i završni račun, sprovodi zakone i druge odluke Hrvatskog sabora, donosi uredbe za izvršenje zakona, vodi spoljnu i unutrašnju politiku, usmerava i nadzire rad državne uprave, brine o privrednom razvitku zemlje, usmerava delovanje i razvitak javnih službi i obavlja druge poslove određene Ustavom i zakonom (član 112).

Vladu Republike Hrvatske čine predsednik, jedan ili više potpredsednika i ministri. Bez odobrenja Vlade predsednik i članovi Vlade ne mogu obavljati nijednu drugu javnu ili profesionalnu dužnost (član 108). Članove Vlade predlaže osoba kojoj je predsednik Republike poverio mandat za sastav Vlade. Odmah po sastavljanju Vlade, a najkasnije u roku od 30 dana od prihvatanja mandata, mandatar je dužan program Vlade i Vladu predstaviti Hrvatskom saboru i zatražiti glasanje o poverenju. Vlada stupa na dužnost kad joj poverenje iskaže većina svih poslanika u Hrvatskom saboru. Predsednik i članovi Vlade polažu svečanu zakletvu pred Hrvatskim saborom. Tekst zakletve se utvrđuje zakonom. Na osnovu odluke Hrvatskog sabora o iskazivanju poverenja Vladi Republike Hrvatske, rešenje o imenovanju predsednika Vlade donosi predsednik Republike uz premapotpis predsednika Hrvatskog sabora, a rešenje o imenovanju članova Vlade donosi predsednik Vlade uz premapotpis predsednika Hrvatskog sabora (član 109). Vlada je odgovorna Hrvatskom saboru. Predsednik i članovi Vlade zajednički su odgovorni za odluke koje donosi Vlada, a lično su odgovorni za svoje područje rada (članak 114).

Trenutni Predsednik Vlade Republike Hrvatske je Zoran Milanović.

Sudska vlast uredi

U Republici Hrvatskoj sudsku vlast obavljaju prekršajni sudovi, opštinski sudovi, županijski sudovi, trgovinski sudovi, Visoki prekršajni sud Republike Hrvatske, Visoki trgovinski sud Republike Hrvatske, Upravni sud Republike Hrvatske i Vrhovni sud Republike Hrvatske.

Vrhovni sud Republike Hrvatske je najviši sud u državi. Zasedanja suda su otvorena za javnost i presude se donose javno, osim u pitanjima privatnosti optuženih. Sudije se imenuju na razdoblje od osam godina.

Državno sudsko veće u skladu s ustavom i zakonom imenuje, razrešava i odlučuje o stegovnoj odgovornosti sudija. Ima jedanaest članova iz redova istaknutih sudija, advokata i univerzitetskih profesora pravnih nauka, s tim da većina članova Državnog sudskog veća mora biti iz redova sudija. Predsednici sudova ne mogu biti birani za njegove članove.

Državno tužilaštvo Republike Hrvatske je samostalno i nezavisno pravosudno telo ovlašćeno i dužno da postupa protiv počinilaca kaznenih i drugih kažnjivih dela, preduzima pravne radnje radi zaštite imovine Republike Hrvatske, i podnosi pravna sredstva za zaštitu Ustava i zakona. To telo, dakle, nije sudska vlast i pred sudovima ima status stranke. Na čelu državnog tužilaštva (odvjetništva) nalazi se Glavni državni tužilac.

Ustavni sud uredi

Ustavni sud Republike Hrvatske odlučuje o ustavnosti zakona i ima pravo da opozove zakone koje smatra neustavnim. Može da optuži i predsednika države. Sastoji se od 13 sudija, koji biraju svog predsednika na razdoblje od 4 godine. Ustavni sud je tzv. četvrta poluga vlasti budući se njegovo postojanje i rad vodi isključivo ispod Ustava i Ustavnoga zakona o Ustavnom sudu Republike Hrvatske.

Lokalna i područna (regionalna) samouprava uredi

Prema članu 132. Ustava Republike Hrvatske, građanima se jamči pravo na lokalnu i područnu (regionalnu) samoupravu. To pravo građani ostvaruju preko lokalnih, odnosno područnih (regionalnih) predstavničkih tela koja su sastavljena od članova izabranih na slobodnim i tajnim izborima na osnovu neposrednog, jednakog i opšteg biračkog prava.

Jedinice lokalne samouprave su opštine i gradovi, a jedinice područne (regionalne) samouprave su županije. Njihovo područje određuje se na način propisan zakonom. Glavni grad Zagreb ima položaj županije.

Opština, grad i županija su pravna lica koje imaju svoj statut, grb i zastavu. Statutom se uređuje njihov samoupravni delokrug, obeležja, javna priznanja, ustrojstvo, ovlašćenja i način rada tela, način obavljanja poslova, oblici konsultovanja građana, sprovođenje referenduma u pitanjima iz delokruga, mesna samouprava, ustrojstvo i rad javnih službi, oblici saradnje jedinica lokalne, odnosno područne (regionalne) samouprave i druga pitanja od važnosti za ostvarivanje prava i obaveza.

Županije uredi

Županija je jedinica područne (regionalne) samouprave čije područje predstavlja prirodnu, istorijsku, saobraćajnu, privrednu, društvenu i samoupravnu celinu, a uspostavlja se radi obavljanja poslova od područnoga (regionalnog) interesa.

Hrvatska je podeljena na 20 županija i jedan grad, Zagreb. Ovo su županije i njihova sjedišta:

Hrvatske županije

Zagrebačka, Zagreb
Krapinsko-zagorska, Krapina
Sisačko-moslavačka, Sisak
Karlovačka, Karlovac
Varaždinska, Varaždin
Koprivničko-križevačka, Koprivnica
Bjelovarsko-bilogorska, Bjelovar
Primorsko-goranska, Rijeka
Ličko-senjska, Gospić;
Virovitičko-podravska, Virovitica
Požeško-slavonska, Požega
Brodsko-posavska, Slavonski Brod
Zadarska, Zadar
Osječko-baranjska, Osijek
Šibensko-kninska, Šibenik
Vukovarsko-srijemska, Vukovar
Splitsko-dalmatinska, Split
Istarska, Pazin
Dubrovačko-neretvanska, Dubrovnik
Međimurska, Čakovec
Grad Zagreb

Organi županije su:

županijska skupština — predstavničko telo koje donosi akte u okviru delokruga područne (regionalne) samouprave i obavlja druge poslove u skladu sa zakonom i statutom područne (regionalne) samouprave
župan i županijsko poglavarstvo — izvršna tela

Gradovi i opštine uredi

Opština je jedinica lokalne samouprave koja se osniva, u pravilu, za područje više naseljenih mesta koja predstavljaju prirodnu, privrednu i društvenu celinu, i koja su povezana zajedničkim interesima stanovništva.

U Hrvatskoj postoje 429 opština. Organi opština su opštinsko veće, opštinski načelnik i opštinsko poglavarstvo. U opštini koja ima do 3.000 stanovnika za obavljanje izvršnih poslova ne bira se poglavarstvo, već njegove dužnosti obavlja opštinsko veće.

Grad je jedinica lokalne samouprave u kojoj je sedište županije i svako mesto koje ima više od 10.000 stanovnika, a predstavlja urbanu, istorijsku, prirodnu, privrednu i društvenu celinu. Posebno, gradom se može utvrditi i mesto koje ne zadovoljava prethodne uslove, gdje za to postoje posebni razlozi (istorijski, privredni, geosaobraćajni).

U Hrvatskoj postoje 127 gradova. Tela gradova su gradska skupština, gradonačelnik i gradsko poglavarstvo. Interese gradova u Republici Hrvatskoj zastupa Udruga gradova u RH.

Izborni sistem uredi

Hrvatski Ustav osigurava svakom državljaninu Republike Hrvatske koji je navršio 18 godina života opšte i jednako biračko pravo. Pasivno biračko pravo stiče se takođe sa 18 godina života. Biračko pravo se ostvaruje na neposrednim izborima tajnim glasanjem.

Građani Republike Hrvatske na nacionalnom, odnosno državnom nivou biraju svoje predstavnike tj. zastupnike u Hrvatski sabor (najmanje 100, a najviše 160), po pravilu svake 4 godine, koliko traje mandat zastupnicima u Hrvatskom saboru. Svakih pet godina sprovode se izbori za predsednika Republike.

Na lokalnom nivou, građani biraju članove u predstavničkim telima jedinica lokalne i područne (regionalne) samouprave, odnosno članove opštinskih i gradskih veća i županijskih skupština.

Političke stranke uredi

Komunistička partija Hrvatske (kasnije preimenovana u Savez komunista Hrvatske) bila je jedina stranka tokom socijalističke Jugoslavije. Nakon prvih višestranačkih izbora (1990), desničarska Hrvatska demokratska zajednica (HDZ) došla je na vlast i držala je do 2000. godine.

Na izborima 2000. godine, Socijaldemokratska partija Hrvatske (SDP) i Hrvatska socijalno-liberalna stranka (HSLS) bile su glavni partneri u koaliciji u kojoj su bile i Hrvatska seljačka stranka (HSS), Hrvatska narodna stranka (HNS), Liberalna stranka (LS) i Istarski demokratski sabor (IDS). Ta koalicija levog centra pobedila je na izborima i vladala do 2001., kad je IDS istupio iz koalicije jer nije dobio veću istarsku autonomiju.

HSLS se raspao 2002. godine (po drugi put, a prvi put je tako nastao LS); glavnina stranke je izašla iz vlade, dok je ostatak osnovao stranku LIBRA i ostao na vlasti.

Koalicija pod vođstvom SDP-a ostala je na vlasti do izbora 2003. kad je izgubila od HDZ-a i drugih stranaka desnog centra.

HDZ je stvorio vladu iako nije ušao u koaliciju sa strankama kao što su HSS i HSP.

Pristup u članstvo u Evropskoj uniji danas je glavni državni cilj za većinu najvećih stranaka, iako se razlikuju po spremnosti na prihvatanje pravila EU.