Srpski jezik u Hrvatskoj
Srpski jezik je jedan od službeno priznatih manjinskih jezika u Hrvatskoj. Prvenstveno ga koriste Srbi u Hrvatskoj. Ustav Hrvatske, Ustavni zakon Hrvatske o pravima nacionalnih manjina, Zakon o obrazovanju na jeziku i pismu nacionalnih manjina i Zakon o upotrebi jezika i pisma nacionalnih manjina definišu javnu suslužbenu upotrebu srpskog jezika u Hrvatskoj. Većina Srba u Hrvatskoj koristi ijekavski izgovor praslovenskog samoglasnika jat osim u Podunavlju u Vukovarsko-sremskoj i Osječko-baranjskoj županiji gde lokalno srpsko stanovništvo koristi ekavski izgovor. Doseljenici u Podunavlje, koji su došli iz Bosne, Dalmacije ili Zapadne Slavonije, nakon Drugog svetskog rata i rata u Hrvatskoj, ili koriste svoj izvorni ijekavski izgovor, usvojeni ekavski izgovor ili oba u zavisnosti od konteksta. Po popisu stanovništva 2011. godine većina Srba u Hrvatskoj proglasila je hrvatski standardizovani varijetet kao svoj prvi jezik pri čemu je ijekavski izgovor uvek bio obavezan standardni oblik u hrvatskom. Dok srpski varijetet prepoznaje oba izgovora kao standardni, ekavski je češći jer je dominantan u Srbiji, dok je ijekavski dominantan u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Hrvatskoj.
Istorija
uredi
Pravoslavna bogoslužbena knjiga Varaždinski apostol iz 1454. godine predstavlja najstariji sačuvani tekst na ćirilici sa područja današnje Hrvatske.[1] Hrvatski ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina, jedan od samo dva ustavna zakona u zemlji, stupio je na snagu 23. decembra 2002. godine.[2]
U aprilu 2015. Komitet Ujedinjenih nacija za ljudska prava pozvao je hrvatsku vladu da osigura pravo manjina da koriste svoj jezik i pismo.[3] U izveštaju se navodi pitanje upotrebe srpske ćirilice u Vukovaru i ostalim opštinama.[3] Ministar spoljnih poslova Srbije Ivica Dačić rekao je da njegova zemlja pozdravlja izveštaj Komiteta UN za ljudska prava.[4]
Obrazovanje srpskog jezika
uredi
Najviše škola sa nastavom na srpskom jeziku nalazi se u Vukovarsko-srijemskoj i Osječko-baranjskoj županiji na području bivše Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, gde su prava na obrazovanje na jezicima manjina bila obezbeđena za vreme Prelazne uprave Ujedinjenih nacija za istočnu Slavoniju, Baranju i Zapadni Sirmijum na osnovu Erdutskog sporazuma. Danas uz te škole postoji i Srpska pravoslavna srednja škola "Kantakuzina Katarina Branković" u Zagrebu.
U školskoj 2010–2011. godini vrtiće, osnovne i srednje škole na srpskom jeziku pohađalo je 3.742 učenika.[5] Te godine je obrazovanje na srpskom jeziku pružalo 59 obrazovnih ustanova i u njima je radio 561 vaspitač i nastavnik.[5] U školskoj 2011–2012. godini ukupan broj učenika bio je 4.059 u 63 obrazovne ustanove iu njima je radilo 563 vaspitača i nastavnika.[5] Broj odeljenja ili grupa u ovom periodu povećan je sa 322 na 353. [5]
Kao katedra na Katedri za južnoslovenske jezike Filozofskog fakulteta Univerziteta u Zagrebu ima Katedru za srpsku i crnogorsku književnost.[6] Među ostalima, tadašnji predavači srpske književnosti na univerzitetu bili su Antun Barać, Đuro Šurmin i Armin Pavić.[6]
Drugi oblici kulturne autonomije
urediRazne manjinske organizacije koriste srpski jezik u svom radu. Jedna od njih, Udruženje za srpski jezik i književnost u Hrvatskoj iz Vukovara, neprofitna je organizacija koja okuplja naučnike i tehničke radnike u Republici Hrvatskoj koji se bave proučavanjem i nastavom srpskog jezika i književnosti.
Zajednička upotreba na nivou lokalne samouprave
urediZakon o upotrebi jezika i pisma nacionalnih manjina predviđa obaveznu suslužbenu upotrebu manjinskih jezika u opštinama u Hrvatskoj u kojima je najmanje jedna trećina pripadnika nacionalne manjine. Opštine Dvor, Vrginmost, Jagodnjak, Šodolovci, Borovo, Trpinja, Markušica, Negoslavci, Biskupija, Ervenik, Kistanje, Gračac, Udbina, Vrbovsko, Donji Kukuruzari, Erdut i Vukovar, dužne su da ravnopravno priznaju zakon službena upotreba srpskog jezika i srpske ćirilice. Sprovođenje zakona nailazi na veliki otpor većinskog dela stanovništva, posebno u slučaju Vukovara gde je 2013. doveo do antićiriličnih protesta u Hrvatskoj.
| Mesto | Populacija (2011) | Procenat manjine (2011) |
|---|---|---|
| Vrbovsko | 5,076 | 35,22% |
| Vukovar | 27,683 | 34,87% |
| Biskupija | 1,699 | 85,46% |
| Borovo | 5,056 | 89,73% |
| Civljane | 239 | 78,66% |
| Donji Kukuruzari | 1,634 | 34,82% |
| Dvor | 6,233 | 71,90% |
| Erdut | 7,308 | 54,56% |
| Ervenik | 1 105 | 97,19% |
| Gračac | 4,690 | 45,16% |
| Vrginmost | 2,970 | 66,53% |
| Jagodnjak | 2,040 | 65,89% |
| Kistanje | 3,481 | 62,22% |
| Krnjak | 1,985 | 68,61% |
| Markušica | 2.576 | 90,10% |
| Negoslavci | 1.463 | 96,86% |
| Plaški | 2,292 | 45,55% |
| Šodolovci | 1,653 | 82,58% |
| Trpinja | 5,572 | 89,75% |
| Udbina | 1,874 | 51,12% |
| Vojnić | 4,764 | 44,71% |
| Vrhovine | 1,381 | 80,23% |
| Donji Lapac | 2,113 | 80,64% |
| Kneževi Vinogradi | 4,614 | 18.43% |
| Nijemci | 4,705 | 10,95% |
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ „A823”. Biskupija-varazdinska.hr. Arhivirano iz originala 09. 01. 2015. g. Pristupljeno 2012-09-12.
- ^ Serb Democratic Forum. „Provedba Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina u jedinicama lokalne i područne (regionalne) samouprave” (PDF) (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 02. 2015. g. Pristupljeno 3. 5. 2014.
- ^ a b B92 (3. 4. 2015). „UN calls on Croatia to ensure use of Serbian Cyrillic”. Pristupljeno 2015-04-11.
- ^ Tanjug (3. 4. 2015). „Serbia welcomes UN stance on use of Cyrillic in Croatia”. Arhivirano iz originala 11. 4. 2015. g. Pristupljeno 2015-04-11.
- ^ a b v g Government of Croatia (oktobar 2013). „Peto izvješće Republike Hrvatske o primjeni Europske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima” (PDF) (na jeziku: hrvatski). Council of Europe. str. 36. Pristupljeno 2. 12. 2016.
- ^ a b Faculty of Humanities and Social Sciences. „The Chair of Serbian and Montenegrin Literature” (na jeziku: engleski). University of Zagreb. Pristupljeno 7. 8. 2017.