Википедија

Severna Makedonija

држава у југоисточној Европи
(preusmereno sa Република Македонија)
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Severna Makedonija (višeznačna odrednica).

Severna Makedonija (mkd. Северна Македонија, alb. Maqedonia e Veriut), zvanično Republika Severna Makedonija (mkd. Република Северна Македонија, alb. Republika e Maqedonisë së Veriut), država je u jugoistočnoj Evropi u središnjem dijelu Balkanskog poluostrva. Zauzima površinu od 25.713 km2 i ima nešto manje od 2 miliona stanovnika. Glavni i najveći grad je Skoplje sa preko pola stanovnika, a u njemu se nalaze sedišta državnih institucija i predstavlja politički, administrativni, privredni, univerzitetski i kulturni centar zemlje. Ostali veći gradovi su Bitolj, Kumanovo, Prilep, Tetovo, Ohrid, Veles, Štip i Gostivar. Zvanični jezici su makedonski i albanski, a zvanična valuta makedonski denar.

Republika Severna Makedonija
Република Северна Македонија  (makedonski)
Republika e Maqedonisë së Veriut  (albanski)
Himna: Danas nad Makedonijom
(mkd. Денес над Македонија)
Položaj Severne Makedonije
Glavni grad i najvećiSkoplje
42° 0′ N 21° 26′ E / 42.000° S; 21.433° I / 42.000; 21.433
Službeni jezik
Vladavina
Oblik državeunitarna parlamentarna republika
 — PredsednikStevo Pendarovski
 — Predsednik VladeTalat Džaferi
 — Predsednik SobranjaJovan Mitreski
Zakonodavna vlastSobranje
Istorija
Stvaranje‍
 — Socijalistička Republika Makedonija2. avgust 1944.
 — Referendum o nezavisnosti8. septembar 1991.
Geografija
Površina‍
 — ukupno25.713 km2 (145)
 — voda (%)1,9
Stanovništvo‍
 — 2021.Pad 1.836.713[1] (144)
 — gustina80,1 st./km2 (122)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 49,05 mlrd. $[2] (130)
 — po stanovnikuRast 21.391 $[2] (75)
IHR (2021)0.770 (78) — visok
Valutamakedonski denar
 — kod valuteMKD
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
UTC +2 (CEST)
Internet domen‍.mk
.мкд‍
Pozivni broj+389
^ Nacionalni i zvanični jezik u svim vidovima na celoj teritoriji države i u njenim međunarodnim odnosima.
^ Kozvanični jezik na državnom nivou (izuzev odbrane, centralne policije i monetarne politike) i u mesnim samoupravnim jedinicama u kojima je 20% i više govornika.

Na referendumu 8. septembra 1991. građani su izglasali nezavisnost od Jugoslavije, ali zbog spora sa Grčkom oko imena se do februara 2019. u Organizaciji ujedinjenih nacija i u mnogim službenim dokumentima u inostranstvu, koristio naziv Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija[3][4][5] (skraćeno BJR Makedonija ili BJRM). Severna Makedonija se na severu graniči sa Srbijom (221 km),[a] na zapadu sa Albanijom (151 km), na jugu sa Grčkom (246 km) i na istoku sa Bugarskom (148 km). Ukupna dužina granice iznosi 766 km.

Severna Makedonija je takođe članica NATO, Saveta Evrope, Svetske banke, OEBS, CEFTA, OCES i STO. Od 2005. godine je i kandidat za ulazak u Evropsku uniju.[6][7] Severna Makedonija je zemlja sa višim srednjim prihodima prema definicijama Svetske banke i prošla je značajne ekonomske reforme od svoje nezavisnosti u razvoju otvorene privrede.[8] Takođe je zemlja u razvoju, rangirana na 82. mestu prema Indeksu humanog razvoja. Svojim građanima pruža socijalnu sigurnost, univerzalni sistem zdravstvene zaštite i besplatno osnovno i srednje obrazovanje.

Spor oko imena

Glavni članci: Makedonsko pitanje i Spor oko imena između Severne Makedonije i Grčke

Zbog spora oko imena sa Grčkom, Ujedinjene nacije, neke zemlje Evropske unije uključujući Nemačku i Francusku, i druge međunarodne organizacije zvanično su koristile privremenu referencu Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija (BJRM).[9]

Suština spora je pitanje da li jedna država može uzeti ime šire geografske oblasti (u ovom slučaju oblast Makedonija), ako njena teritorija obuhvata jedan njen manji deo (Vardarska Makedonija) i da li u tom slučaju ona iskazuje teritorijalne pretenzije ka susednim državama u kojima se nalaze preostali delovi ove oblasti (Periferije zapadna, središnja i istočna Makedonija u Grčkoj koje čine Egejsku Makedoniju i Blagoevgradska oblast u Bugarskoj koja čini Pirinsku Makedoniju). Narod koji danas naseljava prostor Severne Makedonije je slovenskog porekla, ali je njegova etnička pripadnost i dan danas predmet sporenja. Danas sami stanovnici se većinom nazivaju i smatraju Makedoncima, a svoj jezik makedonskim jezikom. Narodi koji danas naseljavaju prostore Egejske Makedonije i Pirinske ne smatraju sebe Makedoncima u etničkom smislu.

Kraj spora oko imena je objavljen 12. juna 2018. godine kada je makedonski premijer Zoran Zaev objavio da je dogovoreno rešenje u vidu preimenovanja države u Republika Severna Makedonija, dok bi se državljanstvo nazivalo makedonsko/državljanin Republike Severne Makedonije, a jezik makedonski. Nakon toga je održan referendum 30. septembra 2018. na kom je, i pored slabe izlaznosti sa 36,91% izašlih glasača, proglašeno da će se nastaviti sa procesom preimenovanja pošto 94,18% od izašlih glasača su podržali ideju za ulazak Makedonije u Evropskoj Uniji i NATO sa prihvatanjem Prespanskog sporazuma. Makedonski parlament (Sobranje) 19. oktobra 2018. i zvanično je usvojio odluku o početku ustavnih promena koje su završili 11. januara 2019, a stupili su na snagu 12. februara, nakon što je grčki parlament ratifikovao Prespanskog ugovora i protokol o članstvu Severne Makedonije u NATO-u.

Geografija

Glavni članak: Geografija Severne Makedonije

Položaj

 
Fizičko-geografska karta Severne Makedonije

Severna Makedonija je država na Balkanskom poluostrvu. Zauzima površinu od 25.713 km². Ukupna dužina granica iznosi 766 km. Država se graniči sa Srbijom na severu (221 km, od toga 159 km sa Kosmetom), na zapadu sa Albanijom (151 km), na jugu sa Grčkom (246 km) i na istoku sa Bugarskom (148 km).[10]

Severna Makedonija se nalazi u gornjem i srednjem Povardarju, između Šarskih-pindskih i Rodopskih planina. Nalazi se u široj geografskoj regiji Makedoniji.

Reljef

 
Šar-planina

U Severnoj Makedoniji se izdvajaju 3 reljefne celine: Zapadna Severna Makedonija, središnji deo ili Povardarje i Istočna Severna Makedonija.

Zapadni deo čini mlado nabrano Šarsko-pindske planine građene od paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka (Baba, Šar-planina, Korab, Jakupica, Nidže).[11][12] Između planina nalaze se duboke doline Crnog Drima i više planinskih kotlina: Pološka kotlina, Debarska kotlina, Ohridska kotlina, Prespanska kotlina i Bitoljsko-prilepska kotlina. Pološka i Prespanska kotlina su najveće. Gornja Reka je geografski i etnografski podregion šireg regiona Reke, na zapadu Severne Makedonije, to je alpski planinski i robustan region sa planinskim pašnjacima.[13]

Središnji deo ili Povardarje tektonski je labilan prostor ispunjen jezerima i rekama. Naslage potiču iz paleozoika i iz mezozoika i tercijara. Tu se nalazi niz kotlina, međusobno povezanih klisurama: Skopska kotlina, Veleška kotlina, Tikveš, Đevđelijska kotlina.

Istočna Severna Makedonija je niža od zapadnog dela zemlje. Obuhvata istočne pritoke reke Vardar, kotline se nalaze na visini oko 250 m, a nastale su erozijom eolskih sedimenata iz neogena. Okružuje je visokoplaninski pojas. Na istoku su to Osogovske planine, Vlahina, Plačkovica, Ogražden, a na zapadu Istočne Severne Makedonije to su Kožuv, Kozjak, Dren i Jakupica.

Usamljena uzvišenja građena su od granita, kristalastih škriljaca i magmata. Između njih prostiru se kotline ispunjene tercijarnim jezerskim talozima: Strumička kotlina, Kumanovska kotlina i Ovče polje.

Klima

U Severnoj Makedoniji vlada submediteranska klima koju odlikuju vruća i suva leta i hladne i vlažne zime.[14][15] Srednje godišnje temperature opadaju od severa prema jugu zemlje. Prijatna klima Severne Makedonije, uglavnom pod uticajem tople mediteranske struje koja stiže dolinama reka izuzetnog kvaliteta vode, plodno zemljište i veliki broj sunčanih dana, Ohrid ima 2.300 sunčanih sati godišnje, omogućavaju plodonosnu žetvu i odlične tradicionalne proizvode. Najviša zabeležena temperatura je bila 45,7 °C u Demir Kapiji jula 2007. godine,[16] a najniža u Berovu –39,5 °C 27. januara 1954. godine.[17]

Srednja godišnja količina padavina je u planinama oko 1.000 — 1.500 mm, a u zavetrinskim kotlinama 600 — 700 mm. Najplodnija su glinasto — ilovasta tla u nižim delovima kotlina. U brdsko — planinskim delovima prevladavaju kamenjari i rankeri (humusna šumska tla).

Što se vegetacije tiče, u nižim delovima prevladavaju hrast medunac, obični grab i cer, dok u višim delovima nalazimo bukvu i bukovo-jelove šume. Takođe nalazimo i zimzeleno sredozemno rastinje.

Vode

Najvažnije reke su: Vardar, Treska, Crna reka, Pčinja, Bregalnica, Strumica i Crni Drim. Najveći deo zemlje je u slivu Egejskog mora preko reke Vardar, dugačka 388 km (od toga 301 km u Severnoj Makedoniji), koji predstavlja najvažniji rečni tok i žilu-kucavicu zemlje. Manji, zapadni deo je u slivu Jadranskog mora preko reke Crni Drim i njegovih pritoka, dok Binačka Morava pripada Crnomorskom slivu.

Severna Makedonija ima tri značajna prirodna jezera — Ohridsko, Prespansko i Dojransko. Posebno je značajno i turistički posećeno Ohridsko jezero, jedno od najstarijih jezera na Zemlji, u njemu žive endemski primerci, ohridska pastrmka, belvica (Salmothymus ohridanus), jegulja, i više tipova račića, puževa i školjki, bistrina vode i njena prozirnost je do 50 m.[18] Dojransko jezero je međugranično sa Grčkom, sa kojom danas postoji spor zbog preteranog korišćenja jezerske vode za navodnjavanje severne Grčke. Pelisterske oči su dva glečerska jezera na Pelisteru (vrhu planine Baba). Postoji Veliko (Golemo) i Malo jezero, i ona se zajedno nazivaju Pelisterske oči.

Najviši vodopad u Severnoj Makedoniji je Smolarski vodopad koji se nalazi na jugoistoku zemlje, na nadmorskoj visini od 600m u području sela Smolari.[19]

 
Malo Pelistersko jezero

Nacionalni parkovi

U Severnoj Makedoniji postoje tri nacionalna parka:

Ime Osnovan Površina (ha) Mapa Slika
Nacionalni park Mavrovo 1949[20] 73.088
 
 
  
Nacionalni park Galičica 1958[21] 22.750
 
 
  
Nacionalni park Pelister 1948[22] 17.150
 
 
  

Flora i fauna

 
Makedonski bor, balkanski bor ili molika, jedno od najprepoznatljivijih vrsta drveća u Severnoj Makedoniji

Biljni svet u Severnoj Makedoniji predstavlja oko 210 biljnih porodica sa 920 rodova te oko 3.700 biljnih vrsta. Najrasprostranjenija je grupa cvetnica sa oko 3.200 vrsta, koje slede mahovine sa 350 vrsta te paprati sa 42 vrste.

Nacionalni park Pelister kod Bitolja je poznat po prisustvu endemskog severnomakedonskog bora, kao i drugih 88 vrsta biljaka koje predstavljaju gotovo 30% severnomakedonske dendroflore. Šume makedonskog bora na Pelisteru se mogu podeliti na dve zajednice: šume bora sa papratima i šume sa čempresima. Severnomakedonski bor, jedna posebna vrsta četinarskog drveta, je relikt tercijarnog biljnog sveta, a bor molika sa pet iglica prvi put je pronađen i opisan na Pelisteru 1893. godine.

U severnomakedonskim šumama takođe raste i severnomakedonski hrast, tužne vrbe, bele vrbe, topole, brestovi i druge vrste drveća. Na bogatim pašnjacima i livadama Šar-planine, Mavrova i Bistre raste još jedna biljka karakteristična za Severnu Makedoniju — mak. Kvalitet gustog soka maka se u svetu meri jedinicama morfina. Dok kineski opijum imaju osam tih jedinica i smatra se visokokvalitetan, indijski opijum sadrži sedam, a turski opijum samo šest, severnomakedonski opijum sadrži punih 14 jedinica morfina i jedan je od najkvalitetnijih vrsta opijuma na svetu.[23]

Životinjski svet Severne Makedonije je veoma bogat i uključuje vukove, medvede, lisice, jelene, veverice, divlje svinje i divokoze. Vrlo retko može se pronaći i ris u planinama zapadnog dela zemlje, dok jelena ima u području Demir Kapije. Tri velika jezera u zemlji predstavljaju odvojene životinjske zone, što je naznaka dugotrajne teritorijalne i vremenske izolacije. Životinjski svet Ohridskog jezera je ostatak ranije ere, a poznato je po svojim ribama, između ostalih Ohridskoj pastrmci, krkuši, pižorima i drugim. Takođe, ovo jezero je poznato i po određenim vrstama puževa, čije je poreklo datirano na 30 miliona godina. Slične vrste se mogu naći još samo u Bajkalskom jezeru. Ohridsko jezero je u zoološkim studijama poznato i po jegulji i njenom čudesnom ciklusu razmnožavanja. Ona dolazi u Ohridsko jezero iz dalekog Sargaškog mora, te u Ohridskom jezeru ostaje u dubinama 10-tak godina. Kada polno sazri, neobjašnjivim instinktom jegulja u jesen polazi nazad na mesto svog rođenja. Tamo polaže jaja i umire, da bi njeni potomci ponovili ciklus.

Istorija

Glavni članak: Istorija Severne Makedonije

Stari vek

Glavni članci: Peonija i Antička Makedonija
 
Ruševine antičkog grada Stobi u današnjoj Severnoj Makedoniji.

U starom veku, najveći deo teritorije Severne Makedonije (severni i istočni deo sliva Vardara) je bio u sastavu kraljevine Paonije, koju su naseljavali Pajonci, narod tračkog porekla, kao i u sastavu Ilirije i Dardanije, koji su naseljavala ilirska plemena. Sedište Pajonije je bilo prvo u Vilazori (današnji Veles), a kasnije u Stobiju.[24]

Najjužniji pojas današnje Severne Makedonije zauzimala je Antička Makedonija. Antički Makedonci su bili stari balkanski narod, koji je govorio jedan nedovoljno poznat jezik. Prvi značajni kralj antičkih Makedonaca je bio Filip II Makedonski. Godine 336. p. n. e. Filip II Makedonski je pokorio gornju Makedoniju, južnu Pajoniju i starogrčke polise. Filipov sin Aleksandar Veliki je osvojio i uključio u svoju državu ostatak regiona, stigavši na severu čak do Dunava. Na istoku Aleksandar je porazio Persijsko carstvo, pa se njegova imperija protezala od Dunava i Jonskog mora do Egipta i Indije. Posle njegove smrti 323. p. n. e., usled sukoba Aleksandrovih generala, ova ogromna država se raspala na tri dela. Makedonijom su zavladali kraljevi iz dinastije Antipatrida, ali njihova vladavina nije dugo potrajala zbog sukoba sa rivalskom dinastijom Antigonida.

 
Antički grad Herakleja koju je osnovao Filip II Makedonski

280. p. n. e. Gali pod Brenom su opustošili državu Pajonaca, koje su ugrožavali i Dardanci. Pajonija se kasnije oporavila, ali ju je 217. p. n. e. makedonski kralj Filip V Makedonski uključio u Makedonsko kraljevstvo.

Makedonsko savezništvo sa Kartaginom i prodor rimske države na istok je dovelo do tri Makedonska rata (215. p. n. e.-168. p. n. e.). Da bi se osigurao od Rimljana, Filip V je pojačao fortifikacije u Skoplju i Uskani (današnje Kičevo), a sa juga je imao okupiranu Grčku. Međutim, grčki polisi i Rimljani su se udružili i pod pritiskom Rimljana morao se povući iz Grčke i postaviti odbranu u klisuri Tempi. Ipak, u doba vladavine njegovog sina, Perseja V, Rimljani su ušli sa juga i pobedili Perseja u bici kod Pidne, posle koje je Makedonsko kraljevstvo u celosti potpalo pod rimsku vlast, a poslednji kralj Makedonije Persej V je odveden kao rob u Rim. Pod rimskom vlašću ova oblast je podeljena između dve rimske provincije; veći deo je bio deo u okviru provincije Makedonije, dok je najseverniji deo bio uključen u sastav Gornje Mezije. Posle podele Rimskog carstva 395. na Istočno i Zapadno rimsko carstvo, Makedonija je postala deo Istočnog rimskog carstva.

Srednji vek

 
Manastir Svetog Nauma kod Ohrida

Južni Sloveni su se naselili na teritoriju današnje Severne Makedonije u 6. veku. Sloveni su učestvovali u nekoliko pohoda na Vizantiju, sami ili u savezu sa Avarima i Prabugarima. Oko 680. godine grupa Prabugara, koje je predvodio kan Kuber se naselila u Pelagoniji i pokrenula pohode u oblast Soluna.

Krajem 7. veka vizantijski car Justinijan II je organizovao masovni pohod protiv Slovena na grčkom poluostrvu, u kojem je zarobio veliki broj Slovena i preselio ih u Kapadokiju. Do vladavine Konstansa II (koji je takođe organizovao pohode protiv Slovena), značajan broj severnomakedonskih Slovena je zarobljen i preseljen u centralni deo Male Azije.

Za vreme vladavine bugarskog cara Presijana I, oblast Makedonije je 837. postala deo Prvog bugarskog carstva. U ovom periodu su među Slovenima delovali braća Ćirilo i Metodije, poreklom iz Soluna, koji su tvorci glagoljice i starocrkvenoslovenskog jezika i čijim radom je veliki broj Slovena pokršten. Njihovi učenici Kliment i Naum su u Ohridu osnovali jak kulturni centar. U 10. veku u Severnoj Makedoniji se pojavilo bogumilsko učenje, kao odgovor na potčinjavajući feudalni crkveno-ekonomski sistem. Ono se brzo proširilo po celoj Evropi.

 
Skopsko kale

Prvo bugarsko carstvo je 968. napala i pokorila Kijevska Rusija, ali je vizantijski car Jovan I Cimiskije 971. godine uspeo da od Kijevske Rusije preotme istočne delove Prvog bugarskog carstva. U međuvremenu, u zapadnom delu Prvog bugarskog carstva izbio je ustanak četvorice braće komitopula (Davida, Arona, Mojsija i Samuila) protiv Vizantije. Braća su 976. pokrenule novu veliku kampanju protiv Vizantije. Samuilo je iste godine ostao sam u borbi protiv Vizantije, tokom koje je uspeo da stvori moćno carstvo koje se protezalo od Jadranskog do Crnog mora i od Dunava do Tesalije. Samuilova država je postojala do 1018. nakon čega je ponovo dospela pod vlast Vizantije.

 
Manastir Svetog Đorđa, Staro Nagoričane

Slovenski ustanci su nastavili da izbijaju na mahove, često uz pomoć srpskih kneževina na severu. Svaku privremenu nezavisnost koju su ustanici uspevali da steknu Vizantija je obično brzo gušila. Ovaj period su obeležili ratovi Normana i Vizantije. Normani su krenuli u napad sa svojih teritorija u južnoj Italiji i privremeno su zavladali malim teritorijama na severozapadnoj obali.

Međutim sa krajem 12. veka, nezaustavljivo slabljenje Vizantije je pružilo okolnim državama da na duže vreme drže Severnu Makedoniju. Početkom 13. veka obnovljeno Bugarsko carstvo je zavladalo ovom oblašću. Zbog unutrašnjih problema carstvo nije dugo trajalo, a region je u drugoj polovini 13. veka ponovo došao pod kontrolu obnovljene Vizantije. Od kraja 13. veka Severna Makedonija je postala deo srpske kraljevine, a Skoplje je 1346. postalo prestonica Dušanovog carstva.

Posle smrti cara Dušana, slabi naslednik i borbe za moć su još jednom podelile Balkansko poluostrvo, što se poklopilo sa prodorom Osmanlija u Evropu. Oblašću Makedonije upravljali su braća Vukašin i Uglješa Mrnjavčević, koji su pokušali da zaustave Turke u Maričkoj bici 1371. Posle njihovog poraza, Vukašinov sin Marko Mrnjavčević i braća Dejanovići su postali turski vazali.

Novi vek i savremeno doba

Pod Osmanskim carstvom

Turci su ovu oblast osvojili u prvoj polovini 15. veka i ona je ostala u sastavu Osmanskog carstva narednih skoro 5 vekova.

Nakon pada Carigrada 1453. i nestankom Vizantijskog carstva, sultan Mehmed II je 1454. godine potvrdio carigradskog patrijarha za duhovnog vođu svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu. Carigradski patrijarh je zato podržavao osmanska osvajanja, a Srpska i Bugarska pravoslavna crkva su izgubili svoju autokefalnost. Sveštenstvo u tim negrčkim crkvama je imenovao carigradski patrijarh, a Patrijaršija je bila odgovorna za prikupljanje poreza. Saradnja pravoslavne crkve i Turaka je pored fizičkog omogućila i kulturni opstanak pravoslavlja u Osmanskom carstvu. Grčki i jermenski sveštenici su imali prednost nad srpskim, bugarskim i rumunskim sveštenicima. Sultan je 1767. godine raspustio Ohridsku arhiepiskopiju, što je još više ojačalo uticaj grčke crkve među Slovenima. Pravoslavna crkva je svoj položaj u osmanskom društvu dugovala činjenici da nijedna druga pravoslavna država do polovine 17. veka nije ugrožavala Osmansko carstvo. Rusko-turski ratovi su narušili ovaj odnos, a posle Rusko-turskog rata 1768-1774. i Kučukkainardžijskim mirom Rusija je postala zaštitnik svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu.

 
Grad Bitolj u 19. veku

Tokom turske vladavine u ovoj oblasti, zbog doseljavanja turskog stanovništva i islamizacije, živeo je značajan broj muslimanskog stanovništva. Za vreme turske vladavine Skoplje i Bitolj su bili središta dva ejaleta. Dolina Vardara, koja je kasnije postala centralni deo Severne Makedonije, bila je u sastavu Osmanskog carstva sve do Prvog balkanskog rata, uz izuzetak kratkog perioda tokom 1878, kada su je zauzeli Rusi tokom Rusko-turskog rata 1877—1878. kada je pripala Bugarskoj. Tokom Ilindenskog ustanka u južnom delu današnje Severne Makedonije ustanici su osnovali kratkotrajnu Kruševsku republiku.[25]

Pre početka Prvog balkanskog rata, Srbija i Bugarska su odlučile da današnja teritorija Severne Makedonije dobije status autonomije, a ukoliko to bude nemoguće — da bude podeljena po liniji Kriva Palanka—Ohrid, nakon što Osmansko carstvo bude poraženo. Bugari nisu ispoštovali obavezu o delovanju svoje vojske u Severnoj Makedoniji nego su skoro svu vojsku usmerili prema Istanbulu gde su uz ugovorom neplaniranu pomoć srpske vojske pružili pomoć u zauzimanju Jedrene, pa zato Srbija nije imala obavezu da poštuje ugovor sa Bugarskom.

Kraljevina Srbija i Kraljevina Jugoslavija

 
Podela Makedonije 1913.
Glavni članci: Drugi balkanski rat, Bukureški mir 1913., Proklamacija o prisajedinjenju 1913. i Makedonska vojno-inspekciona oblast

Bugarska se smatrala oštećenom pri podeli Makedonije, te je započela Drugi balkanski rat. Kada su Srbija, Grčka, Rumunija i Turska pobedile Bugarsku u Drugom balkanskom ratu, Vardarska Makedonija (danas Severna Makedonija) je postala sastavni deo Srbije (1913—1915), Egejska Makedonija je pripala Grčkoj, a Pirinska Makedonija Bugarskoj. Unutrašnja Makedonska Revolucionarna Organizacija — VMRO je osnovana 1893. u Solunu, sa ciljem da Makedonija dobije autonomiju u okvirima Turske, kako bi kasnije postala deo Bugarske. Ova organizacija je imala izrazito antisrpski karakter. U Prvom svetskom ratu (1914—1918) je kao deo Kraljevine Srbije bila okupirana od Bugarske, koja je dočekana kao osloboditelj od strane bugarizaciju domaćeg stanovništva.

Posle rata je postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918—1941).[26] Članovi VMRO-a su zajedno sa ustašama izvršili atentat na kralja Jugoslavije Aleksandra I Karađorđevića u Marselju 1934. U okviru Kraljevine SHS, teritorija Vardarske Makedonije je bila deo provincije Južne Srbije, a potom (od 1922. godine) je podeljena na tri oblasti (Skopsku, Bregalničku i Bitoljsku). Od 1929. do 1941. godine je činila glavni deo Vardarske banovine, čije se upravno sedište nalazilo u Skoplju.

Drugi svetski rat

 
Spomenik Ilinden u Kruševu
Glavni članci: Okupatorska podela Jugoslavije u Drugom svetskom ratu i Makedonija u Narodnooslobodilačkoj borbi

Nakon Aprilskog rata, jugoslovenski deo Makedonije podelile su italijanska marionetska Velika Albanija i Kraljevina Bugarska. Pokrajinsko rukovodstvo KPJ na čelu sa probugarski orijentisanim sekretarom Metodijem Šatorovim oklevalo je da podigne oružani ustanak protiv okupatora. Nakon uklanjanja Šatorova i započetih priprema, oružani ustanak u Vardarskoj Makedoniji započeo je 11. oktobra 1941. godine, napadom Prilepskog partizanskog odreda na bugarsku stanicu u Prilepu. Ustanak je počeo da se omasovljuje tek početkom 1942. godine. Bugari su zauzeli veći, istočni i središnji, deo Vardarske Makedonije, dok je zapadni deo ušao u sastav Kraljevine Albanije, koja je bila italijanski protektorat.

Antifašističko sobranje narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) je predstavljalo vrhovno predstavničko, zakonodavno i izvršno telo Demokratske Federalne Makedonije u periodu od avgusta 1944. do aprila 1945. godine. Konstituisana je 2. avgusta 1944. godine, na svom Prvom zasedanju, a 16. aprila 1945, na Trećem zasedanju je preraslo u Narodnu skupštinu Makedonije.[27]

Inicijativni odbor za osnovanje ASNOM-a formiran je novembra 1943. godine u selu Crvena voda. U njegovom sastavu nalazili su se: Metodije Andonov Čento (predsednik), Strahil Gigov (sekretar), Cvetko Uzunovski, Venko Markovski i Mihajlo Apostolski.

Narodna/Socijalistička Republika Makedonija

 
 
 
Socijalistička Republika Makedonija u okviru Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Glavni članak: Socijalistička Republika Makedonija
 
Skoplje je teško oštećeno u zemljotresu 1963.

Posle rata Vardarska Makedonija više nije bila sastavni deo Srbije već je na tom prostoru formirana Narodna Republika Makedonija, kasnije Socijalistička Republika Makedonija. Ona je u periodu od 1945. do 1991. godine bila federalna jedinica SFRJ.

Zadaci prve vlade novoformirane republike bili su poboljšavanje zdravstvene zaštite, iskorenjivanje nepismenosti, standardizacija posebne makedonske azbuke i makedonskog jezika u odnosu na srpsku azbuku i srpski jezik, razvoj prosvetnog sistema i ostalo. Bila je pokrenuta i ubrzana industrijalizacija.

Glavni grad Narodne Republike Makedonije, Skoplje je 26. juna 1963. godine zadesio jak zemljotres, jačine 9 stepeni merkalijeve skale, koji je načinio velike ljudske žrtve (1.070 mrtvih i oko 4.000 povređenih) i ogromnu materijalnu štetu (90% građevina je bilo porušeno).

Makedonska pravoslavna crkva nastala je nekanonskim odvajanjem od Srpske pravoslavne crkve 17. jula 1967. godine.

Nezavisnost

 
Bista posvećena palom makedonskom vojniku.

Dana 15. januara 1991. godine u Skoplju Skupština SR Makedonije usvojila je Deklaraciju o nezavisnosti. Građani su na referendumu 8. septembra 1991. izglasali nezavisnost SR Makedonije od SFRJ. Dana 27. marta 1992. godine poslednje jedinice JNA napustile su SR Makedoniju. Međutim, međunarodno priznanje države je usporavala Grčka zbog spora oko imena nove države i njenih simbola. Kao kompromis, Ujedinjene nacije su 1993. priznale novu državu pod imenom Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija. Grčka je i dalje bila nezadovoljna i februara 1994. je uvela trgovinsku blokadu. Blokada je ukinuta u septembru 1995. kada je Severna Makedonija promenila izgled svoje zastave i delove svog ustava koji su joj dozvoljavali da se meša u unutrašnje probleme drugih država.

Severna Makedonija je jedina republika koja se od SFRJ odvojila bez rata. Ipak, stanje u njoj je ozbiljno destabilizovano tokom rata na Kosmetu, kada je veliki broj kosovskih Albanaca izbegao u Severnu Makedoniju. Iako su se izbeglice vratile na Kosmet posle rata, albanski nacionalisti sa obe strane granice su se pobunili sa ciljem ostvarivanja autonomije ili nezavisnosti delova Severne Makedonije naseljenih Albancima. Sukobi između severnomakedonske vojske i policije s jedne i albanskih separatista s druge strane vodili su se na severu i zapadu države, između marta i juna 2001. Rat je okončan intervencijom NATO pakta, koji je nadgledao uspostavljanje primirja. Po odredbama Ohridskog sporazuma, severnomakedonska vlada se obavezala da dozvoli veći stepen političke moći i kulturne autonomije albanskoj manjini. Albanska strana se obavezala da se odrekne separatističkih zahteva i prizna sve severnomakedonske institucije, kao i da se razoruža i preda sve oružje NATO paktu.[28] Predsednik Severne Makedonije, Boris Trajkovski, je 2004. poginuo u avionskoj nesreći u blizini Mostara. Nasledio ga je predsednik Branko Crvenkovski.

Stanovništvo

 
Broj stanovnika Severne Makedonije od 1992. do 2003. (u hiljadama)
 
Etnički sastav Severne Makedonije po naseljima 2002. godine
 
Jezički sastav Severne Makedonije po naseljima 2002. godine
 
Verski sastav Severne Makedonije po naseljima 2002. godine
Glavni članak: Demografija Severne Makedonije

Prema popisu stanovništva iz 2002. broj stanovnika Severne Makedonije se neznatno smanjio zbog iseljavanja i iznosio je 2.022.547. Etnički sastav je bio sledeći:

Stanovništvo Severne Makedonije po etničkoj pripadnosti‍
Makedonci
  
 1.297.981 64,18%
Albanci
  
 509.083 25,17%
Turci
  
 77.959 3,85%
Romi
  
 53.879 2,66%
Srbi
  
 35.939 1,78%
Vlasi
  
 9.695 0,48%
ostali
  
 38.011 1,88%
ukupno: 2.022.547

Veroispovest

Najviše ima pravoslavaca (64,7%), muslimani (33,3%), znatno manje ostale hrišćanske verske grupe (0,37%), uglavnom katolici i protestanti i jevreji. Po ovim podacima Severna Makedonija je druga zemlja sa muslimanskom manjinom u celoj Evropi (posle većinski muslimanskih zemalja). Jedino Bosna i Hercegovina ima veći postotak muslimana, a da nisu većina.

Veliki gradovi su: Skoplje, Bitolj, Prilep, Kumanovo, Tetovo. U „Velikom Skoplju“ živi oko 30% stanovništva zemlje, što je mala gustina naseljenosti u odnosu na susedne zemlje i govori o velikoj usredsređenosti severnomakedonskog stanovništva u velikim gradovima.

Jezici

Službeni jezici su makedonski i albanski. U opštinama gde 20% stanovništva koristi neki drugi jezik kao maternji, i taj jezik je u službenoj upotrebi, a to su: srpski, turski, romski, bošnjački ili cincarski jezik.

Genetika

Prema rezultatima genetskih istraživanja, među stanovništvom Severne Makedonije su najzastupljenije sledeće patrilinearne (Y-DNK) haplogrupe:[29]

Najveći gradovi

Državno uređenje

Politika

Glavni članak: Politika Severne Makedonije

Državna vlast je podeljena na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Zakonodavna vlast je u rukama Sobranja Republike Severne Makedonije (parlament). Građani na slobodnim, neposrednim i demokratskim izborima biraju 120 poslanika (pratenika), država je podeljena na 6 izbornih jedinica, mandat poslanika je 4 godine. Izvršna vlast je u rukama Vlade Republike Severne Makedonije. Predsednik Severne Makedonije bira se na slobodnim, neposrednim i demokratskim izborima, a mandat je 5 godina. Sudska vlast je u rukama osnovnih, apelacionih i viših sudova; zadnja instanca je Vrhovni sud.[30]

Zakonom o finansiranju političkih stranaka regulisano je njihovo finansiranje, nadzor, sankcije i nadzor potrošenih sredstava. U državi deluje oko 50 političkih stranaka, etničke zajednice-manjine takođe imaju svoje stranke. Najpoznatije, najorganizovanije i najveće političke partije su VMRO-DPMNE (predsednik je Hristijan Mickoski), Socijaldemokratski savez Makedonije (predsednik je Zoran Zaev), Demokratska unija za integraciju i Demokratska partija Albanaca. Od manjinskih političkih partija u Severnoj Makedoniji deluje Demokratska partija Srba u Severnoj Makedoniji, koja ima jednog poslanika u Sobranju.[31]

Severna Makedonija je članica NATO-a i kandidat za članstvo u Evropskoj uniji. Trenutni predsednik je Stevo Pendarovski, SDSM. Predsednik Vlade Republike Severne Makedonije je Zoran Zaev iz stranke SDSM.

 
Zgrada severnomakedonske vlade.
 
Zgrada Skupštine Severne Makedonije.
 
Zgrada Vrhovnog suda Severne Makedonije.
 
Ministarstvo spoljnih poslova Severne Makedonije.

Spoljni odnosi

 
Ambasada u Vašingtonu
 
Ambasada u Beogradu.

Severna Makedonija je postala članica Ujedinjenih nacija 8. aprila 1993, osamnaest meseci nakon nezavisnosti od Jugoslavije. Primljena je pod privremenom referencom Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija zbog spora oko imena sa Grčkom.

Kao strateški cilj spoljne politike navedene su evroatlantske integracije u EU i NATO savez. Pet prioriteta spoljne politike su:[32]

  • Početak pregovora o punopravnom članstvu u EU;
  • Ukidanje viznog režima za severnomakedonske građane;
  • Ulazak u NATO;
  • Rešavanje spora sa Grčkom o imenu;
  • Jačanje ekonomije i diplomatije.

Severna Makedonija je članica sledećih međunarodnih i regionalnih organizacija:[33] MMF (1992), SZO (1993), EBRD-a (1993), Centralno evropske inicijative (1993), Saveta Evrope (1995), OEBS (1995), STO (2003), CEFTA (2006) i Frankofonije (2001).

U 2005. godini, zemlja je zvanično priznata kao kandidat za članstvo u EU.

Na samitu NATO-a u Bukureštu u aprilu 2008. godine, Severna Makedonija nije dobila poziv da se pridruži organizaciji, jer je Grčka upotrebila veto zbog spora oko imena zemlje.[34] U martu 2009. godine, Evropski parlament je izrazio podršku Severne Makedonije u vezi kandidature u EU i zatražio od Evropske komisije da odredi datum za pregovore o pristupanju. Parlament je takođe preporučio brzo ukidanje viznog režima za građane Republike Severne Makedonije.[35] Međutim, tek treba da dobije datum za početak pregovora o pristupanju, pre svega zbog spora oko imena. Stav EU je sličan onom u NATO, rešenje pitanja imena je preduslov za početak pregovora o pristupanju.

U oktobru 2012. godine, tadašnji komesar EU za proširenje Štefan File je predložio po četvrti put da se otvore pregovori o pristupanju sa Severnom Makedonijom, raniji napori su bili blokirani svaki put od strane Grčke.

Vojska

Glavni članak: Armija Republike Severne Makedonije
 
Severnomakedonski Mi-24V

Armija Republike Severne Makedonije je formirana 1992. posle povlačenja JNA koja je iza sebe ostavila mali broj pešadijskog naoružanja i četiri pokvarena T-34 tenka za naoružanje nove armije. Armijom Republike Severne Makedonije komanduje ministar odbrane preko Generalštaba.

Najveća komanda ARM je Kopnena komanda, strateške rezervne snage i jedinica za podršku. Brzo reagujuće snage predstavljaju glavni deo ARM, i sastoje se od 1. brigade, 2. brigade, i oklopnog bataljona sa 31 tenkova T-72A stacioniranih u Štipu.

Strateški rezervne snage obezbeđuju rezervne brigade koje mogu biti podignute na nivo bojne gotovosti u svakom trenutku. 3. brigada i 4. brigada su sastavljene od rezervne vojske. Jedinice za podršku predstavljaju jedinice koje daju podršku brzo reagujućim jedinicama i rezervnim jedinicama u operacijama. One uključuju artiljeriju (BM-21), bataljon PVO, signalni bataljon, logistički bataljon, inžinjerski bataljon i vojnu policiju. Vazdušna komponenta ARM je predstavljena Komandom RV i PVO RM, koje se sastoji od Vazduhoplovstva i jedinica za podršku. Ratno vazduhoplovstvo se sastoji od borbene eskadrile (opremljene Mi-24V i K tipom jurišnih helikoptera), transportne eskadrile (naoružane Mi-17, Mi-8 i UH-1 transportnim helikopterima), PVO bataljonom (opremljenim sistemima Strela-2M, Igla, i SA-13).

Severna Makedonija je ukinula služenje vojnog roka u oktobru 2006. Makedonska vojska je prva u regionu koja je izvršila profesionalizaciju.[36]

Simboli

Glavni članci: Zastava Severne Makedonije, Grb Severne Makedonije i Himna Severne Makedonije
 
Prethodna i sadašnja zastava Severne Makedonije ispred Sportskog centra Boris Trajkovski.

Himna Severne Makedonije je Danas nad Makedonijom (mkd. Денес над Македонија) koju je napisao Vlado Maleski, a komponovao Todor Skalovski 1943. godine. Ona je bila himna SR Makedonije u SFRJ.

Grb Republike Makedonije je usvojen u Narodnoj skupštini NR Makedonije 27. jula 1946. godine. Grb sačinjava venac od klasja žita, duvana i maka, povezan trakom sa narodnim ornamentom. U centralnom prostoru nalaze se planine, reke, jezera i sunce, što predstavlja bogatstvo naše zemlje, borbu i slobodu.

Zastava Severne Makedonije je zvanična zastava ove države koja je usvojena 5. oktobra 1995. godine, kada je promenjena dotadašnja zastava. Zastavu predstavlja rađajuće zlatno-žuto sunce na crvenoj pozadini. Sunce ima osam zrakova koji se šire od sunčevog diska ka rubovima zastave.

Do 1995. godine na zastavi se nalazilo Verginino sunce, koje je zbog protesta zvanične Grčke zamenjeno sadašnjim.[37]

Administrativna podela

 
Podela Severne Makedonije na regione
Glavni članak: Administrativna podela Severne Makedonije

Severnomakedonski statistički regioni postoje isključivo zbog zakonskih i statističkih razloga. Regioni su:

Regioni se dalje dele na opštine. Po izdvajanju iz Jugoslavije Severna Makedonija se sastojala od 34 opštine, da bi se 1996. godine njihov broj povećao na 123.

Novim sistemom iz avgusta 2004. godine broj opština je smanjen na 84, da bi 2013. godine bila reorganizovana u 80 opština od kojih su 10 opštine grada Skoplja (posebna jedinica lokalne samouprave).

Karta opština Severne Makedonije na snazi od 2013.

Privreda

Glavni članak: Privreda Severne Makedonije

Industrija, rudarstvo i energetika

 
Narodna banka Republike Severne Makedonije.

Severna Makedonija ima otvorenu tržišnu ekonomiju. Raspad SFRJ 1991. godine je lišio Severnu Makedoniju, do tada najzaostaliju republiku SFRJ finansijske pomoći. Odsustvo infrastrukture, ekonomske sankcije njenom najvećem trgovinskom partneru SR Jugoslaviji i ekonomski embargo Grčke su kočili privredni rast do 1996. godine. Privrednom rastu je mahom doprinela strana pomoć.[38]

Uspešna privatizacija 2000. godine je povećala državne rezerve na oko 700 miliona dolara. Ipak, ekonomija dosta zavisi od uvoza energenata poput nafte i prirodnog gasa. Nezaposlenost je na visokom nivou — 23,4% u 2017. godini, nedostatak kvalifikovane radne snage takođe je u velikoj meri razlog sporog razvoja. Glavni trgovinski partneri su Srbija, Nemačka, Grčka i Bugarska.

Zemlja ima male rezerve minerala — bakra, olovo-cinka, gvožđa i rude nikla. Od industrija najviše se ističu prehrambena i duvanska industrija, proizvodnja gvožđa i čelika. Nacionalna valuta je makedonski denar: 1 denar = 100 dena.

Narodna banka Republike Severne Makedonije je centralna banka Republike Severne Makedonije, osnovana je 19. oktobra 1946. godine. Osnovne funkcije Narodne banke Severne Makedonije su da utvrđuje i sprovodi monetarnu politiku, vodi politiku kursa denara, čuva devizne rezerve i upravlja njima, izdaje novčanice i kovani novac i stara se o funkcionisanju platnog prometa i finansijskog sistema.

 
Rudnik Dobrevo udaljen 7 km od Probištipa.

U 2015. godini, rudarski sektor je sačinjavao oko 300 kompanija, od kojih je 160 direktno vezano za rudarstvo. Samo u rudnicima je zaposleno oko 3.000 ljudi, a zajedno sa kompanijama za vađenje i preradu kamena, broj zaposlenih je oko 12.000. U 2011. godini, proizvodnja osnovnih metala učestvuje sa 9,38% BDP-a, dok je učešće sektora za eksploataciju rude metala iznosila 1,7%. U 2014. godini, izvoz osnovnih metala je 894,6 miliona dolara, a ukupan izvoz je iznosio 970 miliona dolara.[39]

Tržište električne energije u Severnoj Makedoniji sastoji se od nekoliko učesnika: ELEM kao najveći proizvođač električne energije, „MEPSO” kao akcionarsko društvo u državnom vlasništvu koje upravlja sistemom za struju i „EVN” kao privatno akcionarsko društvo koje upravlja distributivnom mrežom. Ove tri kompanije čine regulisano tržište električne energije, a pored njega tu je slobodno (neregulisano) tržište, u okviru kojih se trguje električnom energijom između ovlašćenih i licenciranih preduzeća. Najveći dobavljači na slobodnom tržištu električne energije su: „Enerdži Deliveri Solušns“ („EDS“), „Geni“, „Fjučr Enerdži“, „Enerdži Uind“, „Danske Komoditis“, „Mist Enerdži“, „Energetska finansijska grupa“, „EVN Snabduvanje“ i „Solarpro Holding“.[40] Najveća termoelektrana Severne Makedonije je termoelektrana Bitolj. Osim termoelektrane Bitolj, u državi postoji još jedna u Oslomeju, kao i nekoliko malih hidrocentrala.

Poljoprivreda

 
Tradicionalna žetva pirinča u Kočanskom kraju.

Severna Makedonija poseduje 334.226 ha poljoprivrednog zemljišta, a smatra se da je navodnjavano nešto više od 190.000 ha poljoprivrednog zemljišta.

Poljoprivredne se površine ponajviše koriste za uzgoj kultura na oranicama i vrtovima (72%), pod zasadima voćaka je 3,6% a pod vinogradima 6,5% korišćenih poljoprivrednih površina. Oranice se najviše koriste za uzgoj žitarica (65%), za kojima sledi uzgoj povrća (11,5%) i krmnog bilja (11,2%). Najčešće uzgajana kultura žitarica bila je pšenica, a od industrijskog bilja suncokret.

U voćarstvu najveći broj stabala zauzimaju stabla jabuka, za kojima slede šljive te kruške. U stočarstvu Severne Makedonije dominira ovčarstvo.

Smatra se da je udeo poljoprivrede u bruto domaćem proizvodu Severne Makedonije 2010. godine iznosio 10,6% i taj procenat je u padu od 2004. godine. Poljoprivredni sektor, uključujući i ribarstvo i šumarstvo, zapošljava 19% populacije.[41]

Turizam

Turizam u Severnoj Makedoniji je relativno razvijen i doprinosi 1,8% BDP-a u 2008. Između 1997. i 2008. godine, promet hotela i restorana povećan je u proseku za 4,64% godišnje. Broj stranih posetilaca je takođe u porastu stalno, na primer za 14,6% u 2011. godini, posebno iz susednih zemalja poput Grčke, Srbije i Albanije ali i zemalja zapadne Evrope i Sjedinjenih Država.[42]

Severna Makedonija iako nema izlaz na more, ima turističke potencijale, zahvaljujući planinama i očuvanoj prirodi, kao i tri nacionalna parka. Svojevrsna turistička prestonica zemlje je Ohrid, koji je pod zaštitom UNESKO. Grad je poznat po jezeru, okružen sa nekoliko plaža i po brojnim istorijskim spomenicima. Skoplje, politički i ekonomski centar, izgubio je mnogo od svog nasleđa tokom razornog zemljotresa iz 1963. godine, ali i dalje ima bogat turistički sadržaj. Godine 2010. pokrenut je projekat Skoplje 2014, a sastoji se uglavnom od izgradnje muzeja i vladinih zgrada, te podizanja spomenika poznatijim istorijskim ličnostima iz severnomakedonske istorije.

Grad Bitolj je poznat po svojoj arhitekturi iz 19. veka i mnogi konzulati su otvoreni kada je grad bio pod Osmanskim carstvom. Takođe u Severnoj Makedoniji je razvijen seoski turizam, a najpoznatija odredišta su Galičnik i Brajčino. Katlanovo je poznato po Katlanovskoj banji, koja se nalazi neposredno severno od sela i spada u najvažnije banje u Severnoj Makedoniji.[43]

Saobraćaj

Glavni članak: Saobraćaj u Severnoj Makedoniji
 
 
Međunarodni aerodrom Skoplje i deonica auto-puta kod Ržaničina

Severna Makedonija je po svom položaju kontinentalna zemlja u sredini Balkanskog poluostrva, pa su i glavne saobraćajne veze u zemlji one koje povezuju različite delove poluostrva (transbalkanske veze). Posebno je važna veza sever-jug Vardarskom udolinom, koja povezuje Grčku sa ostatkom Evrope.

Ukupna dužina železničke mreže u Severnoj Makedoniji je 699 km.[44] Najvažnija železnička linija je pruga na liniji granica sa Srbijom — Kumanovo — Skoplje — Veles — Đevđelija — granica sa Grčkom. Od 2001. godine gradi se pruga Beljakovci — granica sa Bugarskom, čime će se dobiti neposredna veza Skoplje — Sofija. Najvažnije železničko čvorište u zemlji je Skoplje, a ostala dva su Veles i Kumanovo.

Severnomkedonska pošta je severnomakedonsko državno preduzeće za obavljanje poštanskog saobraćaja. Osnovano je 1992. godine kao PTT Makedonija. Godine 1993. primljena je u Svetski poštanski savez. Godine 1997. PTT Makedonije je podeljen na Makedonski Telekom i Makedonsku poštu. Što se tiče vodenog saobraćaja, razvijen je samo jezerski saobraćaj preko Ohridskog i Prespanskog jezera i to najviše u turističke svrhe.

U Severnoj Makedoniji zvanično postoji 17 aerodroma (2002. godine), od toga 11 sa čvrstom podlogom. Među njima dva aerodroma međunarodnog karaktera, jer su uvrštena na listu aerodroma sa IATA kodom (IATA Airport Code): Aerodrom Skoplje (SKP) i Aerodrom „Sveti Apostol Pavle“ u Ohridu (OHD).[45]

Kultura

 
Arheološki muzej Severne Makedonije
Glavni članak: Kultura Severne Makedonije

Grad Ohrid je severnomakedonski i pravoslavni Jerusalim, muzej na otvorenom, kulturna baština se proteže od praistorije do današnjih dana, u njemu je osnovan i delovao je prvi Sveslovenski univerzitet osnovan od Sv. Klimenta Ohridskog i Sv. Nauma Ohridskog. Freske i ikone u mnogim crkvama i manastirima u Ohridu i Severnoj Makedoniji su jedinstvene u svetu. Reka Radika i njen kanjon je ekološka sredina, priroda je neponovljiva, a manastir Sv. Jovan Bigorski je jedan od najlepših manastira na Balkanu, raspolaže sa jedinstvenim oltarom u svetu izrađenom dubokim duborezom. Zahvaljujući ovakvim osobenostima 1980. godine Ohridsko jezero i grad Ohrid su proglašeni za Svetsku baštinu, pod zaštitom UNESKA.[46]

U Bitolju se održava Međunarodni festival filmske kamere „Braća Manaki“, godišnja manifestacija osnovana 1950. godine i najstariji je filmski festival na svetu koji vrednuje snimateljski rad.[47]

Galička svadba je kulturna manifestacija koja se održava svake godine na Petrovdan 12. jula. Bogata je po mnogim originalnim makedonskim svadbarskim običajima i ritualima.[48]

Obrazovanje

 
Univerzitet Sv. Kiril i Metodij.

Po zakonima Severne Makedonije, školovanje je svakom dostupno pod jednakim uslovima. Osnovno školovanje je obavezno, deca u osnovnu školu polaze sa navršenih 6 ili 7 godina. Obrazovni sistem je doživeo značajne reforme u 2000-im, pa je u skladu sa standardima Evropske unije i Bolonjskog procesa.

Više i visoko obrazovanje se realizuje na višim školama, fakultetima i umetničkim akademijama. U Severnoj Makedoniji deluje četiri državna univerziteta: Univerzitet u Skoplju, Univerzitet Goce Delčev u Štipu, Sv. Kliment Ohridski Bitolj i Državni univerzitet u Tetovu, a postoji nekoliko privatnih univerziteta.[49]

Univerzitet Sv. Kiril i Metodij je najstariji i najveći severnomakedonski univerzitet, sa sedištem u Skoplju. Osnovan je 24. aprila 1949. godine sa tri fakulteta i sastoji se od 23 fakulteta, 5 instituta i 4 javne naučne ustanove, kao i od 6 drugih organizacija koje sarađuju s Univerzitetom.[50]

Književnost

 
Kosta Kočo Racin, istaknuti makedonski pisac i partizan.

Krste Misirkov je svoja dela Za Makedonskite raboti (Za makedonska dela) i Vardar pisao na severnomakedonskim govorima koji su tada smatrani govorima bugarskog jezika. Isto delovanje nastavio je i Kosta Kočo Racin nakon Prvog svetskog rata, koji je pisao pesme i izdavao ih u novinama 1930-ih. Racinova zbirka pesama Beli mugri (Bele zore), uključivala je mnogo usmenih pesama, nastalih u Kraljevini Jugoslaviji, a govore o Makedoncima. Neki pisci, kao Kole Nedelkovski, radili su i izdavali pod političkim pritiskom.

Nakon Drugog svetskog rata, Blaže Koneski i drugi bili su zaduženi za standardizovanje makedonskog jezika. Nakon standardizacije književnost na makedonskom jeziku je dobila mnoge talentovane knjižvenike. Najbolje makedonsko pesništvo pisali su Aco Šopov, Slavko Janevski, Blaže Koneski i Gane Todorovski. Janevski je takođe bio pisac proza i autor prvog makedonskog romana — Selo zad sedumte jaseni (Selo iza sedam jasena). Njegov najambiciozniji rad bili su 6 romana o severnomakedonskoj istoriji i roman pod nazivom Tvrdoglavi, koji govori o severnomakedonskim legendama. Pojavili su se i pozorišni pisci, a najpoznatiji su Kole Čašule, Tome Arsovski i Goran Stefanovski. Čašule je takođe napisao nekoliko novela. Glavna njegova tema bila je poraz idealista i ideala.[51]

Najpoznatiji makedonski pisac proza je Živko Čingo, čiji je skup dela Paskvelija (1962) i Nova Paskvelija (1965), a govore o zamišljenoj zemlji gde se sukobljavaju stare tradicije i revolucionarne ideje.

Pozorište i film

 
Janaki Manaki

Braća Manaki, Janaki i Milton bili su fotografi i pioniri kinematografije u tada osmanskom delu Balkana.[52]

Prvi atelje braća Manaki otvorili su u grčkom gradu Janjina (Ioannina) od 1898. i vodili ga do 1904. Iste godine posetili su Bitolj, gde su na Širok-sokaku kupili neki dućan, koji su adaptirali u privremeni fotografski atelje.

Godine 1905. sele se u Bitolj gde su otvorili svoj stalni atelje pod nazivom Atelje za umetničku fotografiju. Godine 1907. Janaki je u Londonu nabavio kinematografsku kameru tipa Charles Urban Bioscope. Prvenstveno je snimao Milton, u ateljeu i na terenu, i obrađivao fotografije, dok se Janakiju, kao likovno obrazovanijem, može pripisati umetničko vođstvo i estetske vrednosti njihovih dela. Milton je snimio, fotografski ili filmski, mnoge poznate ličnosti (npr. turskog sultana, srpskog kralja, i dr) prilikom njihovih poseta Bitolju. Prvi bioskop braća Manaki otvorili su u Bitolju 1921, sa prvim prikazanim filmom 26. avgusta. Prvobitno je bioskop radio na otvorenom, a 15. septembra 1923. započeo je rad bioskop u sali. Bioskop je izgoreo u požaru 1939.

 
Zgrada Makedonskog narodnog pozorišta

Prvi severnomakedonski igrani film bio je Frosina, objavljen 1952. Scenario je napisao Vlado Maleski, koji je napisao tekst za severnomakedonsku himnu, a režirao ga je Vojislav Nanović.[53] Prvi igrani film u boji je bila Mis Stoun, film o protestantskoj misionarki u osmanskoj Makedoniji. Film je objavljen 1958. godine. Najpoznatiji severnomakedonski režiser je Milčo Mančevski, čiji je debi bio film Pre kiše koji je nagrađen Zlatnim lavom za najbolji film na Festivalu u Veneciji i nominovan za Oskara.

Makedonsko narodno pozorište u Skoplju je najstarija pozorišna institucija u Severnoj Makedoniji.[54] Osnovano je odlukom ASNOM-a 31. januara 1945. godine kao dramski teatar, u istoj zgradi predratnog Narodnog pozorišta Kralj Aleksandar I. Predstave se izvode u drugim gradovima Severne Makedonije, a veća pozorišta postoje u Štipu, Bitolju, Strumici i Velesu.

Mediji

 
Sedište Severnomakedonske radio-televizije

Ustav Makedonije garantuje slobodu štampe i izražavanja. Makedonska radio-televizija je nacionalna televizija Severne Makedonije, osnovana 1993. godine od strane Sobranja Republike Severne Makedonije. Severnomakedonska radio-televizija emituje televizijski program na pet kanala, kao i tri radijska programa. Ostale poznate komercijalne televizije su Sitel i Kanal 5, obe sa sedištem u Skoplju.[55]

Severnomakedonska informativna agencija (MIA) je novinska agencija Severne Makedonije. Nova Makedonija su najstarije dnevne novine, koje izlaze u Severnoj Makedoniji. Vesnik je osnovan na temelju Rešenja Prezidijuma ASNOM-a. Prvi broj objavljen je 29. oktobra 1944. godine u selu Gorno Vranovci, a njegov prvi glavni urednik bio je Vasil Ivanovski. Zgrada, u kojoj se u selu nalazila štamparija, posle rata je uređena u muzej. Glavni štampani mediji su Večer, Utrinski vesnik i Dnevnik. Manjine imaju i svoje medije, a albanska štampa ima značajan udeo u zemlji.[56]

Arhitektura

Ruralna arhitektura u Severnoj Makedoniji najveći je razvoj dosegla u 19. veku. S autentičnim lokalnim arhitektonskim karakteristikama, ona je deo kulture graditeljskog nasleđa Balkana. U 17. veku u seoskim naseljima, najčešće zbijenog tipa, formiran je određeni oblik pod uticajem orijentalne arhitekture i lokalnih graditeljskih uslova. U zapadnoj Severnoj Makedoniji najčešće su građene kamene kuće — tvrđave zatvorenog tipa (Reka, Struški kraj). To su najveće kuće, s bogatim estetskim fasadnim detaljima. Kuće u planinskim predelima debelih su kamenih zidova sa malim prozorima u masivnom konstruktivnom sistemu. U Severnoj Makedoniji je tradicionalna arhitektura negovana generacijama. Postojale su graditeljske škole koje su na području Balkanskog poluostrva najintenzivnije radile u 19. veku. Najpoznatiji majstori potiču iz rekansko-debarskog područja gde je živelo makedonsko pleme Mijaci.[57] Kuća Robevih u Ohridu se smatra za jedan od najreprezentativnijih objekata gradske arhitekture u Severnoj Makedoniji.

Dugogodišnja niska stopa rasta državnog kapitala Severne Makedonije i ekonomska nerazvijenost znatno su uticali na razvoj arhitekture u Severnoj Makedoniji. To je doprinelo da ona danas nema nijedan oblakoder viši od 70 m. Najviša zgrada je SRT centar u vlasništvu RTV Severne Makedonije. Zanimljivo je da su svi visoki oblakoderi u Severnoj Makedoniji sagrađeni u vremenu njenog jedinstva sa SFR Jugoslavijom.

U izgradnji su Kule Dževahir za koje se očekuju da budu najviše zgrade u Skoplju.[58]

Muzika

Glavni članak: Muzika u Severnoj Makedoniji
 
Ansambl Tanec

Severna Makedonija ima bogatu tradiciju folklora i narodne muzike. Narodna igra kolo ili oro je najomiljeniji vid folklora u Severnoj Makedoniji i razlikuje se od regiona do regiona. Najvažniji predstavnici makedonske narodne muzike su: Aleksandar Sarievski,[59] Vaska Ilieva, Jonče Hristovski, Goce Nikolovski‎, Vojo Stojanovski‎ i Esma Redžepova. Ansambl Tanec je profesionalni folklorni ansambl iz Skoplja koji je osnovan 1949. godine s ciljem prikupljanja, očuvanja i prezentiranja makedonskog folklora, kulture i tradicije.[60] Pece Atanasovski je bio poznati gajdaš, vođa orkestra i izvođač makedonske narodne muzike, po njemu je nazvan Festival narodnih instrumenata i pesme.[61]

Najpopularnija rok grupa u zemlji je Leb i sol, dok je grupa Mizar jedna od pionira dark zvuka. Pop muzika zauzima značajno mesto, sa izvođačima kao što su Toše Proeski, Karolina Gočeva i Elena Risteska. Zemlja ima nekoliko velikih muzičkih festivala kao što je Skopski džez festival, Zlatno Slavejče festival za decu i Folk Fest Valandovo koji je prvi put održan 1985. godine.[62]

Na izboru za Pesmu Evrovizije učestvuje od 1998. godine i takmičenja u Birmingemu. Prvi pokušaj nastupa Severne Makedonije na Pesmi Evrovizije bio je 1996. godine sa Kaliopi i pesmom „Samo ti“, međutim, ona nije uspela da prođe pre-selekciju, što je ovu zemlju sprečilo da debituje te godine. Najveći uspeh Severna Makedonija je pokazala u Tel Avivu 2019. kada je Tamara Todevska osvojila 8. mesto sa pesmom „Proud“.[63]

Tradicija

Glavni članci: Severnomakedonska kuhinja i Severnomakedonska narodna nošnja
 
Tavče na gravče

Severnomakedonska kuhinja predstavlja tipičnu balkansku kuhinju.[64] Sastoji se od turske, grčke i bliskoistočne kulinarike. Nešto manje ima italijanske, mediteranske i mađarske kulinarike. Zbog relativno tople klime, koja je idealna za uzrast voća, povrća i začina, severnomakedonska kuhinja je vrlo raznolika.

Takođe je poznata po dobrim mlečnim proizvodima, naročito siru (sirenje, kačkavalj) a i po alkoholnom piću.

Tradicionalna severnomakedonska jela su: šopska salata, musaka, sarma, kori, selsko meso, vardarsko grne, pastrmajlija, tavče-gravče, škembe čorba, kukurek i ohridska pastrmka.

Severnomakedonska narodna nošnja ima vekovnu tradiciju. Deo je materijalne kulture Makedonaca i važna je grana makedonske narodne umetnosti.[65] Makedonci nose različite vrste narodnih nošnji, u zavisnosti od regiona gde ljudi žive, kao što su: Skopska Blatija, Skopska Crna Gora, Gornji Polog, Donji Polog, Bitoljsko-prilepsko polje, Kočanska kotlina, Prespa, Ohrid, Drimkol, Malesija, Marijovo, Ovče polje i mnogi drugi. Svaki tip nošnje ima svoje specifičnosti, ali zajedničko za sve je prisustvo crvene, crne i bele boje i geometrijskim oblicima na njemu.

Sport

Glavni članak: Sport u Severnoj Makedoniji
 
Nacionalna arena Toše Proeski

Fudbal i rukomet su najpopularniji sportovi u Severnoj Makedoniji. Fudbalska reprezentacija je pod kontrolom Fudbalskog saveza Severne Makedonije. Nastupaju na stadionu Nacionalnoj areni Toše Proeski kapaciteta 32.580 mesta.[66] Darko Pančev je bivši severnomakedonski fudbaler, jedan od najboljih fudbalera Vardara u istoriji. Sa beogradskom Crvenom zvezdom je osvojio Kup evropskih šampiona 1991, a dao je odlučujući gol u penal seriji protiv Olimpika iz Marselja.[67] Najpoznatiji severnomakedonski fudbalski klubovi su: Vardar, Sileks, Rabotnički i Škendija 79. Najbolji rezultat u evropskim takmičenjima ostvario je Vardar 2017. godine plasmanom u grupnu fazu Lige Evrope.[68]

 
Doček RK Vardara u Skoplju nakon osvajanja EHF Lige šampiona 2016/17.

Rukomet je važan timski sport u zemlji. Godine 2002. ekipa Kometal Đorče Petrov iz Skoplja je osvojila EHF Žensku Ligu Šampiona. Evropsko prvenstvo za žene u rukometu 2008. godine održano je u Severnoj Makedoniji. Rukometni klub Vardar je osvojio titulu prvaka Evrope 2017. godine pobedivši u finalu francuski Pari Sen Žermen (PSŽ) golom u poslednjoj sekundi.[69] Rukometaš Kiril Lazarov je bio najbolji strelac na Svetskom prvenstvu 2009. sa 92 postignuta pogotka. Na Evropskom prvenstvu 2012. godine proglašen je za najboljeg strelca sa postignutim 61-im pogotkom na 7 utakmica, samim tim postavivši novi rekord po broju postignutih golova na jednom Evropskom prvenstvu.

Severnomakedonska košarkaška reprezentacija predstavlja Severnu Makedoniju u međunarodnoj košarci. Košarkaški savez Severne Makedonije je nastao 1992. godine i pridružio se FIBA 1993. godine. Utakmice kao domaćin igra u dvorani Boris Trajkovski u Skoplju. Severna Makedonija je učestvovala na pet Eurobasketa, a najbolji plasman su ostvarili 2011. godine kad su zauzeli četvrto mesto. Pero Antić u leto 2013. potpisuje ugovor sa Atlanta hoksima i tako postaje prvi severnomakedonski košarkaš u NBA ligi.[70]

U periodu od Olimpijskih igara u Atlanti 1996. do Rio de Žaneira 2016. severnomakedonski sportisti osvojili su ukupno jednu bronzanu medalju (Mohamed Ibrahimov, rvanje).[71] U letnjim mesecima se održava Ohridski plivački maraton na Ohridskom jezeru.[72]

Državni praznici

Praznici i neradni dani u Severnoj Makedoniji su:[73]

Datum Naziv
1. januar Nova godina
7. januar Božić
1. maj Praznik rada
24. maj Dan Ćirila i Metodija
8. septembar Dan nezavisnosti
11. oktobar Dan ustanka
23. oktobar Dan makedonske revolucionarne borbe
8. decembar Dan Klimenta Ohridskog

Galerija

Vidi još

  Deo isključivo posvećen člancima o Makedoniji.

Napomene

  1. ^ Vlada Republike Severne Makedonije deo ove granice smatra granicom sa Republikom Kosovo.

Reference

  1. ^ „State Statistical Office – News release: Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of North Macedonia, 2021 – first dataset ,2021”. Stat.gov.mk. Pristupljeno 30. 3. 2022. 
  2. ^ a b „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (MK)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 13. 10. 2023. 
  3. ^ „Proces saradnje u jugoistočnoj Evropi (PSuJIE)”. Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije. Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije. Arhivirano iz originala 06. 12. 2016. g. Pristupljeno 07. 08. 2015. „U radu PSuJIE u svojstvu punopravnih članova učestvuje dvanaest zemalja: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Grčka, Hrvatska, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, Moldavija, Rumunija, Srbija, Slovenija i Turska.” 
  4. ^ „Member States of the United Nations”. Organizacija ujedinjenih nacija (na jeziku: engleski). Organizacija ujedinjenih nacija. „*The Socialist Federal Republic of Yugoslavia was an original Member of the United Nations, the Charter having been signed on its behalf on 26 June 1945 and ratified 19 October 1945, until its dissolution following the establishment and subsequent admission as new Members of Bosnia and Herzegovina, the Republic of Croatia, the Republic of Slovenia, The former Yugoslav Republic of Macedonia, and the Federal Republic of Yugoslavia.” 
  5. ^ „United Nations Statistics Division — Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  6. ^ „The European Union and the former Yugoslav Republic of Macedonia”. The European Union. Arhivirano iz originala 07. 02. 2017. g. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  7. ^ „Country Profile Macedonia”. BBC News. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  8. ^ „The World Bank in North Macedonia”. World Bank. Pristupljeno 7. 7. 2022. 
  9. ^ „Odluka Generalne skupštine Ujedinjenih nacija o prijemu u Ujedinjene nacije”. 
  10. ^ „Državen zavod za statistika, Statistički godišnik na Republika Severna Makedonija, (2013)” (PDF). str. 14. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  11. ^ Britannica, Encyclopædia. „Britannica's article about Sar Mountains”. Britannica.com. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  12. ^ „Sar Mountains on the Euratlas map of the Europe's most significant mountain ranges”. Euratlas.com. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  13. ^ Book 5 — Total population according to the Ethnic Affiliation, Mother Tongue and Religion, The State Statistical Office, Skopje, (2002). pp. 167, 272.
  14. ^ Lazarevski 1971, str. 8.
  15. ^ Lazarevski 1971, str. 9.
  16. ^ „Izmerena najvisokata temperatura vo Makedonija — 45,7 stepeni vo Demir Kapija”. 9. 7. 2015. Pristupljeno 13. 3. 2017. 
  17. ^ „Vo Berovo rekordni — 32 stepeni! — ova e najniskata temperatura izmerena nekogaš vo Makedonija”. 30. 12. 2014. Arhivirano iz originala 14. 03. 2017. g. Pristupljeno 13. 3. 2017. 
  18. ^ „Macedonian Ministry of Environment”. Web.archive.org. Arhivirano iz originala 19. 01. 2008. g. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  19. ^ „Ubava Naša, Reportaži Smolarski vodopad”. mojportal.mk. Pristupljeno 19. 4. 2017. 
  20. ^ „Nacionalni park Mavrovo”. npmavrovo.org.mk. 12. 3. 2017. Pristupljeno 12. 3. 2017. 
  21. ^ „Nacionalni park Galičica”. galicica.org.mk. 12. 3. 2017. Pristupljeno 12. 3. 2017. 
  22. ^ „Nacionalni park Pelister”. park-pelister.com. 12. 3. 2017. Arhivirano iz originala 23. 1. 2017. g. Pristupljeno 12. 3. 2017. 
  23. ^ „Macedonian Flora”. Macedonia.co.uk. Pristupljeno 25. 1. 2010. 
  24. ^ „Paeonia”. Encyclopedia Britannica online. 
  25. ^ „Kruševska Republika 02-12. 8. 1903”. mn.mk. Pristupljeno 3. 12. 2015. 
  26. ^ „Balkanski ratovi 1821—1913.”. Velika enciklopedija istorije. Novi Sad: Zmaj. 2004. str. 377. ISBN 978-86-489-0394-5. „U avgustu je potpisan Bukureštanski mir. Makedonija je podeljena između Grčke i Srbije, a Rumunija je dobila deo bugarske teritorije.” 
  27. ^ Makedonska enciklopedija (na jeziku: makedonski). Skoplje: MANU. 2009. str. 67. 
  28. ^ Tekstot na Ohridskiot ramkoven dogovor
  29. ^ „Macedonia — Atlas of Genetic Genealogy”. Arhivirano iz originala 17. 03. 2017. g. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  30. ^ „Sajt Vrhovnog suda Republike Makedonije”. Pristupljeno 18. 5. 2015. 
  31. ^ „DPSM — Demokratska partija Srba u Makedoniji na zvaničnom sajtu”. Pristupljeno 18. 5. 2015. 
  32. ^ „Republic of Macedonia, Ministry of foreign affairs”. Mfa.gov.mk. Arhivirano iz originala 16. 11. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  33. ^ „Republic of Macedonia, Ministry of foreign affairs”. Mfa.gov.mk. Arhivirano iz originala 16. 11. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  34. ^ M3 Web – http://m3web.bg (3. 4. 2008). „Bulgaria: Macedonia Remains Out of NATO Because of Greek Veto over Name Dispute – Novinite.com – Sofia News Agency”. Novinite.com. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  35. ^ „EP Urges Accession Talks For Macedonia”. BalkanInsight.com. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  36. ^ „Macedonian Army phases out conscription (SETimes.com)”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2014. g. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  37. ^ Bečev 2009.
  38. ^ „Doing Business in Macedonia, FYR 2013”. World Bank. Pristupljeno 21. 10. 2012. 
  39. ^ Jovanovski 2015, str. 49-53.
  40. ^ Stojanovski 2015, str. 14-19.
  41. ^ „Agroklub Republika Makedonija”. Arhivirano iz originala 13. 3. 2017. g. Pristupljeno 13. 3. 2017. 
  42. ^ „The State of Tourism in Macedonia”. Makstack. Arhivirano iz originala 21. 3. 2011. g. Pristupljeno 22. 5. 2015. 
  43. ^ Panov 1998, str. 148.
  44. ^ „Obraќanje na direktor ot na MŽ-Infrastruktura”. Macedonian Railways. Arhivirano iz originala 14. 02. 2017. g. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  45. ^ „TAV airports”. Arhivirano iz originala 28. 08. 2012. g. Pristupljeno 16. 5. 2015. 
  46. ^ „Ohridsko Ezero, Makedonski Biser”. makedonskibiser.com. Arhivirano iz originala 16. 8. 2014. g. Pristupljeno 16. 5. 2015. 
  47. ^ „31. Braća Manaki festival: Svet kroz oči kamere“, Politika, Beograd, 20. 10. 2010.
  48. ^ „Galička svadba — primer tradicionalne makedonske svadbe”. Pristupljeno 14. 5. 2015.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2020), (jezik: ruski)
  49. ^ „Education System in Macedonia, Foreign Credit Classbase”. Foreign Credits. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  50. ^ Makedonska enciklopedija (knjiga druga). „MANU“, Skoplje 2009. godina, 1530- (1531). str.
  51. ^ Makedonska književnost. Tome Sazdov, Vera Stojčevska-Antić, Dragi Stefanija, Georgij Stalev, Borislav Pavlovski. Školska knjiga. Zagreb, 1988.
  52. ^ Istoričar filma Dejan Kosanović navodi drugačije podatke o mestu i godini smrti Janaki Manakija: Bitolj, 1960.
  53. ^ Terzin Stojčić, Marijana (2019). „Seme istorije Kirila Cenevskog”. Kinoteka. 33: 54—57. 
  54. ^ Južina, Jelena (1996). „Makedonskata nova drama, ili, Voved vo fenomenologijata na sovremenata makedonska dramaturgija”. Detska radost.
  55. ^ (jezik: engleski) „Macedonia Newspapers and News Media Guide”. ABYZ News Links. Pristupljeno 13. 3. 2011. 
  56. ^ (jezik: engleski) „Contry profile, Macedonia”. BBC News. Pristupljeno 23. 9. 2012. 
  57. ^ „Makedonska ruralna arhitektura i makedonski narodni vez”. Arhivirano iz originala 19. 04. 2016. g. Pristupljeno 18. 3. 2017. 
  58. ^ „CEVAHIR SKY CITY”. Arhivirano iz originala 01. 05. 2017. g. Pristupljeno 18. 3. 2017. 
  59. ^ „Aleksandar Sarievski- Cel život pesna”. Makedonska nacija. Pristupljeno 3. 7. 2010. 
  60. ^ „Tanec — Dušata na Makedonija”. Tanec. Arhivirano iz originala 25. 03. 2017. g. Pristupljeno 18. 3. 2017. 
  61. ^ „Počnuva festivalot na narodni instrumenti i pesni „Pece Atanasovski“”. Pristupljeno 7. 4. 2018. 
  62. ^ „Opština Valandovo — Kultura”. Arhivirano iz originala 01. 03. 2017. g. Pristupljeno 18. 3. 2017. 
  63. ^ „Tamara Todevska progovorila o pobedi Holandije i NAMEŠTANJU na Evroviziji, pa otkrila da li je NEZADOVOLJNA plasmanom u finalu”. Blic. Pristupljeno 22. 5. 2019. 
  64. ^ Friedman, Victor; Palmer, Veselka (1995), „La cuisine macédonien”, Ur.: Aufray, Michel; Perret, Michel, Cuisines d'Orient et d'ailleurs (PDF), Paris: INALCO/Grenoble: Glénant, str. 76—79, Arhivirano iz originala (PDF) 14. 10. 2017. g., Pristupljeno 08. 09. 2015 
  65. ^ Makedonskiй nacionalьnый kostюm (jezik: ruski), 16. 5. 2015.
  66. ^ „Otvorena Arena Filip II Makedonski”. sitel.com.mk. Pristupljeno 23. 12. 2016. 
  67. ^ „Pančev: U Bariju su mi se noge odsekle”. Večernje novosti. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  68. ^ „MAKEDONCI U LIGI EVROPE Vardar ponizio Fenerbahče i usred Istanbula”. Blic. Pristupljeno 26. 9. 2017. 
  69. ^ „SRBI NA KROVU EVROPE Vardar osvojio Ligu šampiona golom u poslednjoj sekundi!”. Blic. Pristupljeno 5. 7. 2017. 
  70. ^ „Pero Antić postaje prvi Makedonac u NBA”. b92. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  71. ^ „Macedonia in Olympics”. Sport reference. Arhivirano iz originala 20. 02. 2009. g. Pristupljeno 18. 3. 2017. 
  72. ^ InfoZone, World. „Macedonia Information”. worldinfozone.com. Pristupljeno 27. 8. 2010. 
  73. ^ „Zakon za praznici, Ministerstvo za trud i socijalna politika na RM” (PDF). Pristupljeno 19. 5. 2015. 

Literatura

Spoljašnje veze

42° N 22° E / 42° S; 22° I / 42; 22
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Северна_Македонија&oldid=27706898”