Википедија

Prezviter Jovan

Prezviter Jovan (lat. rex et sacerdos ili indorum rex, kralj i sveštenik) bio je legendarni (izmišljeni), srednjovekovni vladar jednog velikog hrišćanskog carstva negde u Aziji, među muslimanima i paganima.

Prezviter Jovan

Nastanak legende uredi

Godine 1144. je latinski biskup Sirije Hugo iz Jabale, obavestio papu Eugenija III da su muslimani osvojili grad Edesu, u nadi da papa pokrene novi krstaški rat protiv muslimana. U svom pismu Hugo je pomenuo jednog moćnog hrišćanskog kralja sa imenom Jovan. Taj Jovan, po njemu, bio je vladar jednog velikog carstva istočno od Persije i Jermenije i navodno je osvojio od muslimana persijski grad Ekbatana, prestonicu antičkog Medijskog kraljevstvo (danas u zapadnom Iranu). Isti Jovan predstavljen je za potomka biblijskih mudraca sa istoka.

Hronista i biskup Oton Frajzinški bio je tad u pratnji pape i napisao je epizodu o Jovanu u svojoj hronici Chronica sive Historia de duabus civitatibus (O dvema državama). Oton se nadao da bi Jovan podržao zapadne hrišćane u borbi protiv muslimana.

Godine 1165. pojavilo se navodno pismo Jovana (Ioannis presbiteri Epistola), adresirano vizantijskom caru Manojlu I. Pismo je falsifikat nepoznatog porekla, i izazvalo je ogromnu reakciju da je papa Aleksandar III morao da objavi protivljenje, jer pored fantastičkog opisa Jovanovog carstva pismo je u očima pape predstavljalo i napad na papinu poziciju. Ipak je legenda o Jovanu toliko oživela da se i sam Aleksandar III nadao u pomoć legendarnog kralja u oslobođenju Jerusalima. Narednih vekova pismo se kopiralo, posebno sa nastankom štamparije, da je legenda dugo vreme ostala živa.

Legenda uredi

Jovanovo pismo opisuje čudnovito carstvo kom on vlada; u njemu „Jovan“ piše da mu je potčinjeno 72 kralja. Njegova prestonica zove se Bibrih ili Bribrih, a carstvo mu potiče od onostrane Indije, pa kroz pustinju do izlaska sunca. U njegovom carstvu ima slonova, kamila i dromedara, ali i fantastičkih bića poput vampira, satira, pigmejaca, džinova, kiklopa, jednookih ili rogastih ljudi, ptice feniks itd.

Kroz carstvo teče reka Idonus koja izvor ima u samom raju i čiji je pesak pun dragih kamenja. Na podnožju brda Olimpa nalazi se izvor koji svakome daje besmrtnost ko bi tri puta pio iz njega. U jednom moru od peska mogu se naći kamenja koje leče bolest, tako i jedna vrsta kamenja u obliku školjke koje u sebi ima vodu; ko bi se u toj vodi kupao izlečio bi se od gube i svake druge bolesti.

U pustinji žive ognjene gliste, od njih se dobija svila od koje se pravi kraljeva odeća i koja se čisti u vatri.

Jovanovu vojsku čine 13 kola, na svakim od njih po jedan veliki, zlatni krst i po 10.000 konjanika i 100.000 pešaka (ukupno, dakle, 130.000 konjanika i 1.300,000 pešaka).

Jovanovi dvorci su fenomenalni - kapije i vrata glavnog dvorca su prekriveni rogom rogaste zmije koje ne dopuštava otrov u dvorac. Zidovi i patos su od oniksa, stolovi od zlata i ametista. Spavaća soba Jovanova je okićena zlatom i dragim kamenjem, krevet je sav od safira. U blizini dvorca nalazi se ogromno ogledalo; da bi se do nj stiglo mora se preko 125 stepenica; u tom ogledalu Jovan može da prati sva dešavanja u svom carstvu i da otkriva zavere. Za drugi dvorac Jovan je dobio planove u vizijama, lično od Boga. Za njegovu gradnju korišćeni su najvredniji materijali, najdragocenija kamenja i zlato. Svako ko bi ušao u taj dvorac izgubio bi osećanja gladi, i kad bi ga napustio bio bi sit i izlečen od bolesti. U jednom ćošku krunske sale ima izvora, i ko bi od njega pio osetio bi sve šta bi želeo da jede i pije. Ko više puta pije iz te vode, ne bi umirao pre svojih 300 godina i ostajao bi sve vreme u mladim godinama. Ulazna kapija visoka je 130 lakata i sva je od blistavog kristala, okolo je sve zlato, a kapija se otvara i zatvara sama od sebe i bez dodira.

Pismo se završava objašnjenjem zašto se Jovan naziva „prezviterom“: iz skromnosti, i pošto njegovi podanici imaju takva krasna svetovna i crkvena zvanja da nijedno drugo zvanje ne bi moglo da opiše njegovu, Jovanovu, silu i dostojanstvo.

Traganje za prezviterom Jovana u Aziji uredi

Godine 1177. je papa Aleksandar III poslao svog lekara Filipa k Jovanu u Aziju sa jednom ličnom porukom, u kojom je pozivao Jovana u krstaški rat protiv Muslimana. Pomenuti Filip nije se nikad vratio, tragovi su mu se izgubili.

Nakon toga prezviter Jovan pominjao se u više izvorima. Nekoliko ekspedicije su poslane da bi se stvorila veza sa njim. Godine 1221. latinski biskup u Akonu u današnjem Izraelu, Žak de Vitri (Jacques de Vitry), piše papi Honoriju III o jednom moćnom kralju Davidu iz Indije, koji je krenuo u boj protiv Muslimana u Persiji i stigao do navrat Bagdada. Pomenuti biskup čuo je prve vesti o Džingis-kanu i njegovim osvajanjima i identifikovao ga je sa prezviterom Jovanom. Zaista je u Aziji, na putu svile, u Siriji, Iranu, Indiji i Kini, postojalo hrišćana, pre svega Nestorijanaca, ali njihov politički uticaj u mongolskom carstvu bio je minimalan.

Godine 1245/1246. papa Inoćentije IV poslao je tadašnjeg franjevca i kasnijeg barskog nadbiskupa Jovana Karpinija (Johannes de Plano Carpini) u diplomatsku misiju k Mongolima. Istovremenom Jovan Karpini dobio je obavezu da se raspita o prezviteru Jovanu. Karpini je stigao do mongolske prestonice Karakorum, ali o prezviteru Jovanu nije mogao da nađe konkretne informacije. Jovana carstvo Karpini je zamišljao negde u Indiji odnosno Dalekom istoku, te piše: Jednog drugog sina je Džingis-kan poslao sa vojskom protiv Inde... Vodio je i vojsku u boj protiv hrišćana koji žive u Velikoj Indiji. Kad je to čuo kralj te zemlje, koji se u narodu zove prezviter Jovan, krenuo je sa vojskom protiv njih...

Isti zadatak kao Karpini dobio je Vilijam Rubruški (Guillaume de Rubrouck) od francuskog kralja Luj IX. Vilijam je putovao 1253/1255. u Mongoliju, ali se vratio sa istim informacijama kao što Karpini.

Marko Polo je zamišljao Jovanovo carstvo u današnjoj severno-istočnoj Kini. On piše: Sad da se ispričaju dešavanja kako je počela vladavina Tatara: ovi su živeli u zemljama severa, u Jorca i Bargu, ali bez pravih stanova, to znači bez gradova i tvrdih naselja. Tu je bilo prostranih polja, dobrih pašnjaka, velike reke i time preteke od vode. Nisu imali gospodara, ali su plaćali tribut jednom moćnom knezu, koji se, kako sam saznao, na njihovom jeziku zvao Un-kan, šta kako neki veruju ima isto značenje kao prezviter Jovan na našem jeziku.

Marko Polo dalje piše i o jednom velikom boju između Džingis-kana i Un-kana, koja se završila sa smrću Un-kana i osvajanjem njegovog carstva: Tenduk, koje se nalazilo u nekadašnjem carstvu prezvitera Jovana, je jedna istočna provincija sa mnogim gradovima i dvorcima koji pripadaju vladavini velikog kana; svi kneževi iz porodice prezvitera Jovana ostali su zavisni otkad je Džingis-kan pokorio zemlju. Prestonica svakako zove se Tenduk (možda današnji Hohot severnozapadno od Pekinga). Sadašnji kralj je potomak prezvitera Jovana i zove se Đorđe. On je hrišćanin i sveštenik, veći deo stanovništva su hrišćani. Pomenuti Đorđe je šesti naslednik prezvitera Jovana.

Kako su krstaški ratovi prestajali, tu je traganje za jednog istočnog saveznika bilo sve manje važnije. Legenda o prezviteru Jovanu se umirila, ali je ostala u savesti mnogih ljudi. Nemac Hartman Šedel (Hartman Schedel) pominje Jovana kratko u svojoj svetskoj hronici iz 1493: U indijskoj zemlji zovu svog patrijarha prezvitera Jovana... Sad taj isti Jovan ne poštuje se jedino kao episkop nego isto kao car. O njemu se kaže da je mnoge kraljeve pokorio i da su mu potčinjeni i da u istim kraljevima ima stotinu arhiepiskopa. A vrhovna episkopska i carska stolica se nalaze u gradu Bibrit, i Jovan patrijarh je preko jednog velikog od Inde (koji je u godini Gospodnjoj hiljadu i sto došao u Rim) sve ovo javno rekao papi Kalistu i drugima prelatima.

Traganje za prezviterom Jovana u Africi uredi

Traganje za prezviterom Jovanom u Africi počelo je verovatno sa dominikancem Žordan de Severak (Jourdain de Séverac), koji u svojim pismama iz 1321—1324. prvi pominje Etiopiju ca carstvo prezvitera Jovana.

Mit o Jovanu primili su rado Portugalci u 15. veku, radi pravdanja za svoja osvajanja i plovidba oko Afrike. Portugalski kralj Manojlo I imao je nameru da potisne islamski uticaj u Africi i da kontinent dobije za hrišćanstvo, pri čemu je tražio savezništvo legendarnog prezvitera Jovana.

Preko Arapa stigla je vest o jednom hrišćanskom carstvu u istočnoj Africi, i mnogi su se setili Jovanove legende. Zaista su u istočnoj Africi, u današnjoj Etiopiji, postojale hrišćanske države, carstva od Aksuma i Lalibele, koje su jedno vreme imale i jači uticaj prema svojim susedima. Hrišćanstvo u Etiopiji ima svoj koren trgovace koji su iz Judeje i Sirije doneli novu veru. Za vreme najveće sile carstva od Aksuma, u 3. veku, tamošnji kralj Ezana proglasio je hrišćanstvo u monofizitskoj varijanti za državnu religiju. Postojale su tesne veze sa Koptima u Egipatu. Carstvo od Aksuma eksistiralo je do 10. veka, kada su zbog islamskih osvajanja u Egipatu i Siriji prekinute važne trgovačke i međunarodne veze. U 13. veku kralj Lalibela je obnovio jaku, hrišćansku državu u Etiopiji, u tradiciji carstva od Aksuma. U Roha, današnjem Lalibela, dao je izgraditi dvanaest monolitnih crkva, koje dan danas svedoče o veličini njegove države.

 
Umišljeno carstvo prezvitera Jovana u Africi (žuta boja)

Vrh rane ekspanzije Etiopije k sever-istoku (današnjoj Somaliji) i osvajanje islamskih krajeva u 15. veku išlo je u isto vreme sa evropskim otkrićama pod vođstvom Portugala, prema tome ne treba da čudi ako se Etiopija identifikovala sa carstvom prezvitera Jovana. U srednjem veku bilo je dosta putovanja evropskih avanturista u taj region; međutim, putnici koji su došli do Etiopije više se nisu pustali da napuste zemlju, tako da su pouzdane informacije dalje nedostajale.

Godine 1487. je Pedro da Kovilja (Pedro da Covilhã) putovao po nalogu portugalskog kralja Žoaoa II u istočnu Afriku i stigao je i do Etiopije, ali je zadržan u Etiopiji i nije mu bilo dozvoljeno da se vrati. Isto kao Kovilja proao je Alfonso de Pajva (Alfonso de Payva), koji je iz Aleksandrije pokušao da stigne u Etiopiju. Njegovi su se tragovi izgubili.

Prvi koji su se vratili iz Etiopije bila je ekspedicija pod vođstvom Rodriga da Lima (Rodrigo da Lima) 1520. godine. Sveštenik koji je pratio ekspediciju, Francisko Alvares (Francisco Álvares), prvi je Evropljanin koji je sa Verdadeira Informação das Terras do Preste João das Índias (Lisabon, 1540) napisao izveštaj o Etiopiji, no zagonetku o prezviteru Jovanu ni on nije mogao rešiti.

Kartografije Jovanovog carstva uredi

Na evropskim kartama umišljeno carstvo prezvitera Jovana bilo je zabeleženo sve do 16. veka. Par primera su:

  • Svetski atlas Andreasa Valdbergera (Andreas Waldberger) iz 1448, sa prestonicom Bibrih severno od Sri Lanke.
  • U Libeku napravljena karta sa Jerusalimom u centru pokazuje Jovanovo carstvo južno od Indije i zapadno od Vavilona.
  • Svetski atlas Huana de la Koza (Juan de la Cosa) iz 1500. pokazuje Jovanovo carstvo severno od Etiopije, zapadno od reke Nila.

Sa otkrivanjem nepoznatih krajeva sveta Jovanovo carstvo se gubilo iz svetskih atlasa i karta, i time su se završavale i legende o caru i svešteniku Jovanu.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Презвитер_Јован&oldid=26464470”