SAO Zapadna Slavonija
SAO Zapadna Slavonija (Srpska autonomna oblast Zapadna Slavonija) bila je srpska autonomna oblast na području Zapadne Slavonije. Proglašena je 12. avgusta 1991. godine. Vrhovni oblasni organi bili su Narodna skupština i Vlada. Potom je 26. februara 1992. godine uključena u sastav Republike Srpske Krajine, nakon čega je transformisana u administrativnu jedinicu pod nazivom Srpska Oblast Zapadna Slavonija. U razdoblju između 1992. i 1995. godine, lokalna oblasna uprava reorganizovana u nekoliko navrata. U tom periodu područje Zapadne Slavonije nalazilo se pod zaštitom UNPROFOR-a. U proleće 1995. godine, tu oblast su zaposele snage Republike Hrvatske u sklopu operacije Bljesak.[1][2][3]
| Srpska autonomna oblast Zapadna Slavonija SAO Zapadna Slavonija | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 12. avgust 1991.—26. februar 1992. | |||||||||
.svg) | |||||||||
 | |||||||||
| Glavni grad | Pakrac | ||||||||
| Zemlja |  Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 12. avgust 1991. | ||||||||
• Ukinuto | 26. februar 1992. | ||||||||
| |||||||||
Istorija uredi
Donošenjem ustavnih amandmana (25. juna) i novog Ustava Republike Hrvatske, koji je proglašen 22. decembra 1990. godine, pogoršan je položaj Srba u Hrvatskoj, što je u međuvremenu dovelo do jačanja lokalnih snaga koje su se u pretežno srpskim opštinama zalagale za političku i teritorijalnu autonomiju srpskog naroda u Hrvatskoj.[4]
Već krajem 1990. godine, među Srbima na području Zapadne Slavonije došlo je do pokretanja lokalnih inicijativa za reorganizaciju pojedinih opština. Pošto zahtev za obnovom ranije opštine Okučani nije mogao biti realizovan, u srpskim mestima na području opština Novska, Nova Gradiška i Slavonska Požega je 20. januara 1991. godine održano izjašnjavanje u cilju priključenja pretežno srpskoj Opštini Pakrac. Iako je Skupština Opštine Pakrac već 12. februara prihvatila rezultate narodnog izjašnjavanja, teritorijalna reorganizacija nije mogla biti ozvaničena usled pogoršanja opšte političke situacije.[5]
Kada je Sabor Republike Hrvatske usvojio Rezoluciju o prihvaćanju postupka za razdruživanje SFRJ (21. februara), Skupština Opštine Pakrac je 22. februara donela odluku o odbacivanju te rezolucije, kao i odluku o ulasku Opštine Pakrac u sastav SAO Krajine. Iako je Ustavni sud Republike Hrvatske već 28. februara tu odluku poništio, proces izgradnje lokalnih srpskih organa na području Zapadne Slavonije je nastavljen.[6]
Nakon prvog upada hrvatskih specijalnih snaga u Pakrac (2. marta) došlo je do opšteg pogoršanja bezbednosnih prilika na području Zapadne Slavonije. Kada je Republika Hrvatska 25. juna proglasila samostalnost u odnosu na SFRJ, predstavnici srpskog naroda sa područja Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema su istoga dana na Velikoj narodnoj skupštini, koja je održana u Borovu Selu, proglasili stvaranje posebnog političkog entiteta, koji je nazvan: Autonomna oblast Slavonija, Baranja i Zapadni Srem (AOSBZS). Iako je tom prilikom bilo predviđeno da će novostvorena autonomna oblast obuhvatati i Zapadnu Slavoniju, to nije moglo biti realizovano u praksi, tako da je nedugo potom pokrenuta inicijativa za stvaranje posebne SAO Zapadne Slavonije, koja je proglašena 12. avgusta, nakon čega su konstituisani i njeni privremeni organi vlasti, Narodna skupština (predsednik: Veljko Vukelić) i Vlada (predsednik: Veljko Džakula).[7][8]
U to vreme, srpske snage, potpomognute JNA, zauzele su Okučane i Daruvar, i time stvorile opasnost po hrvatsku stranu da izgubi kontrolu nad Slavonijom. Sledećih meseci su usledile žestoke borbe za Pakrac. Kada je zauzeto područje Pakraca, većina Hrvata je napustila grad. Hrvatske snage su 30. oktobra (1991) otpočele dve operacije, Otkos 10 i Orkan 91, čiji je cilj bio da se zauzmu teritorije koje su držali Srbi. Hrvatska vojska je tada zauzela istočnu Bilogoru, područje Daruvara i Papuka, a većina Srba je napustila ove prostore. Eparhijsko sedište u Pakracu je tada razoreno. Tokom tih operacija počinjeni su zločini, na obe strane, a stanovništvo je napuštalo svoje domove kada bi naišla „neprijateljska“ vojska.
Integracija u RSK uredi
Usled napredovanja hrvatskih snaga, SAO Zapadna Slavonija je tokom jeseni 1991. godine svedena na širu oblast oko Okučana, uz masovno izbeglištvo i proterivanje srpskog naroda od strane hrvatskih snaga. U međuvremenu je 19. decembra u Kninu došlo do proglašenja Republike Srpske Krajine (RSK),[9] a zatim je 24. decembra održana i sednica Narodne skupštine SAO Zapadne Slavonije, koja je zbog teškog stanja u matičnim oblastima morala biti održana u Banjaluci. Na toj sednici doneta je odluka o stupanju SAO Zapadne Slavonije u sastav RSK. Ta odluka je mogla biti realizovana tek nakon podužeg usaglašavanja i burnih političkih rasprava, nakon čega su 26. februara 1992. godine usvojeni amandmani na Ustav RSK, čime je SAO Zapadna Slavonija konačno integrisana u sastav RSK i transformisana u regionalnu administrativnu jedinicu pod nazivom Srpska Oblast Zapadna Slavonija (SOZS), koja je imala oblasni Statut (usvojen 18. aprila 1992. godine) i svoje Oblasno vijeće (formirano 10. maja), čiji je prvi predsednik bio Veljko Džakula (1992-1993), koji je ujedno bio i potpredsednik Vlade RSK.[10]
Daruvarski sporazum uredi
Početkom 1993. godine došlo je do neslaganja unutar rukovodstva SOZS povodom raznih političkih pitanja, što se odrazilo i na odnose sa centralnim vlastima RSK u Kninu. Tadašnji predsednik Oblasnog vijeća Veljko Džakula smenjen je 11. februara sa funkcije potpredsednika Vlade RSK, a umesto njega na tu funkciju je imenovan Dušan Vitez. U to vreme, deo rukovodstva SOZS na čelu sa Veljkom Džakulom otpočeo je pregovore sa predstavnicima hrvatskih vlasti povodom rešavanja raznih lokalnih pitanja, za šta nije postojala saglasnost centralnih vlasti RSK u Kninu. Uprkos tome, Džakulina grupa je 18. februara 1993. godine potpisala Daruvarski sporazum sa hrvatskim vlastima. Pošto je bio pripremljen u tajnosti, sporazum je izazvao burna politička previranja u SOZS, tako da nije odobren od strane RSK, niti je sproveden u delo. Na sednici Skupštine RSK koja je održana 20. aprila u Okučanima donete su odluke o razrešenju Džakuline grupe sa svih preostalih funkcija. Potom je 22. maja za novog predsednika Narodne skupštine SOZS izabran Đorđe Damjanović, a zatim je 31. maja konstituisano i novo Oblasno vijeće SOZS, za čijeg je predsednika izabran Dušan Vitez, koji je na toj dužnosti ostao sve do 1995. godine.[11][12]
Okupacija uredi
Kao najugroženiji deo RSK, Srpska Oblast Zapadna Slavonija bila je prva na udaru hrvatskih snaga i okupirana je tokom operacije Bljesak u maju 1995. godine. Tokom te operacije, preostalo srpsko stanovništvo je proterano (oko 18.000 ljudi), a tada su se dogodili i brojni zločini, uključujući i ubistva civila. U znak odmazde, predsednika RSK Milan Martić je naredio raketiranje Zagreba. Vlasti RSK su nastavile da to područje smatraju privremeno okupiranim, sve do pada RSK u avgustu 1995. godine (operacija Oluja). Potonja Vlada RSK u progonstvu nastavila je da teritoriju nekadašnje SAO Zapadne Slavonije smatra sastavnim delom okupirane RSK.
Administrativne oblasti uredi
Teritorija Zapadne Slavonije, koja je bila pod zaštitom UN-a, bila je sastavljena iz 4 opštine: Okučani, Pakrac, Daruvar i Grubišno Polje. Međutim, TO Srpske Krajine je kontrolisala samo opštinu Okučani i deo opštine Pakrac.
Stanovništvo uredi
Stanovništvo opština Zapadne Slavonije prema popisu stanovništva iz 1991. godine (napomenimo da brojevi nisu odgovarali SAO Zapadnoj Slavoniji koja je uglavnom obuhvatala srpska naselja opština, a ne cele opštine u potpunosti):
- Pakrac — 7.818 Srba (47,76%), 5.619 Hrvata (34,33%), 2.930 ostalih (17,91%)
- Daruvar — relativna srpska većina
- Grubišno Polje — relativna hrvatska većina
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Petrović 1994.
- ^ Petrović 1996.
- ^ Radišić 2002.
- ^ Petrović 1994, str. 30.
- ^ Miškulin 2011, str. 371-374.
- ^ Miškulin 2011, str. 374-379.
- ^ Petrović 1994, str. 95-96.
- ^ Miškulin 2011, str. 374-389.
- ^ Petrović 1996, str. 161-167.
- ^ Petrović 1996, str. 292-298.
- ^ Rupić & Sekula 2010.
- ^ Maras-Kraljević & Sekula-Gibač 2014.
Literatura uredi
- Brigović, Ivan (2009). „Osvrt na operaciju "Bljesak" u dokumentima Republike Srpske Krajine”. Časopis za suvremenu povijest. 41 (1): 39—70.
- Godić, Darjan (2014). „Stanje morala, bojne spremnosti i problemi opskrbe u 18. korpusu Srpske vojske Krajine”. Časopis za suvremenu povijest. 46 (2): 243—264.
- Kovačević, Franjo; Crkvenac, Đuro (2014). „Vojna operacija Otkos-10: Planiranje, izvođenje i rezultati”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 471—488.
- Maras-Kraljević, Josipa; Sekula-Gibač, Janja, ur. (2014). Republika Hrvatska i Domovinski rat 1990.-1995. Dokumenti. 16. Zagreb: Hrvatski memorijalno-dokumentacijski centar Domovinskog rata.
- Martinić-Jerčić, Natko (2014). „Operacija Papuk-91 (oslobađanje šireg papučkog područja u jesen i zimu 1991/1992. godine)”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 45—69.
- Miškulin, Ivica (2011). „Srpska pobuna u općini Pakrac 1990-1991: uzroci, nositelji i tijek”. Scrinia Slavonica. 11: 355—392.
- Miškulin, Ivica (2013). „Dva dokumenta Promatračke misije Europske zajednice iz vremena Domovinskog rata u zapadnoj Slavoniji”. Scrinia Slavonica. 13: 443—460.
- Miškulin, Ivica; Karaula, Željko (2016). „Jedno pismo Veljka Džakule iz svibnja 1993. godine”. Zbornik Janković. 1: 195—203.
- Nazor, Ante; Sekula-Gibač, Janja (2014). „Proces pokušaja normalizacije hrvatsko-srpskih odnosa i mirne reintegracije Republike Srpske Krajine 1994/1995. na okupiranom području zapadne Slavonije”. Časopis za suvremenu povijest. 46 (1): 7—36.
- Petrović, Ilija (1994). Srpsko nacionalno vijeće Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema. Novi Sad: Cvetnik.
- Petrović, Ilija (1996). Od vijeća do republike: Slavonija, Baranja i Zapadni Srem. Novi Sad: Cvetnik.
- Raguž, Jakša (2014). „Borbeno djelovanje Posebne jedinice policije Policijske uprave Bjelovar Omege 1991. godine”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 71—131.
- Raguž, Jakša (2016). „Ustrojavanje i raspad teritorijalne obrane Srpske autonomne oblasti (SAO) Zapadne Slavonije 1991. godine”. Zbornik Janković. 1: 181—194.
- Raguž, Jakša (2017). „Izvješće vladike banatskog Atanasija Jevtića o zbivanjima u Slavonskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve u prosincu 1991. godine”. Zbornik Janković. 2: 289—304.
- Radišić, Dragan (2002). Hronologija događaja na prostoru prethodne Jugoslavije 1990-1995. Banja Luka: Glas srpski.
- Ružić, Slaven (2014). „Izravni demografski gubici na privremeno okupiranom području općina Daruvar i Grubišno Polje 1991. godine, na temelju arhivskog gradiva "RSK"”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 237—255.
- Rupić, Mate; Sekula, Janja, ur. (2010). Republika Hrvatska i Domovinski rat 1990.-1995. Dokumenti. 8. Zagreb: Hrvatski memorijalno-dokumentacijski centar Domovinskog rata.
- Sekula-Gibač, Janja (2014). „Bjelovar u planovima i aktivnostima Srpske demokratske stranke”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 205—225.
- Sekula-Gibač, Janja (2014). „Raspoređivanje snaga UNPROFOR-a i (ne)provedba demilitarizacije na okupiranom području zapadne Slavonije 1992. godine”. Scrinia Slavonica. 14: 281—314.
- Tomšić, Josip (2014). „Borbene aktivnosti Operacijskog sektora Pakrac od 4. prosinca do 31. prosinca 1991”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 496—501.
- Crnobrnja, Mihailo (1996) [1994]. The Yugoslav Drama (2. izd.). London: I.B.Tauris Publishers.
- Škarec, Želimir (2014). „Uzroci realizacije plana Bilogora”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 502—511.
- Škvorc, Đuro (2009). „Zapadna Slavonija uoči i u Domovinskom ratu do studenoga 1991. godine”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 11: 116—125.